Afrika Birliği Devlet ve Hükümet Başkanları Zirvesi 37. Olağan Toplantısı, dün Etiyopya'nın başkenti Addis Ababa'da başladı. Toplantıya Afrika Birliği (AfB) üyesi altı ülke katılmadı. Afrikalı liderler, iki gün sürecek olan zirvede kıtadaki çatışmaların, krizlerin, askeri darbelerin ve siyasi çıkmazlar görüşülecek. Bunların yanı sıra AfB dönem başkanlığını devralan Moritanya Cumhurbaşkanı Gazvani’nin derhal durdurulması çağrısında bulunduğu İsrail'in Gazze'ye yönelik saldırganlığı da dahil olmak üzere kıtayı etkileyen bölgesel çatışmalar ele alınıyor. Afrikalı liderler, aynı zamanda yirmi birinci yüzyıla uygun bir eğitim verilmesi ve esnek eğitim sistemlerinin oluşturulması gibi konuların yer aldığı zirvenin ana gündemini de masaya yatırdılar.
Zirveye katılan Filistin Başbakanı Muhammed Iştiyye, yaptığı konuşmada şunları söyledi:
Filistin'in özgürlüğü ve halkının kendi kaderini tayin hakkı, Filistin devletinin kurulması ve Birleşmiş Milletler'e (BM) üye devlet olarak tanınması için Afrika'nın ve AfB’nin sesi daha yüksek çıksın.
Zirvenin bir diğer katılımcısı olan Arap Birliği Genel Sekreteri Ahmed Ebu Gayt, Afrika’nın Filistin meselesi ve İsrail'in Gazze Şeridi sakinlerine karşı yürüttüğü saldırganlıkla ilgili olarak adalet, hukuk ve insan hakları değerlerine bağlı olduğunu söylediği tutumlarına övgüde bulundu. Ebu Gayt, zirvede yaptığı konuşmada, “(İsrail) işgalinin sona erdirilmesi ve 1967 sınırlarında bağımsız bir Filistin devleti kurulması için bu tutumları sürdürmenin ve daha da derinleştirmenin önemini vurgulamak, akabinde savaşı sona erdirecek tek rasyonel çözümdür” ifadelerini kullandı.
AfB Komisyonu Başkanı Musa Faki Mahamat ise Afrika Birliği Devlet ve Hükümet Başkanları Zirvesi 37. Olağan Toplantısı açılışında yaptığı konuşmada, “Gazze tam bir soykırıma tabi tutuluyor, Filistin halkı hak ihlallerine maruz kalıyor” dedi. İsrail'in Gazze’ye yönelik saldırganlığının ‘insanlık tarihinde bir benzerinin daha olmadığını’ söyleyen Faki, Filistin halkının tam özgürlük ve bağımsız, egemen bir devlet kurma hakkına sahip olduğunun altını çizdi. AfB’nin Güney Afrika Cumhuriyeti'nin Filistin davasını ve İsrail'e karşı Uluslararası Adalet Divanında (UAD) açtığı davayı desteklediğini belirten Faki, İsrail’in Gazze'de Filistinlileri sistematik bir şekilde öldürmesine bir son verilmesi için UAD’nin kararlarının uygulanması çağrısında bulundu.
Moritanya Cumhurbaşkanı AfB dönem başkanlığına seçildi
Öte yandan zirvede AfB’nin yeni dönem başkanı seçildi. Moritanya Cumhurbaşkanı Muhammed Veled Gazvani, Komorlar Birliği Cumhurbaşkanı Assoumani Azali’den görevi devraldı. Seçimin ardından yaptığı konuşmada, Filistinlilerin başkenti Kudüs olan bağımsız bir devlet kurma hakkına sahip olduklarını vurgulayan Gazvani, Gazze’de sivillerin öldürülmesine bir son verilmesini istedi.
AfB Dönem Başkanı Gazvani, ‘uluslararası sistemde reform’ çağrısında bulunarak, “Uluslararası sistem, kıtamızdaki ülkelerin sorunları ve hakları konusunda genellikle olduğu gibi, büyük çoğunluğu en savunmasız ve en az gelişmiş ülkeler olan Afrika ülkeleri pahasına çok fazla çifte standart barındırıyor” şeklinde konuştu. Uluslararası sistemin ‘Gazze'deki adaletsizliğine’ dikkat çeken Gazvani, “Uluslararası sistemin ne ölçüde reforma ihtiyaç duyduğunu anlamak için katliam ve yıkım, uluslararası meşruiyet ve insan hakları ilkelerinin ihlali bağlamında Gazze Şeridi'nde yaşananlara bakmak yeterli olacaktır. Uluslararası toplumun acil ateşkes sağlanması için gerekli ağırlığı ortaya koyma konusundaki isteksizliği de cabası” ifadelerini kullandı.
Moritanya Cumhurbaşkanı Gazvani, AfB’nin adaletsizliği reddeden, haklı davaları savunan ve özellikle Filistin meselesiyle ilgili olarak uluslararası hukuka ve uluslararası insancıl hukuka bağlı kalan tutumuna övgüde bulundu.
En büyük zorluklar
Bir diğer gelişme de AfB’nin, İsrail'in Gazze'deki savaşıyla ilgili görüşünü açıklamak üzere Afrikalı yetkililerle görüşmek isteyen İsrail’den bir heyetin zirvenin yapıldığı genel merkez binasına girmesini engellediği haberleri basında yer aldı.
Gazvani, Afrika Birliği Devlet ve Hükümet Başkanları Zirvesi 37. Olağan Toplantısı gündeminde açıkça kıtadaki çatışmalar yer almamasına rağmen, bu çatışmaları kıtanın karşı karşıya olduğu en büyük zorluklar olarak değerlendirdi. Moritanya Cumhurbaşkanı, gerginliklerin, silahlı çatışmaların ve terör örgütlerinin yayılmasının, ülkelerin istikrarına ve güvenliğine yönelik tehdit oluşturmasının AfB’nin dikkat etmesi gereken temel konular arasında yer aldığını söyledi.
Gazvani, Afrika’daki barış ve güvenlik yapısı, kıta erken uyarı sistemi, Afrika Yedek Gücü ve diğerleri gibi çoklu destek mekanizmalarını geliştirerek, ‘kıtanın ortak güvenliğinin’ kurulması çağrısında bulundu. Gazvani ayrıca, bölgesel ekonomik topluluklar içinde ve arasında koordinasyon ve işbirliği düzeyinin iyileştirilmesini istedi.
Zirveye yapılan eleştiriler
Diğer taraftan birçok diplomatik çevre, Sudan'daki savaş, Sahel bölgesi ve Afrika Boynuzu'ndaki gerilim gibi kıtada yaşanan mevcut çatışmaların zirve gündemine alınmamasından dolayı eleştiriler yaptı.
Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmed, zirvenin açılışında yaptığı konuşmada, kıtada ekonomik ve sosyal kalkınmanın temeli olan barışın ve istikrarın sağlanmasının önemini vurguladı. Ülkesinin, bölgeye ve kıtaya entegrasyonun hem ülkesine hem de tüm kıtaya yardım etmenin en iyi yolu olduğuna inandığını vurgulayan Ahmed, bunun ortak hedeflere ulaşmak için komşu ülkeler arasında barış içinde bir arada yaşanmasının önünü açacağının da altını çizdi.
AfB Komisyonu Başkanı Musa Faki Mahamat ise üye ülkelerin dışişleri bakanlarından oluşan AfB Yürütme Konseyi'nin 44. Toplantısı sırasında yaptığı konuşmada, Sudan'daki savaş, Somali'de ‘cihatçı terör örgütleri’ tehdidi, Afrika’daki son durum, Demokratik Kongo Cumhuriyeti'ndeki gerginlikler, Libya'daki son gelişmeler ve Sahel bölgesindeki terör tehlikesinin yanı sıra bazı Afrika ülkelerinde seçimlerden önce ve sonra tekrar eden askeri darbeler çerçevesinde ortaya çıkan insani krizlerin kıta için derin bir endişe kaynağı olduğuna ve kıtanın büyümesini tehdit ettiğine dikkat çekmişti.
Askeri darbeler
Öte yandan askeri darbeler nedeniyle AfB üyesi altı ülke zirveye katılamadı. Söz konusu altı ülke arasında askeri darbelerin yaşandığı ve AfB tarafından üyelikleri askıya alınan Sudan, Mali, Gine, Burkina, Gabon ve Nijer yer alıyor.
Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri'nin ortak sözcüsü Stephanie Tremblay tarafından yapılan açıklamaya göre, BM Genel Sekreteri Antonio Guterres'in zirvenin açılışında bir konuşma yapması planlanıyordu. Ancak basında yer alan bazı haberlere göre, Guterres, ziyareti için bazı sorunlarla karşılaştı ve bu sorunlar zirveye katılmasına engel oldu.
Zirveye katılan ve açılışta konuşan Brezilya Devlet Başkanı Lula da Silva, konuşmasında ülkeler arası ilişkilerin güçlendirilmesi ve ülkesi ile Afrika kıtası arasında ortaklıklar kurulması çağrısında bulundu.
Afrika'nın sorunlarının Brezilya halkının çektiği sıkıntılara benzediğini söyleyen Devlet Başkanı, “Birçok Brezilyalı kendilerini Afrika kökenli olarak görüyor” dedi. Lula da Silva, Afrikalıları ve Brezilyalıları mevcut uluslararası sistem içinde özel bir yol çizmeye, tarımsal ve endüstriyel kalkınma için zamanın zorluklarıyla mücadele edebilecek yeni bir küresel sistem oluşturmaya çağırdı.
Bir Amerikan siber güvenlik şirketi, Sandworm siber hack grubunun faaliyetlerini tespit etti. (Reuters)
20 Mayıs 2025'te Tahran dışındaki Lar Barajı'nın uydu görüntüsü (Planet Labs - AP)