Haşdi Şabi Irak'ta gerilimi yeniden alevlendiriyor?

Haşdi Şabi Güçleri, Washington ile Muhammed Şiya es-Sudani arasındaki verimli ilişkiden endişe duyuyor

Eduardo Ramon
Eduardo Ramon
TT

Haşdi Şabi Irak'ta gerilimi yeniden alevlendiriyor?

Eduardo Ramon
Eduardo Ramon

David Schenker

Üç yıl önce Irak'taki İran destekli milisler, Bağdat'taki ABD Büyükelçiliği’ni roket ve havan topu yağmuruna tuttu. Başkan Donald Trump yönetimi, 2020 yılının yazında ABD personelini korumak amacıyla benzersiz bir adım atarak, ‘C-RAM’ olarak bilinen roket, top ve havan savunma sistemi olan bir sistem olan ‘Counter Rocket, Artillery, and Mortar’ (C-RAM) sistemini diplomatik komplekse taşıdı. Sonraki aylarda, ‘C-RAM" sistemi, dakikada 4 bin 500 adet 5 inçlik mermi atan ve Amerikan bölgelerine yönelen onlarca mermiyi etkisiz hale getirdi.

Bu dinamik, Biden yönetiminin gelmesiyle değişti. Göreve başladığı andan itibaren, Trump'ın İran'a karşı başlattığı ‘maksimum baskı’ kampanyasını iptal ederek bunun yerine Tahran'daki dini hükümetle nükleer anlaşmaya yeniden katılmak amacıyla müzakerelere girdi. Sonuç olarak, Bağdat'taki ABD büyükelçiliğine ve geçen yıl Irak'ta konuşlanmış 2 bin 500 ABD askerine yönelik saldırılar azaldı. Görünüşte güvenlik durumunda bir iyileşme olmasına rağmen, ABD'nin Irak'taki personeli ve çıkarlarına yönelik tehditler yeniden artıyor gibi görünüyor.

Geçtiğimiz Mayıs ayının ortasında, Başkan Biden, Irak'ta ‘ulusal acil durum’ durumunun Uluslararası Ekonomik Acil Durum Yetkisi (IEEPA) yasası uyarınca devam edeceğini ilan ettikten sonra, bazı İran yanlısı milis grupları, bunun endişe verici bir etkisi olduğunu ifade ettiler. Bu gruplar arasında Haşdi Şabi Güçleri de vardı. Ayrıca, önceki bir televizyon röportajında ABD Büyükelçisi Alina Romanowski'nin yaptığı açıklamada ABD'nin bölgeden ayrılmayacağını açıkça vurguladı.

Göstericiler 31 Aralık 2019'da Bağdat'taki ABD büyükelçiliğini basarken (AFP)
Göstericiler 31 Aralık 2019'da Bağdat'taki ABD büyükelçiliğini basarken (AFP)

Bu açıklamaların ardından, Ashabu’l Kehf adlı Haşdi Şabi Güçleri ile bağlantılı bir grup, Irak'taki ‘ABD işgal güçlerine’ karşı askeri operasyonları yeniden başlatmaya çağıran bir bildiri yayınladı. Bu çağrı, ABD üsleri ve konvoylarını da kapsadı. Milis gruplar daha sonra tehdit içeren bir açıklama yaparak, "Sizi doğru yerde bulmamız yeterli" ve "Her zaman uygun zamandır" dediler. Ayrıca, örgüt üyelerine ‘şeytana sus payı verme’ çağrısı yaptılar. Bu da Büyükelçi Romanowski'ye yönelik bir tehdit anlamına geliyor.

“Başkan Donald Trump yönetimi, 2020 yılının yazında ABD personelini korumak amacıyla benzersiz bir adım atarak, ‘C-RAM’ olarak bilinen roket, top ve havan savunma sistemi olan bir sistem olan ‘Counter Rocket, Artillery, and Mortar’ (C-RAM) sistemini diplomatik komplekse taşıdı.”

Haşdi Şabi milisleri, ABD ile Irak Başbakanı Muhammed Şiya es- Sudani arasındaki verimli çalışma ilişkisinden de endişe duyuyor. Sudani, ABD güçlerinin, DEAŞ'a karşı uluslararası koalisyonun bir parçası olarak Irak'ta kalmasını desteklemekte ve Irak'ın enerji alanında İran'a olan bağımlılığını azaltmaya çalışıyor. Haşdi Şabi Güçleri için belki de daha da endişe verici olan, Sudani ve Romanowski arasında kesintisiz devam eden görüşmelerdir.

İran destekli Koordinasyon İttifakı ve Haşdi Şabi Güçleri'nin siyasi kanadını desteklemekte başarısız olan Başbakan, bu grupların artan güç ve nüfuzunu sınırlamak için yeterli önlemleri almadı. Aslında, Sudani'nin göreve başladığı Ekim ayından bu yana Haşdi Şabi Güçleri'nin yetkileri önemli ölçüde genişletildi.

Örneğin, Sudani, 2022 yılının Kasım ayında Irak bütçesinden yaklaşık 70 milyon doları Engineer Company adlı şirkete aktarmayı kabul etti. Bu, Haşdi Şabi Güçleri tarafından sahip olunan ve yönetilen bir şirket - ABD hükümeti tarafından liderlerinin çoğu ve oluşturan milisler terörist olarak sınıflandırılıyor - ve bu şirketin Irak hükümetiyle milyarlarca dolarlık sözleşmeler kazanması bekleniyor. İran'daki Devrim Muhafızları ve onun alt şirketi ‘Hatemu’l Enbiya’ gibi, bu anlaşma Halkın Güçleri'nin mali refahını kalıcı bir şekilde sağlamaya yardımcı olacak ve hatta Irak hükümeti doğrudan örgütün maaşlarını finanse etmeyi durdurduğunda bile devam edecek.

“Muhammed Şiya es-Sudani, Haşdi Şabi Güçleri’nin siyasi kanadı olan İran destekli Koordinasyon Çerçevesi Koalisyonu tarafından yönetilen bir hükümete başkanlık ediyor, ancak şu ana kadar milislerin beklentilerini karşılayamadı.”

Irak hükümeti, Engineer Company'ye arazi tahsis etmeyi kabul etti. Bunun geniş tarım arazilerinde tarım yapılması için uygun olmayan bölgelerde, Ürdün ve Suudi Arabistan sınırlarına yakın bölgelerde ağaçlandırma amacıyla yapıldığı iddia ediliyor. Toprak mülkiyetinin transferi ve bu bölgelerde milisler için yeni üsler ve hava üsleri oluşturma olasılığı hem Amman hem de Riyad'ı endişelendiriyor. Zira Haşdi Şabi Güçleri'ne ait insansız hava araçları birkaç kez Amman ve Riyad'ın hava sahasını ihlal etti.

Mali refahın yanı sıra Sudani göreve geldiğinden beri, Haşdi Şabi Güçleri’nin büyüklğü arttı. Bundan sadece iki yıl önce, Haşdi Şabi Güçleri’nin tahmin edilen gücü 100 bin savaşçıya kadar ulaşıyordu. Irak'ın 2023 bütçesine göre, Haşdi Şabi Güçleri bugün yaklaşık 238 bin silahlıyla gurur duyuyor ve bu güç, Irak ordusunun yaklaşık yarısını temsil ediyor. Bağdat’ın, bu yıl İran destekli bu güçleri finanse etmek için 2.7 milyar dolar ayırması bekleniyor. Sudani hükümeti, geçtiğimiz Şubat ayında, Haşdi Şabi Güçleri savaşçılarına yönelik yeni bir askeri akademi kurma desteğini açıkladı. Bu güçler emekli olma yaşına geldiklerinde emekli maaşlarına hak kazanacak.

Fotoğraf Altı:  İran Ulusal Güvenlik Danışmanı Ali Ekber Ahmadiyan, Iraklı mevkidaşı Kasım el-Araci ile 29 Mayıs'ta Tahran'da bir araya gelmişti (Reuters)
İran Ulusal Güvenlik Danışmanı Ali Ekber Ahmadiyan, Iraklı mevkidaşı Kasım el-Araci ile 29 Mayıs'ta Tahran'da bir araya gelmişti (Reuters)

Öte yandan Haşdi Şabi, Irak'taki ABD güçlerini aktif olarak hedef almasa da bunu yurtdışında yapıyor. Mart ayının sonlarında, ABD’li yetkililer İran yapımı bir intihar insansız hava aracının Suriye'nin kuzeydoğusundaki bir ABD üssüne saldırdığını ve bu saldırının Irak'taki Haşdi Şabi Güçlerine bağlı bir ileri grubun tarafından gerçekleştirildiğini belirtti. Saldırı sonucunda ABD’li bir paralı asker öldürüldü ve 20’den fazla ABD askeri saldırıda yaralandı. Üç ay öncesinde ise Haşdi Şabi’ye bağlı olan el-Vârisin Oluşumu adlı grup, Irak'tan Suriye'deki Ayn el-Esed Üssü'nü hedef alan üç insansız hava aracı fırlattı. Saldırıda, ABD'nin Suriye'de DEAŞ'a karşı desteklediği ve Suriye Demokratik Güçleri’nin (SDG) olarak bilinen bir ortak güçte görev yapan iki asker hafif şekilde yaralandı.

“Haşdi Şabi Güçleri bugün yaklaşık 238 bin silahlıyla gurur duyuyor ve bu güç, Irak ordusunun yaklaşık yarısını temsil ediyor. Bağdat’ın, bu yıl İran destekli bu güçleri finanse etmek için 2.7 milyar dolar ayırması bekleniyor.”

Biden yönetimi, Başbakan Sudani'nin enerji alanındaki bağımsızlık yolunda kaydettiği ilerleme ve Irak halkına sağladığı somut iyileştirmeler nedeniyle ona yüksek notlar veriyor. Bununla birlikte, Sudani, Washington ve Bağdat arasında kabul edilen politika öncelikleri olan istikrar, güvenlik ve egemenlik konularında yeterli ilerleme kaydetmiyor. Aslında, Irak'ta günümüzde gözlenen nispeten sakin ortama rağmen, Haşdi Şabi'nin son kazanımları sorunlu bir yön izliyor.

Sudani de kendisinden öncekiler gibi kişisel güvenliğini ciddi şekilde tehdit edebileceğinden, Haşdi Şabi Güçleri'nin faaliyetlerini sınırlamak için cesur adımlar atmaktan kaçınabilir. Başbakanın yolsuzluğu engelleme, kara para aklamayı sona erdirme ve ülkesinin İran enerjisine olan bağımlılığını azaltma konusundaki çabaları takdir edilmelidir. Ancak Haşdi Şabi Güçleri'nin askeri genişlemesini ele almada başarısız olması gelecekte olumlu bir işaret değil. Sudani'nin seçilmesinden bu yana, Biden yönetimi Başbakan'a sabırlı ve yumuşak bir yaklaşım sergiledi ve bu durum sınırlı sonuçlar elde edilmesine neden oldu. Ancak, Lübnan'daki Hizbullah ve Yemen'deki Husiler gibi örneklerden anlaşılacağı üzere, eğer Haşdi Şabi Güçleri denetimsiz bırakılırsa, İran'ın vekili büyümeye devam edecek ve Irak üzerindeki egemenliğini güçlendirecektir.

* Şarku’l Avsat okurları için Londra merkezli Al-Majalla dergisinden tercüme edilmiştir



Trump ile Husiler arasındaki anlaşmanın tam hikayesi: Şaşırtıcı ve gizemli

İsrail'in bir elektrik santralini ve Sana Uluslararası Havalimanı'nı vurmasının ardından yükselen dumanlar (Reuters)
İsrail'in bir elektrik santralini ve Sana Uluslararası Havalimanı'nı vurmasının ardından yükselen dumanlar (Reuters)
TT

Trump ile Husiler arasındaki anlaşmanın tam hikayesi: Şaşırtıcı ve gizemli

İsrail'in bir elektrik santralini ve Sana Uluslararası Havalimanı'nı vurmasının ardından yükselen dumanlar (Reuters)
İsrail'in bir elektrik santralini ve Sana Uluslararası Havalimanı'nı vurmasının ardından yükselen dumanlar (Reuters)

İsa en-Nehari

Ortadoğu gözlemcilerinin beklediği son şey, ABD Başkanı Donald Trump'ın Kanada Başbakanı Mark Carney ile görüşmesinde Husilere yönelik askeri operasyonların durdurulacağı yönündeki açıklamasıydı. Kanada'nın satın alınması konusunda yaşanan tartışmanın ardından Trump hızla Ortadoğu’ya yöneldi ve Husilerin teslim olduğunu duyurdu. Böylece anlaşmanın niteliği, arabulucunun kim olduğu, tavizlerin neler olduğu ve Husilerin Kızıldeniz'deki tüm gemileri mi yoksa sadece Amerikan gemilerini mi hedef almayacağı ile ilgili pek çok soruyu gündeme getirdi.

 

Karışıklık ve sorular

Trump açıklama yapar yapmaz Umman bir açıklama yaparak, belirsiz anlaşmaya biraz açıklık getirdi. Umman Dışişleri Bakanı Bedr el-Busaidi, ülkesinin her iki tarafla yaptığı görüşmeler ve temaslar sonucunda, Washington ile Husiler arasında ateşkes anlaşmasına varıldığını söyledi. “X” platformu üzerinden yayınladığı ilk açıklamada, anlaşma kapsamında, iki tarafın “karşılıklı hedef alma eylemlerini durduracaklarını, özellikle de seyir özgürlüğünü ve uluslararası ticari taşımacılığın sorunsuz akışını sağlamak amacıyla, Husilerin, Kızıldeniz ve Bab’ul Mendeb Boğazı'nda ABD gemilerine yönelik eylemlerini durduracağını” belirtti.

Ancak Ummanlı bakan, ardından bir paylaşımda daha bulunarak arabuluculuk çabalarının iki taraf arasındaki “çatışmayı sona erdirdiğini” ifade etti. Bu, muhtemelen ABD'nin Husilere karşı operasyon sayfasını kapatma yolunda ilerlediğinin bir göstergesi. ABD Başkanı'na, Husilerin İsrail gemilerini hedef almaya son verme niyetinde olmadığı yönündeki haberler sorulduğunda, kendisinin bundan haberi olmadığını, Husilerin Amerikan çıkarlarını veya onun deyimiyle “bizimle ilgili herhangi bir şeyi” hedef almaya son vereceğinden emin olduğunu söyledi.

İsrail'e yeni bir sürpriz

ABD'nin açıklaması İsrail için sürpriz oldu. Nitekim Axios sitesine konuşan üst düzey bir İsrailli yetkili, ABD'nin kendilerine ateşkes konusunda bilgi vermediğini söyledi. Bu, ABD Başkanı’nın ülkesinin Ortadoğu'daki müttefikine ilk sürprizi değildi. Geçtiğimiz ay Binyamin Netanyahu, Trump'ın Beyaz Saray'da kendisi ile yaptığı görüşmenin üzerinden 24 saat geçmeden Tahran ile yeni bir nükleer anlaşma müzakere etme niyetini açıklamasıyla şoke olmuştu. İsrail Başbakanı, Trump ile görüşmesinde Washington'u İran'ın nükleer programına karşı askeri seçeneği benimsemeye zorlamaya çalışmıştı.

ABD'nin eski Ortadoğu temsilcisi Dennis Ross da son anlaşmayı sorgulayarak X hesabından şu paylaşımda bulundu: “Başkan Trump, onlar da savaşmayı bırakacağı için Husilere saldırmayı bırakacağımızı söylüyor. Ancak arabulucu ülke Umman, anlaşmanın Amerikan gemilerine yönelik saldırıları kapsadığını söylüyor. Peki, diğer ülkelerin gemileri ve İsraillilere yönelik saldırılar ne olacak, durum kesinlikle net değil.”

Ross'un paylaşımından 16 dakikadan az bir süre sonra Umman Dışişleri Bakanı üçüncü bir paylaşımda bulunarak, “Bugün Kızıldeniz'deki durumla ilgili haberlerin, diplomatik çabaların ABD ile Yemen'deki Ensarullah arasındaki çatışmanın sona ermesiyle sonuçlandığı anlamına geldiğini bir kez daha yineliyorum” dedi. “Bu, her iki tarafın da artık birbirini hedef almayacağı ve Kızıldeniz'de uluslararası ticari taşımacılık için seyrüsefer özgürlüğünün sağlandığı anlamına geliyor” diye ilave etti.

Ummanlı bakanın üçüncü paylaşımı da ilk paylaşımıyla aynı doğrultudaydı, karşılıklı saldırıların sona erdiğini teyit ediyordu, ancak bu kez ilk açıklamadaki gibi açıkça Amerikan gemilerinin hedef alınmayacağını belirtmiyordu. Bu durum, Husilerin gizlice Amerikan veya başka ülkelerin gemilerine yönelik saldırılarını durdurma sözü verip vermedikleri sorusunu akla getiriyor.

Husiler adına Siyasi Büro üyesi Abdulmalik el-Acri AFP’ye açıkça “İsrail gemilerinin hedef alınacağını, Amerikan gemileri ile diğer gemilerin ise anlaşmaya tabi olduğunu” söyledi. Husilerin önümüzdeki günlerdeki davranışlarına bakılarak bu açıklamanın sadece medyaya yönelik popülist bir söylem mi olduğu yoksa Washington ile varılan anlaşmanın gerçekten Kızıldeniz'deki çeşitli gemilere yönelik saldırıların sonu anlamına mı geleceği ortaya çıkacak.

Bu bağlamda Amerikalı Ortadoğu araştırmacısı Firas Maksad, aylardır hiçbir Amerikan veya İsrail gemisi Boğaz'ı geçmediği için Husilerin anlaşmadan önce bile Kızıldeniz'deki gemilere yönelik saldırılarını durdurduğunu belirtti. Trump'ın askeri operasyonları durdurduktan sonra istediğini zekice elde ettiğine işaret etti.

Anlaşma tüm gemileri kapsıyor mu?

New York Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nden akademisyen Rob Hawes, “Umman Dışişleri Bakanı Bedr el-Busaidi'nin açıkça belirttiği gibi, anlaşma seyrüsefer özgürlüğünü ve uluslararası ticari taşımacılığın sorunsuz akışını güvence altına almayı içeriyor” diye yazdı. Umman’ın Amerikan veya yabancı herhangi bir gemiye saldırının anlaşmayı ihlal anlamına geleceğini ima ettiğine işaret ederek, “Başka ülkelerin bayrağını taşıyan gemilere saldırmak bununla çelişmiyor mu?” diye sordu.

Independent Arabia, ABD Dışişleri Bakanlığı'yla temasa geçerek, son anlaşmanın şartlarını ve Husilerin anlaşmayı ihlal etmesi veya İsrail gemilerini hedef alması halinde ABD'nin askeri operasyonlara yeniden başlayıp başlamayacağını sordu. Ancak Bakanlık, sorularımızı Ulusal Güvenlik Konseyi'ne yönlendirdi. Bu, anlaşmaya ne kadar hızlı varıldığından da anlaşılacağı üzere bu dosyanın doğrudan Beyaz Saray tarafından yönetildiğine işaret ediyor.

Haberlere göre ABD'nin Ortadoğu Özel Temsilcisi Steve Witkoff son birkaç gündür Umman tarafıyla sürdürülen bu müzakerelere başkanlık etti. Witkoff, aylardır hem Ortadoğu’daki müzakerelere hem de Rusya ve Ukrayna ile hassas müzakerelere liderlik etmesine rağmen salı günü Beyaz Saray'da yemin ederek resmen görevine başladı.

Top İsraillilerin sahasında

Trump son açıklamasıyla topu, geçtiğimiz pazar günü Husilerin Ben Gurion Havalimanı'nı hedef alan füze saldırısının ardından Sana Havalimanı'nı hedef alarak karşılık veren İsrail'in sahasına atmış gibi görünüyor. Washington ile varılan anlaşmadan bir gün sonra İsrail medyası, Husilerin Yemen'den fırlattığı bir balistik füzenin Kızıldeniz üzerinde düşürüldüğünü duyurdu. Şarku’l Avsat’ın Independent Arabia’dan aktardığı analize göre Amerikalı araştırmacı Firas Maksad, son açıklamanın Trump tarafından akıllıca hesaplanmış bir hamle olduğunu söylüyor. Trump son açıklama ile bölgeye yapacağı ziyaret öncesinde Husilerden resmi bir zafer elde ederken, o da İsrail'e yönelik doğrudan saldırılarını sürdürüyor. Maksad, anlaşmanın Başbakan Netanyahu veya Trump ile ilişkileri açısından “hayırlı olmadığını” ifade etti.

İsrail, bu hafta Husilerin Ben Gurion Havalimanı'nı hedef almasının ardından ona yönelik doğrudan saldırılarını yoğunlaştırdı. İsrail ordusu pazartesi günü, Hudeyde Limanı da dahil olmak üzere Yemen'in batısındaki Husi hedeflerini bombaladığını duyurdu. Salı günü Sana Uluslararası Havalimanı'nı hedef alan hava saldırıları düzenleyerek, havalimanını ve Sana etrafındaki birçok elektrik santralini hizmet dışı bıraktı.

Washington “stratejik bir tuzaktan” kurtuldu

Atlantik Konseyi birkaç gün önce, ABD'nin Kızıldeniz'de “stratejik bir tuzağa” düştüğü uyarısında bulunan analitik bir rapor yayınladı. Rapora göre ABD seyrüseferi güvence altına almak için askeri kaynaklarını kullanırken, Çin, askeri müdahalede bulunmadan, sessizce bundan faydalanıyor. Raporda ayrıca Washington'un Kızıldeniz gibi stratejik bölgelerden Çin'i çıkarmak için çalışması gerektiği de belirtildi. Pekin'in Husileri hesaplı bir politika ile desteklediği, bu sayede bölgedeki gemilere yönelik saldırıların etkilerinden kendisini koruyabildiği ve ticari kazanç elde etmeye devam edebildiği vurgulandı. Rapora göre Husiler bugün Çin uydu teknolojisini kullanıyor ve saldırılarını Çin elektroniği üzerine kurulu güdüm sistemlerini kullanarak gerçekleştiriyor. Bu, Pekin'in bölgesel nüfuzunu artırmak için teknolojik araçları kullanırken, kendisini doğrudan çatışmalardan güvenli mesafede tutan bir modeli benimsediğini gösteriyor.

ABD güçleri yılbaşından bu yana 800'den fazla hava saldırısı gerçekleştirdi. Bu da haftada ortalama 50 hava saldırısında bulunduğu anlamına geliyor. CNN'in haberine göre, operasyonun maliyeti üç haftadan kısa bir süre içinde yaklaşık 1 milyar doları aştı. Ancak son anlaşma, ABD’yi uzun ve maliyetli savaşlara dahil etmeye karşı çıkmasıyla bilinen Trump dönemindeki ender ve en kapsamlı askeri operasyonlardan birini bitiriyor.

*Bu analiz Şarku’l Avsat tarafından Independent Arabia’dan çevrilmiştir.