Emel Şehade
İsrail'in siyasi-askeri arşivinin gizliliğinin kaldırılmasıyla birlikte 1990'lı yılların başında eski Başbakan İzak Rabin döneminde Tel Aviv, Şam ve diğer Arap başkentleri arasındaki yüzlerce telgraf ortaya çıktı.
"Gizli - Başbakan İzak Rabin'in Ofisi - Barış Süreci" başlığı altında listelenen İsrail arşivi, Rabin ve dönemin Dışişleri Bakanı Şimon Peres'in İsrail'in Suriye ve diğer Arap ülkeleriyle müzakere heyeti başkanı Prof. Dr. Itamar Rabinovich'ten aldığı 637 gizli telgrafı içeriyor.
Ancak bu telgrafların en öne çıkanı, Washington'da yoğun Suriye-İsrail müzakerelerinin yapıldığı 1992 ve 1993 yıllarındakiler.
İki heyet arasında yapılan birkaç görüşmede İsrail, Golan Tepeleri'nden çekilme karşılığında Suriye ile normalleşme şartını uygulamada ısrar etti.
Ancak Suriye tarafı bu şartla ilgili bir taahhüt imzalamayı reddetti. Rabinovich tarafından yazılan telgraflardan biri, Mısır ile İsrail arasında barış anlaşması imzalandıktan sonra merhum Mısır Devlet Başkanı Enver Sedat gibi, Suriye Devlet Başkanı Hafız Esad'ın de kendisiyle ilgilenme talebini vurguluyordu.
Ynet haber sitesi Prof. Dr. Rabinovich'in şu sözlerini aktardı:
Suriyeliler müzakereler boyunca 'bizim barış içinde yaşama hakkımız, iki ülke arasında diplomatik ilişkilerin kurulması anlamına gelmez' ifadesinde ısrar ettiler. Eski ABD başkanları George Bush ve Bill Clinton'ın normalleşmeden yana konuştuklarını kendilerine bildirdiğimizde, Şam heyeti Washington'la müzakere etmediğini söyleyerek yanıt verdi. Aldıkları onay mektubu, 'barış için toprak' (Land for peace) da dahil olmak üzere pek çok şeyden bahsediyordu.
Savaş sonrası
Gizli yazışmaların bahsettiği dönem "Soğuk Savaş sonrası" dönemdi ve Rabinovich'e göre iki taraf arasındaki güvensizliğin çok belirgin olduğu bir dönemde yürütülen müzakereler epey zordu.
Rabinovich, yazışmalara atıfta bulunarak "Müzakerelerde en inatçı ve engelleri aşmada en zor olanın Suriyeliler olduğunu ve görüşmelerin hoş bir atmosferde geçmesine rağmen iki tarafın da diğerinin şartlarını kabul etmediğini" ifade etti.
Rabinovich, İzak Şamir (1990) hükümeti altında gerçekleşen diyaloğun bir yönünü, Suriye delegasyonu İsrailli muadili ile el sıkışmayı reddettiği için 'en zor' olarak nitelendirdi.
Belgelerde "Suriyeliler, İsrail'in Golan Tepeleri'nden tamamen çekilmesi konusunda net bir taahhütte ısrar ettiler ve barışın nasıl olacağını tanımlamayı şiddetle reddettiler" ifadeleri yer alıyor.
Rabinovich, İzak Rabin'e gönderdiği telgraflardan birinde, "Suriyelilerin niyetinin iki tarife belirlemek olduğu bizim için netleştikten sonra bir anlaşmaya varamadık. Biri geri çekilmenin eşzamanlı uygulanması, savaş durumunun kaldırılması ve tanınma meselesi için, ikincisiyse sunduğumuz değiştirilmiş belgeye göre barışın özüyle ilgili" ifadelerini kullanmış.
Devamında ise bu konunun, normalleşme sürecinin ertelenmiş bir takvimde ve ilk takvimden bağımsız olarak uygulanacağına dair net bir Suriye pozisyonuyla gündeme getirildiğini açıklamış.
İsrail heyetinin pozisyonunun net olduğunu ve normalleşme şartlarını diğer maddelerden ayırma niyetinin iki taraf arasındaki uçurumu açıkça gösterdiğini de sözlerine ekleyen Rabinovich, "Suriye'nin tamamen geri çekilme talebi ile bizim tam bir barış arzumuz arasında uygulanması, belirsiz olan bir tutarsızlık olduğu iddiamızı haklı çıkarıyor" dedi.
Barışı bozmanın formülü
Rabin'e Suriye'nin barış anlaşmasına ilişkin olarak Tel Aviv'in Şam'a önerdiği plana ilişkin tutumunu aktaran bir başka telgrafta, "İsrail planı barış sürecini çökertmenin formülüdür. Çünkü bu, ancak sahada güvenlik düzenlemeleri yapıldıktan sonra kademeli olarak geri çekilmeyi içeriyor" ifadeleri yer aldı.
Kaydedilen o oturumda Suriyeliler, 1967 hatlarına tamamen çekilmeyi ve İsrail ordusuna ait yerleşim ve tesislerin boşaltılmasını sağlayan bir anlaşma talep ettiler.
Rabinovich, bu önermenin 242 sayılı Birleşmiş Milletler (BM) kararının nasıl uygulanacağı konusunda hararetli bir tartışmanın gelişmesine yol açtığını ve anlaşma üzerine Suriyelilerin büyükelçilik olmayacağına karar verdiklerini, İsraillilerin ise yerleşim yerlerinin tasfiye edilmeyeceği cevabını verdiğini söylüyor.
16 Aralık 1992'deki bir görüşmeden sonra İsrail müzakere heyeti başkanı Rabinovich, Rabin ve Peres'e Suriyelilerin barış anlayışlarının 'mütevazı boyutlarını' tanımayı kabul ettiklerini bildirdi.
Rabinovich'e göre, tamamen geri çekilmenin sağlanması amacıyla zorla onay almak için başka bir çaba sarf ettiler.
Ve hatta İsrail'in bunu kabul etmesinin barışın özü konusundaki tutumlarını değiştirmenin bir işareti olabileceğini ima ederek, sorunun nasıl çözüleceğine dair varsayımsal sorunun formülasyonunu bir kez daha gündeme getirdiler.
Rabinovich, "Hatta Suriyeliler bizi sınır meselesiyle ilgili yeni bir tartışmanın içine çekmeye çalıştılar, bu da görüşmenin sonlarına doğru kasvetli bir atmosfere yol açtı" dedi.
Bu görüşmeyle ilgili telgrafta Suriye tarafının, "Sahadaki gerçekler, İsrail'in işgal ettiği tüm Suriye topraklarından çekilmekle gerçekten ilgilenmediğini gösteriyor. Şam'ın talebi karşılanmadıkça iki ülke arasında yakın ilişkilerin temellerinin atılması mümkün olmayacaktır" ifadeleri yer alıyor.
Rabinovich tarafından çekilen telgrafta "İsrail, kısa vadede Suriye'den barış alanında bir taahhüt almaya çalışıyor. Ancak aynı zamanda dönemin Suriye Dışişleri Bakanı Faruk eş-Şara'nın kendisine dayattığı meydan okumaya yanıt vermedi" cümleleri yer alıyor.
1967 sınırları
Başka bir telgraf, 15 Aralık 1992'de Rabinovich'in Rabin'e yazdığı mektupta geçen şu ifadelere yer veriyor:
Bugün Suriye delegasyonuyla barışın özüne ilişkin anlayışları hakkında çok önemli görüşmeler yapıldı. Tartışma sonunda kendi bakış açıları ile bizim barış talebimiz arasındaki temel farklar iyice arttı. Ayrıca 1967 sınırlarının üzerinde anlaşmaya varılması gereken sınırlar olup olmadığını tekrar tekrar sordular. Ancak bu konuda net bir pozisyonumuz yoktu.
Telgraflardan birinin yan tarafında İsrail delegasyonu başkanı tarafından şu ifadeler yazılmış:
Suriyeliler, Mayıs 1992 seçimlerini kaybeden İzak Şamir hükümetinin politikası ile İzak Rabin'in İşçi Partisi liderliğindeki hükümetin politikası arasında bir değişiklik olacağına ikna oldukları için müzakerelere girdiler.
Telgrafta ayrıca "İsrail, Suriye topraklarının bir karışını kontrol ettiği sürece barış olmaz" iddiası yer alıyor.
Independent Arabia,Independent Türkçe
İsrail'in Beyrut'un merkezindeki el-Basta bölgesinde bir konuta düzenlediği saldırının yol açtığı geniş çaplı yıkımdan (AFP)
Arama kurtarma görevlileri ve bölge sakinleri, Beyrut'ta İsrail saldırısının gerçekleştiği yerde enkaz altında kalanları arıyor. (AP)