Hatice et-Tayyib
Nijerya Devlet Başkanı Muhammed Bazoum'un iktidarını deviren askeri darbenin siyasi, güvenlik, ekonomik ve sosyal birçok faktör açısından Batı ve Orta Afrika bölgesi ülkelerini etkileyeceğinden şüphe yok.
Son yıllarda hararetli çatışmaların yaşandığı ve ilginin arttığı Batı Afrika'da, doğrudan çıkarları olan ve güç dengelerini doğrudan etkileyecek olan ülkeler de yaşanan son olaylardan etkilenecek.
Tek bir zorluk
Bu durum bir yandan Batı ve Orta Afrika'daki diğer ülkelerdeki darbe olasılığını artıracaktır çünkü bu ülkeler birbirleriyle etkileşim içinde olup benzer koşullara, sorunlara ve nüfus yapılarına sahip.
Ayrıca, bu ülkeler benzer başkanlık sistemlerine, ordu yapılarına ve egemen toplumsal ve düşünsel değerlere sahip.
Bu nedenle, özellikle Nijer'in çevresindeki diğer istikrarsız ülkelerde Nijer'deki darbe senaryosunun tekrarlanma olasılığı oldukça yüksek.
Çünkü Nijer, bölgedeki diğer ülkelerin aksine, bağımsızlığını 1960 yılında Fransa'dan kazandıktan sonra sadece dört askeri darbe görmüştür ve bu, bölgedeki diğer ülkelere kıyasla en az darbe sayısı.
Ayrıca, darbe, bölgede çıkarları olan ülkeler arasındaki dengeyi değiştirecektir. Göstergelere göre darbe, Fransa'nın bölgedeki etkisini azaltacaktır.
Geçmişte bölgede yaşanan darbeler sonrasında Mali, Burkina Faso, Gine ve Idriss Déby'nin ölümüyle Çad'da değişen durum, Fransa'nın bölgedeki etkisini azaltarak Rus etkisine ve Wagner milislerine yönelik hoşgörüye yol açtı.
Fransa, bölgedeki müttefiklerinin çoğunu kaybederek çıkarlarını Nijer'e odakladı. Fransız kuvvetleri, Mali'de terörle mücadele eden Barkhane gücü içinde faaliyet gösteriyordu.
Fransa müttefikini kaybediyor
Bu konuda Senegalli araştırmacı Abdou Ndayeh şu değerlendirmelerde bulundu:
Fransa son iki yılda Sahel bölgesindeki gücünü ve etkisini, terörle mücadeledeki başarısızlığı ve bölgedeki Rus etkisinin artışı gibi çeşitli nedenlerle kaybetti. Bu nedenle Nijer'deki darbe, Fransa'nın gözde bölgesindeki nüfuzunu sona erdirecek son darbe olarak değerlendiriliyor. Fransa'nın Nijer'deki iş birlikçisi Muhammed Bazoum'u askeri darbe öncesinde niçin uyarmadığı sorusuna gelince, Fransız istihbaratının bu darbe girişimini tespit edememesi ve Bazoum'u önceden uyaramaması, Fransa'nın artık eskisi gibi müttefiklerine önem vermediğini ve iç sorunlarının müttefiklerle iyi ilişkiler kurma konusunda onu engellediğini gösteriyor. Diğer yandan, darbenin başarısı, Wagner grubunun da yardımıyla darbe planını başarıyla gerçekleştiren Cumhurbaşkanlığı Muhafız Alayı'na yönelik bir başarı olarak değerlendiriliyor. Sahel bölgesindeki ülkeler birbirlerini etkiliyor, bu nedenle bir siyasi değişiklik diğer ülkelere de etki edecektir. Nijer'de olanlar gelecekte Çad ve Fildişi Sahili'nde de olabilir. Bu iki ülke de çoklu krizlerle karşı karşıya ve orduları terörist saldırılara maruz kalıyor. Bu durum, diğer Sahel ülkelerinde olduğu gibi darbe girişimlerinin gerçekleştirilmesi için bir bahane olarak kullanılabilir.
Araştırmacı ayrıca, Batı ve Orta Afrika bölgesinin, Mali'deki Ağustos 2020 darbesiyle başlayarak köklü değişiklikler yaşadığını, ardından birbiri ardına darbe ve karşı darbelerin gerçekleştiğini ve bu nedenle bölgedeki askeri darbeler dalgasının devam ettiğini vurguladı.
Çad ve Fildişi Sahili
Nijer, Batı ve Orta Afrika'daki diğer ülkelere göre daha istikrarlı kabul ediliyor. Nijer'de yapılan darbelerin sayısı dördü geçmedi ve 2010'dan itibaren geçen çarşamba günkü darbe öncesine kadar altın bir on yıl yaşadı. Ülke tarihinde ilk kez iki seçilmiş başkan arasında barışçıl bir güç devri yaşandı.
Ancak, ülke hala darbelere karşı tam bir direnç kazanamadı. Cumhurbaşkanı Muhammed Bazoum, göreve gelmesinin üzerinden yalnızca iki yıl üç ay geçmişken, Cumhurbaşkanlığı Muhafız Alayı tarafından devrildi.
Bu durum, Batı Afrika'daki diğer ülkelerde de bir istisna olmadığını gösteriyor. Her ülke, benzer koşullara ve yönetim sistemlerine sahip olduğu için darbe tehdidi altında.
Ayrıca, bu bölgedeki altın, bakır, uranyum gibi zenginliklerin yeterince değerlendirilemediği ve dış müdahalelerin kontrol arzusu ile motive edildiği unutulmamalı.
Afrika'nın zenginliği
Sahra Altı Afrika'nın güney bölgesi, özellikle Nijer, Mali, Burkina Faso ve Sudan gibi ülkeler uranyum açısından zengindir.
Bu da Rusya'nın bu ülkeler üzerinde odaklanmasını ve onlarla anlaşmalar imzalamasını, Wagner grubunun siyaset ve güvenlik konularında bu ülkelerde etkin olmasını açıklıyor.
Bu duruma karşın Fransa, Batı ve Orta Afrika'da stratejik müttefiklerini kaybediyor.
Gözlemciler, son iki yıl içinde bölgedeki yedinci darbenin başarılı olmasının, bu ülkelerin istikrarsız olduğunu ve gelecek yıllarda kaos, keyfi yönetim ve askeri hükümetler altında yaşayabileceğini gösterdiğini düşünüyorlar.
Bu nedenle bu ülkelerin zenginlikleri, siyasi değişimin rüzgarında savrulup gidebilir. Batılı ülkelerin bu zenginliklere olan ilgisinin artması, denetimsizlik ve şüpheli anlaşmaların yaygınlaşması, bu ülkelerin çıkarlarının göz ardı edilmesine ve Batılı ülkelerin büyük ayrıcalıklar elde etmesine yol açabilir.
Nijer'deki darbenin, Batı Afrika'nın merkezinde yer alan ve yedi ülke ile kara sınırları olan stratejik konumu nedeniyle bölgedeki terörle mücadeleye etkisi olacaktır.
Özellikle Nijer'in Mali ve Burkina Faso ile komşu olması, Batı Afrika'da El-Kaide ile ilişkili aşırılık yanlısı grupların üssü olarak bilinen bölgelerle sınır oluşturması nedeniyle önemlidir.
Gözlemciler, darbenin Nijer ordusunun sınırları gözlemlemesini ve militanları takip etmesini etkileyeceğini ve bu durumun terör gruplarının güçlendiği ve tekrar aktif hale geldiği alanları oluşturabileceğini tahmin ediyor.
Nijer ordusu, diğer bölge ülkeleri orduları gibi, silahlanma eksikliği, askeri teçhizatın yetersizliği ve sınırlı destek nedeniyle, Mali ve Burkina Faso ile Nijer arasındaki sınır bölgesinde terörist grupların hareketini kontrol etmekte zorlanıyor.
Independent Arabia - Independent Türkçe
ABD Başkanı Donald Trump, Maryland eyaletindeki Andrews Ortak Üssü'nde gazetecilere el sallarken (Arşiv-AFP)