Paul Chaoul
Yüz yıl önce, Ermiş (The Prophet) adlı eseri İngilizce olarak yayınlanan Halil Cibran'ın muhteşem eseri 100 yaşında. Dini, sosyal ve entelektüel konuları, hatta ‘giyim-kuşam, evlilik, aşk, çocuklar, alma- satma, çalışma ve özgürlük’ gibi ayrıntıları dahi kapsayan felsefi görüşlerinin özünden bahsettiği bu eser, yazarın en iyi eseridir. Bu eser, bir yazar, düşünür veya filozofun nadiren ele aldığı kapsamlı bir bakış açısıdır.
Cibran’IN kitabını “ikinci doğuşu” olarak görmesinin sebebi budur.
Cibran bu fikirlerini 12 yıl boyunca anavatanından uzakta ve Orphales'in sakinleri arasında içlerinden biri olarak yaşayan el-Mustafa aracılığıyla aktarıyor. Memleketine dönüşünü, kendisini götürecek gemiyi bekler ve ayrılma vakti geldiğinde şehir halkı onlara vaaz vermesini ister.
Ancak o, Platon gibi diyalog kurmayı tercih eder. Sahne açıktır: el-Mustafa, kahramandır. Orada hazır bulunanların sorularına cevap isteyen kâhin el-Mitra, adeta bir yönetmendir. Orada bulunan halk ise uzun bir tiyatro oyununun seyircisi konumundadır.
Ermiş’in dili, kalpten kalbe, akıldan da suretler, benzetmeler ve örnekler yoluyla insanların mertebe ve kaygı düzeylerine göredir. Dilin, el-Mustafa’nın dili olduğu doğrudur. Ancak sanki halktan geliyormuş gibidir. Cibran, bu kitapta engin felsefi, dini ve entelektüel kültürünü kullandı
El-Mitra, bir soruyla tartışmayı başlatır ve bu 26 soruya kadar uzanır.
Cibran diyaloglarında Platon'un tarzını takip etti. İnsanlar açısından yazılı olanın değil sözlü olanın daha etkili olduğuna inanıyordu. El-Mustafa, kendisine sorulan her şeyi açıklıkla yanıtlar: Felsefesinin bir kısmını yazılı şiirde formüle eden Nietzsche'nin aksine, karmaşık terimler içermeyen basit, anlaşılır bir dil kullanır. Böylelikle monodrama ‘kavramı’, sanki izleyicinin sorunlarını dile getirirken isteklerini yerine getiriyormuş gibi, sözlerinden (yani tek oyuncudan) uzaklaşır.
Ermiş’in dili
Ermiş’in dili, kalpten kalbe, akıldan da suretler, benzetmeler ve örnekler yoluyla insanların mertebe ve kaygı düzeylerine göredir. Dilin, el-Mustafa’nın dili olduğu doğrudur. Ancak sanki halktan geliyormuş gibidir. Bu kitapta Cibran, Hıristiyanlık, Budizm ve doğadaki Tanrı'nın ‘ilahlığı’ olan panteizm gibi (yeni) etkilerle birlikte geniş felsefi, dini ve entelektüel kültüründen yardım aldı. Bütün canlılar Tanrı’dan gelip O'na döneceğine göre Tanrı her şeyde, her yerde ve her zaman mevcuttur. El-Mustafa, aynı zamanda Allah'ın insani özelliklerini kabul eder ve "Tanrı sizin sözlerinizi sadece kendi ağzınızdan duyar" diyerek bunu doğrular.
Önemli olan bu ‘teatral’ anların, karakterleri ve izleyicileriyle birlikte (sözde) gerçeklikten, Mustafa'dan, el-Mitra ve insanlardan ortaya çıkmış gibi görünmesidir.
Mihail Nuayme, Mustafa’nın Halil Cibran’ın kendisi olduğunu, Orphales'te geçirdiği on iki yılın, New York'ta geçirdiği on iki yılla aynı olduğunu söylüyor. Nuayme’ye göre (kahin kadın) Mitra ise (onu himaye eden ve evlat edinen kişi) Mary Haskell'ı temsil eder. Nuayme, "Orphales'e geri dönme vaadi Cibran'ın reenkarnasyona olan inancına dayanır" diyor. Diğerleri, Orphales'in dünyayı simgelediğini ve Mustafa'nın orada on iki yıl kalmasının, ‘bireysel ruhun, dünyada var olduğu süre boyunca Evrensel Ruh'a duyduğu özleme’ karşılık geldiğini söylüyor.
Romantizm
Biz romantizmin Cibran'ın hareket ettiği geniş alan olduğunu, romantizmin ABD, İngiltere ve Fransa'da yayıldığını düşünüyoruz. Victor Hugo, de Musset, Byron ve Keats gibi büyük şairler bu alandan çıktı. Echebbi, Halîl Mutrân, Mihail Nuayme, Ali Mahmud Taha ve İlyas Ebu Şebeke de bu akımın şairleri arasında yer alır. Bu romantizm, geleneklerden ve eskilerden kurtulma eğilimini temsil eden bir devrim olmuştur. Bu devrim, Arap şiirinde daha önce görülmemiş bir şeydir. İşte bu romantizmin derinliğinden ve patlamasından Cibran da etkilenmiştir. Bu, onun birçok kitabında ve şiirinde kendini gösterir.
Romantizm, 19. yüzyıldan 20. yüzyılın ortalarına kadar, düşünce, şiir, resim ve müzikte bütünsel bir devrimdi. Dolayısıyla Batı'yı, Doğu'yu ve Arap dünyasını kapsayan küresel bir devrimdi.
Cibran'ı bu akımın içinde görüyoruz. Ancak açıklığı sayesinde Budizm'den Sufizme ve reenkarnasyona kadar birçok doğu kültürüyle tanıştı. Cibran eserlerinin mecrasını, üslubunu ve yöntemlerini bu iklimlerden çeşitlendirdi.
Ermiş bu temelde ortaya çıktı. Cibran'ın üçüncü kitabı, tüm bu Batı, Doğu, Hıristiyan ve İslam kültürlerini, ayrıca Knitsch'in büyük filozofları üzerindeki etkilerini özetliyor. İşte tüm bunlar Ermiş’i; ABD, İngiltere, Arap dünyası ve hatta Avrupa'daki binlerce okuyucuyu büyüleyen, olgun, canlı ve renkli meyveler haline getirdi. Ermiş, şiir dolu bir ‘Batılı’ tuzağıydı ama şiir değildi; felsefeyle aşılanmıştı. Fakat kapalı bir felsefi okul değildi; ideolojisiz bir felsefe, daha çok canlı gerçeklikten duyusal imgelemelerin bir karışımına dayanan düşüncelerdi. Soyut kalıplardan uzak durdu ama sıradanlığa da düşmedi. Aksine sıradan, geleneksel ve yaygın olanları, olağandışı ve alışılmadık bir dille araştırdı. Ermiş’in sırrı buydu. Yazılışındaki tuhaflığın sırrıydı. Ve kalabalığın sorularına verdiği yanıtlardaki tuhaflığa aşinalığının sırrı bu. Günlük yaşamı tüm ağırlığı ve eşyalarıyla, sesli ve düşünsel bir ‘olay’ haline getirdi.
Cevaplarını farklı sınırlara kadar genişletti; bu sınırlar biçimsel olarak birleşmemiş olabilir, ancak içsel ilişkileri sayesinde tek bir davranış biçimi oluşturmadan adeta erimiş haldedir. Çok yönlü bir kişilik olan Cibran (ressam, şair ve öykücü), farklıları birleştiriyor ve benzerleri ayırıyor; tarihsel kalıplara veya fikri tekdüzeliklere düşmekten kaçınıyor. Tüm bunlar Ermiş’in Avrupa, ABD ve Arap dünyasındaki insanlar arasında sihirli bir şekilde yayılmasına neden oldu. 1960'lı yıllarda, Avrupa ve ABD'de ekmek gibi satıldığında, ilk ‘en çok satan’ kitap oldu. Bu, eserin onlarca dile çevrilmesiyle daha da güçlendi ve bu alanda Shakespeare'in en parlak dönemindeki rakiplerinden biri haline geldi. Bu durum ABD’nin 1960'lı yıllardaki genç neslinin Ermiş’i ‘kendi kitapları’ olarak görmelerine yol açtı. Bazıları, ‘Evlilik’ bölümünden pasajlar okuyarak birbirlerine evlenme teklifi etti. Hatta Beatles ve diğerleri eserlerinden ilham aldı. Örneğin John Lennon, ‘Kum ve Köpük’ şiirinden ilham aldı ve Jackie McLean, Ermiş’ten bir bölümü şarkı olarak seslendirdi.
Bütünleştirici kitap
Ermiş’in şöhreti yeryüzünün dört bir yanına kadar uzanır. Fransız ‘Le Point’ dergisi yıllar önce Ermiş’in yalnızca İtalya'da sekiz milyon sattığını yazdı.
Başka bir deyişle, eğer Shakespeare ve Çinli Lao Tzu, kitaplarının dağıtımında birkaç yılda dağıtılan bir milyondan fazla kopyada rekabet kaydettiyse ve bu sayılar bugüne kadar azalmadıysa, o zaman onlarla yalnızca Cibran Halil Cibran rekabet ediyor demektir. Bütün bunlar bu kitabın doğası ve dili, sadeliği, derinliği ve kaynaklarının zenginliğinden ve dünya yazarları arasında Çin, Hindistan ve hatta Japonya’da doğu fikirlerinin incelenmesine yönelen ilk yazarlardan biri olarak görülmesinden kaynaklandı. Daha doğrusu Cibran, Batı-Avrupa-Amerika kültürünü kendi kültüründe birleştiren ilk Arap yazar olarak kabul edilir. Cibran, dini, felsefi, şiirsel ve etnik olarak ileri görüşlü bir Doğulu idi.
Cibran, Batı-Avrupa-Amerika kültürünü kendi kültüründe birleştiren ilk Arap yazar olarak kabul ediliyor. Cibran, dini, felsefi, şiirsel ve etnik olarak ileri görüşlü bir Doğulu idi.
Bu ayrımcı değil, aksine bütünleştirici bir kitaptır. İçinde ideolojik mezhepler olmadan fikirler vardır. Dini, kültürel ve şiirsel bir kaynaşma söz konusu. Kendine özgülük, özlem duyduğu ve benimsediği şeylere açıklığa sahip. Zorunlu gerçekler değil, psikolojik, ruhsal, sosyal ve insani ihtiyaçlar olarak kabul edilir. Tüm bunlar, belirli düşünce ekollerinin araçlarıyla değil, şiir aracılığıyla kavrandı. Şiir, basit ve cömert dili ve ritimleri ile zihinsel, gizemli ve metafizik gerçeklerin tümüne dahil olmanın bir yolu gibidir. İşte bu nedenle Cibran Ermiş’te, ‘din veya inançtan metafiziğe’, yani kısmen yabancılaşmış olana, materyalizmin ve her türlü ‘bütünleşmiş’ gerçekliğin ötesine yükselir. Bu nedenle Cibran'ın Ermiş’teki ‘düşüncesinin’ onun üslubuna benzediğini, her ikisinin de manayla iç içe olduğunu, gerçekliğin ötesinde, bazen de altında olduğunu söylüyoruz.
Ermiş, sadece maddi bir olgu, yalnız zihinsel bir ürün değildir. Sadece gizem, doğaüstü ve daha yüksek şeyler hakkında açık bir ders değildir. Bir kısmı ‘örtülüdür’ (analize ihtiyaç duyar) veya basitleştirilmiştir (derinlik gerektirir). Tüm metafizik veya din, hatta felsefi bir akım gibi, tüm bunların bir gerçeklik, bir ‘hakikat’ veya bilineni arayan bir bilinmeyeni veya bilinmeyeni arayan bilineni üretmeye ihtiyaç duyar.
İşte Cibran'ın Ermiş’inin büyüsü. Her şeyi veda ederken söyledi. Bu, halkın onun fikirlerini, bilgeliğini ve ‘ütopyasını’ ölümünden sonra düşünmesini sağlamak içindi.
Ermiş’in fikirleri artık onun değil, bu halkın malıdır. Bu halk belki de onun söylediklerinin hepsinin araştırılmaya, seçilmeye veya hatta reddedilmeye değer olduğunu düşünüyor.
Halil Cibran, 1883 yılında Lübnan'ın kuzeyindeki Bişerri’de doğdu. 1931 yılında, verem ve siroz nedeniyle öldü. Lübnan'da gömülmeyi vasiyet etti ve böyle de oldu.
Memleketi Bişerri'ye defnedildi ve mezarı Cibran’ın adını taşıyan bir müzeye dönüştürüldü.
Yemen topraklarında rastgele yerleştirilmiş mayınlar MASAM projesi kapsamında kaldırıldı. (SPA)