Köyünden geriye sadece molozlar kalan ve elma ağaçlarıyla dolu tarlasında ürünlerin ziyan olduğu Muhammed el-Mutevvak, ölümcül depremle harap olan Fas’ın bu dağlık bölgesindeki pek çok kişi gibi geçimini sağladığı bu toprakları terk etmeyeceğini söyledi.
56 yaşındaki çiftçi, Yüksek Atlas Dağları’nın ortasında elma, ceviz ve sebze yetiştirdiği tarlasında çaresiz bir şekilde dururken, “Eskiden soğuğun en büyük düşmanımız olduğunu düşünürdük ama artık başka bir düşmanımız daha var: Her şeyi yok eden deprem” diye anlattı. Ailesinde nesilden nesile geçen taş ve ahşapla inşa edilmiş ve etrafında özenle dikilmiş ağaçları olan ancak şimdi tamamen yıkılan evini gösterdi. Sonbaharda meyve toplama mevsimi gelse de bölge sakinleri kırmızı elmaların yeşil çimenlerin üzerine dağılmış ve kokularının enkaz altında ölen eşeğin kokusuna karıştığını söyledi. Dağlık el-Haouz bölgesindeki diğer bölgelerde olduğu gibi bu bölgede de tarımın yanı sıra inek ve koyun gibi hayvancılık işleri geçim kaynağını oluşturuyor.
Son yıllarda hükümet ve diğer bağışçılar, bazıları iklim değişikliğinin etkileriyle mücadele etmeye yönelik, bazıları ise bu alanların izolasyonunu kırmaya ve kadınlara daha fazla bağımsızlık vermeye yönelik çeşitli programlar başlattı. Ayrıca, su kaynakları üzerindeki baskıyı azaltmak amacıyla, arıtılmış kanalizasyon suyunun yeniden kullanılmasına yönelik programlar ve damlama sistemiyle tarımsal sulama için su tasarrufu sağlayan programlar uygulandı.
Bölgede yaşayan 19 yaşındaki Velid Nasır “Elma toplayarak biraz para kazanmak için çok çalışıyoruz, bununla okula dönüş sezonuna kendimizi hazırlayabilir ve ailelerimize destek olabiliriz” dedi. Nasır’ın arkasında, okulları harap olan çocuklar, tozla kaplanmış şiltelerin üzerinde zıplıyorlardı.
Depremin etkileri çok büyük oldu. Nasır, tarlalardaki küçük işler için aldığı günlük 80 dirhemlik (7,30 euro) gelirini kaybetti. Kuraklık ve su kıtlığı küçük çiftçileri çoktan bitkin düşürmüşken, nüfusu yalnızca 200 kişi olan küçük köyde 11 kişinin hayatını kaybetmesine neden olan deprem şoku onların acılarını daha da artırdı. Engebeli ve kayalık köyleri ise evlerini kaybedenlerin kaldığı sarı çadırlarla doldu.
Ancak nüfusa barınacak yer sağlamaya yönelik acil ihtiyaç hala devam ediyor. Yardım gelene kadar kadınlar sivillerin sağladığı battaniye ve kıyafetleri ayıklarken, erkekler de ayakta kalan evlerin arasında bardak, çatal-kaşık ya da felaketten zarar görmeyen malzemeleri arıyor.
42 yaşındaki Cemal Boyahya “Depremden en çok etkilenen sektör sulama oldu. Neredeyse tüm borular yıkıldı” dedi. Mahsulünün kaybından kaynaklanan mali kaybının değerini yüz bin dirhem (985 dolar) olarak tahmin etti.
Yüzü güneşten kavrulan çiftçi Muhammed el-Mutevvak’a göre su kuyuları dolu ancak depremde hareket eden taşlar su kaynaklarını tıkadı. Bununla ilgili olarak “Bu sorun çözülmediği sürece hiç iyi olmayacak” ifadelerini kullandı.
Suya erişim meselesinin yeniden inşa sürecindeki zorluklardan biri olması bekleniyor. Marakeş-Safi ilindeki Elektrik ve İçme Suyu Ulusal Dairesi “el-Huz bölgesindeki Amizmiz, Mevlay Ibrahim ve Talat Nicoub olmak üzere üç belediyenin su dağıtım şebekesi hasar gördü” açıklamasında bulundu.
Şarku’l Avsat’a konuşan yerel aktivistlerden Care Maroc Direktörü Halima Rizkavi, yeniden inşa aşamasının ‘kalkınmayla ilgilenenlere bir çağrı’ işlevi görebileceğini söylüyor.
Ayrıca “Su eksikliğini ve yer eksikliğini aynı anda göz önünde bulundurarak, bu bölgedeki insanların toparlanmasına katkıda bulunma, sağlam bir yeniden yapılanma konusunda onlara yardımcı olma ve iyi uygulamaları en baştan başlatma fırsatına sahipsiniz” dedi.
Fas'ta 8 Eylül'de yerel saatle 23:10'da merkez üssü Marakeş Safi iline bağlı el-Huz bölgesi olan 6,9 büyüklüğünde deprem meydana gelmişti.
Deprem, Marakeş'in yanı sıra başkent Rabat ile Kazablanka, Meknes, Agadir ve Fes kentlerini de etkilemişti.
Fas İçişleri Bakanlığı, son verilere göre depremde tespit edilebilen can kaybının 2 bin 946, yaralı sayısının da 5 bin 674 olduğunu duyurmuştu.
Ed-Dabaa Nükleer Santrali’nin görünümü, Kasım 2025 (Mısır Nükleer Güç Santralleri Kurumu)
Kanlı çatışmalar nedeniyle aileleriyle birlikte yaşadıkları yerden kaçmak zorunda kalan Sudanlı çocuklar, el-Faşir yakınlarındaki bir kampta oturuyor. (Reuters)
Refah Sınır Kapısı’nı kullanarak Gazze Şeridi'nden Mısır'a geçen yabancı pasaport sahibi Filistinliler, 19 Kasım 2023 (DPA)
