Suriye... İki dağ arasındaki kısa süreli buluşma silah arkadaşlarının ihanetiyle sonuçlandı

2023 Süveyda isyanındaki değişken, Şeyhlerin protestoculara karşı önyargısıdır.

27 Ağustos 2023'te Süveyda ilindeki Suriyeli Dürzi protestosu
27 Ağustos 2023'te Süveyda ilindeki Suriyeli Dürzi protestosu
TT

Suriye... İki dağ arasındaki kısa süreli buluşma silah arkadaşlarının ihanetiyle sonuçlandı

27 Ağustos 2023'te Süveyda ilindeki Suriyeli Dürzi protestosu
27 Ağustos 2023'te Süveyda ilindeki Suriyeli Dürzi protestosu

Teysir Halef

Süveyda'nın el-Kerame Meydanı'nda bulunan emekli Tümgeneral Fahd Şair'in (1927-1994) fotoğrafı, bölge halkına, 1966 Eylül ayında, 'Alevi subayların Dürzi subaylara ihanet ettiği’, kanayan ve kapanmayan bir yara olan bir hikayeyi hatırlatıyor. O dönemde, Suriye Arap Ordusu'ndaki Dürzi subaylar, darbe hazırlığı yaptıkları iddiasıyla tutuklanarak veya idam edilerek tasfiye edildi. Dürziler için bu hikayenin en acı verici bölümlerinden biri, Tümgeneral Fahd Şair'in hapishanedeki aşağılanmasıydı.

Aynı vatandaki yabancılar

Cebel-i Dürz (Dürzi Dağı) ve Cebel-i Lübnan dağlarında yaşayan Dürziler ve Aleviler, Suriye'nin Fransa'dan bağımsızlığını kazandığı 17 Nisan 1946'ya kadar birbirlerini tanımadılar. Bu iki dağ, 18. ve 19. yüzyıllarda, Osmanlı merkezi yönetiminin çöküşü, yerel feodal figürlerin bazı bölgelerin yönetimini ele geçirmesi ve ülkenin sürekli bir kaos girdabına girmesiyle farklı izolasyonlar yaşadı. Bu kaos, 1832'de İbrahim Paşa'nın Suriye'yi işgal edip Mısır'a ilhak etmesiyle sona erdi.

Cebel-i Dürz, doğuda açık bir ufuk ve batıda aşılmaz bir vadiye sahip olmasıyla korunuyordu. Cebel-i Lübnan ise ormanlarla, korularla ve gökyüzüne uzanan kalelerle çevriliydi. Bu izolasyon, ancak içten gelen bir saldırıyla kırılabilirdi. 1920 yılında Suriye'nin Fransız mandasına girmesiyle, Paris bu izolasyonu, şeyhlerinin cübbelerinden başka bir şeye bakmayan ve sınırları bir antropolog tarafından özenle çizilmiş, mezhepsel beyliklere dönüştürerek pekiştirdi.

Baas’ın ortaya çıkması ve faşizmden etkilenen milliyetçi fikirlerinin bu iki dağda yaygınlaşmasıyla, Alevi ve Dürzi subaylar, ilk kez ‘Arap Sosyalist Baas Partisi’nin askeri komitesi altında ortak bir çatı altında bir araya geldiler

Hatta Sultan Paşa el-Atraş'ın 1925'te ilan ettiği büyük Suriye devrimi bile kıyıdaki dağları şu ya da bu şekilde ilgilendirmiyordu çünkü Şeyh Salih el-Ali liderliğinde farklı türde bir devrim yaşadı ve ulusal ile mezhepselin iç içe geçtiği başka meselelerle meşguldü. Bu nedenle, Sultan el-Atraş'ın devrimine, devrimin başlamasından kısa bir süre sonra Havran'da gerçekleşen ünlü bir toplantıda, liderler Haşim el-Atasi, Şukri el-Kutli ve diğer Suriyeli figürlerle birlikte bulunan Salih Ali'nin çekingen bir selamı dışında iki devrim arasında herhangi bir iletişim veya koordinasyon görülmedi.

Fransız manda hükümeti, 1925 yılında Maşrık (Doğu) Orduları’na bağlı Suriye Tugayı’nı kurarken, bu tugayın asker ve subaylarının Suriye'deki azınlık mezhep ve etnik gruplardan olmasına özen gösterdi. Bu sayede, Sünni Arapların neredeyse tamamen dışlanması sağlandı. Tugaydaki toplam üye sayısı yaklaşık 12 bindi. Bu askerler, on piyade taburu, çoğu Alevi olan dört süvari alayı, üç süvari bölüğü ve 22 piyade bölüğüne ayrılmıştı. Bu piyade bölüklerinin çoğu Dürzilerden oluşuyordu, ancak aralarında Çerkesler, Kürtler, Ermeniler ve Süryaniler de vardı. Bu askeri birlikler, mezhep ve etnik açıdan kapalıydı ve doğrudan Fransız komutanlar tarafından yönetiliyordu.

Askeri komisyon

Fransız mandasının sona ermesinden sonra, Cebel-i Dürz ve Cebel-i Lübnan arasındaki gerçek tanışıklık başladı. Ulusal bir uzlaşma sonucunda, Suriye Ordusu'nun oluşturulması sırasında, Suriye Tugayı’nın kalıntıları Maşrık Orduları'na dahil edilmek zorunda kaldı. Bu uzlaşmada, o dönem İçişleri Bakanı olan becerikli siyasetçi Sabri el-Aseli (1903-1976) önemli bir rol oynadı. Bu nedenle, bu ordu bir süre için mezhep ve etnik bölünme altında kaldı. Ancak, Baas’ın ortaya çıkması ve faşizmden etkilenen milliyetçi fikirlerinin bu iki dağda yaygınlaşmasıyla, Alevi ve Dürzi subaylar ilk kez Arap Sosyalist Baas Partisi’nin askeri komitesi altında ortak bir çatı altında bir araya geldiler.

Askeri Komite, Mısır ile birliğin karşısında durmak ve darbe için hazırlanmak amacıyla gizli bir askeri örgüt olarak kuruldu. Bu, parti üyelerinin birliğin kendi rollerini küçümsediğini ve birliğin halkın desteğini kaybetmesine neden olan sapmalara uğradığını gördükleri için 1959 yılında kurulan gizli bir askerî örgüttü. Bu nedenle, o dönemde en yüksek rütbeli Nusayri Baasçı subay olan Yarbay Muhammed İmran, Dürzi Yarbay Mezid Henidi, Şamlı Yarbay Beşir Sadık ve Hamalı Yüzbaşı Abdulgani İyaş, 1959'da komiteyi kurmaya karar verdiler. Ancak ertesi yıl, Henidi, Sadık ve İyaş komiteden çıkarıldı ve yurtdışına diplomatik görevlere gönderildi. Kurucu üyelerden Muhammed İmran kaldı ve komiteye ihraç edilen subay Hafız Esed, Yarbay Salah Cedid (Aleviler), Yarbay Ahmet Meyyir ve Teğmen Abdulkerim Cundi (İsmaili) ve Yüzbaşı Osman Kenan ve Münir el-Cirudi (Sünni) katıldı.

wef
Ekim 1925'te Dürzi devriminin lideri Sultan el-Atraş (Getty Images)

Bu komite daha sonra birkaç kez genişledi ve dağlık bölgelerden ek subaylar katıldı. 1963 darbesinin ardından, yeni yönetici elitte nüfuz paylaşımının, tarafların kendi içlerindeki bölgesel ve mezhepsel bölünmeleri yansıttığı görülüyordu. Ancak bu durum uzun sürmedi. Partinin solcu askeri ve sağcı sivil kanatlarının arasında çıkan anlaşmazlıklar sonucunda, ordu, 1966 Şubat darbesi ile savaşı kazandı. Bu darbe, Salah Cedid ve Hafız Esed'in ülkenin kontrolünü ele geçirmesini sağladı. Darbe, partinin tarihi liderliğini tasfiye etti ve onları Suriye'den sürdü. Bu liderler arasında, Şamlı kurucular Mişel Eflak ve Salah Bitar da vardı.

Cebel-i Dürz ve Cebel-i Arab arasındaki ilişki, şüphe, kuşku ve güvensizlikle doluydu. Rejim, Süveyda’daki Dürzileri tüm güç kaynaklarından mahrum bırakmaya çalıştı ve insanları ezmek için valileri, güvenlik güçleri başkanlarını ve bölgedeki nüfuz sahiplerini kullandı.

Birkaç ay sonra, 23 Şubat Hareketi’ne karşı bir darbe girişimini erkenden ortaya çıkardığı iddiasıyla, Suriye Arap Ordusu'ndaki aktif Dürzi varlığı tasfiye edildi. Başta Yarbay Salim Hatum, Tümgeneral Fahd Şair ve diğer Dürzi subayların bu girişimde yer aldığından şüphelenildi.

Tümgeneral Şair hemen tutuklandı ve Mezze Askeri Hapishanesi'ne atıldı. En korkunç işkence ve aşağılanmalara maruz kaldı. Bu işkenceleri, köyündeki ziyaretçilerine büyük bir acıyla anlatıyordu. Örneğin, askerlerin sırtında binip hücreler arasında dolaştırılması, kendi idrarını içmeye zorlanması ve sırtında kabloyla dövülmesi, hayatının geri kalanında mustarip olduğu idrar kaçırma hastalığına neden oldu.

Bu cesur ve yetenekli subayın tutuklanması, dağda kötü bir etki yarattı. Sultan el-Atraş, Salah Cedid liderliğindeki Baas Partisi Merkez Komitesi'ne bir mektup yazdı ve şu ifadelere yer verdi: "Çocuklarımız hapishanede grev yapıyor. Sonuçlardan sorumlu tutulacaksınız. Dağ, hainleri ve işgalcileri kovmak için ayaklanmalara alışmıştır. Ancak cesareti, kardeşine karşı ayaklanmayı ve kendi halkına ihanet etmeyi reddeder."

Aynı dönemde tutuklu olan Bakan Mansur el-Atraş, ‘Suçlanan Nesil (el-Cil el-Mudan)’ adlı kitabında Fahd Şair hakkında şunları yazdı: "Siyasi nedenlerle hapiste bulunan tüm askerlerin özellikle de Fahd Şair gibi kıdemli subayların serbest bırakılmasını talep ettik. Ancak liderlik talebimizi görmezden geldi. Daha sonra öğrendik ki Tümgeneral Fahd Şair, 1967'de cepheye savaşçı bir asker olarak gitmek için başvurmuştu. Ancak liderlik talebiyle alay etti ve ona, cephede tek bir asker bile ayakta kalmadığında, o zaman Fahd Şair'in bu göreve uygun olup olmadığını düşüneceğini söyledi."

Pervasız darbe

Tutuklamalar ve işten çıkarma haberleri, Süveyda ilinde büyük bir kargaşaya neden oldu ve öfke dalgası yayıldı. Bunun üzerine Salah Cedid, Devlet Başkanı Nureddin Atasi eşliğinde bölgeye gitti. Yüzbaşı Salim Hatum, bu durumu liderliği yakalamak ve ona karşı askeri bir darbe gerçekleştirmek için bir fırsat olarak gördü. Cedid ve Atasi, dağda önemli şahsiyetlerle birlikteyken, Salim Hatum onlara makineli tüfekle saldırdı ve Salah Cedid ve yanındakileri tutukladı. Süveyda'daki askeri istihbarat şubesinin başkanının ona katılması ve oradaki Alevi subayları tutuklaması üzerine, il üzerinde kontrolünü ilan etti.

Ancak Hafız Esed, haberi alır almaz ve Hatum ile arasında fırtınalı bir telefon görüşmesi yaptıktan sonra, Hatum'un yeni grubunu tutuklamasını ve dağdan gelen lider Hamud Şufi'yi Merkez Komitesine geri getirmesini talep ettiği görüşmeden sonra, hava kuvvetlerine Süveyda semalarında uçmasını emretti. Bunun üzerine Hatum tehlikeyi sezdi ve yanındaki 20 subay ile birlikte Ürdün'e gitti. Orada, sistem karşıtı bir medya savaşı başlattı. 6 Haziran 1967 Savaşı'nın patlak vermesiyle eylemlerini durdurdu ve ülkeye geri dönerek savaşa katılmaya karar verdi.

Hatta Sultan Paşa el-Atraş'ın 1925'te ilan ettiği büyük Suriye devrimi bile kıyıdaki dağları şu ya da bu şekilde ilgilendirmiyordu çünkü Şeyh Salih el-Ali liderliğinde farklı türde bir devrim yaşadı ve ulusal ile mezhepselin iç içe geçtiği başka meselelerle meşguldü.

Tüm pervasızlığıyla, savaş koşullarının geçmişi geri çevireceğini düşünerek arkadaşlarıyla birlikte sınır kapısından girdi. Ancak Esed hatasını affetmedi, onu hapse attırdı. Orada, bizzat Abdulkerim Cündi tarafından vahşice işkence gördü. Ardından bir hain asker olarak kurşuna dizildi.

Şek ve şüphe

1967 yenilgisinden sonra, o zamanki Binbaşı Mustafa Tallas (1932-2017) başkanlığındaki bir askeri mahkeme, Tümgeneral Fahd Şair'e idam cezası verdi. Ancak, 1958'de kendisine giden askeri heyetin bir üyesi olan ve işbirlikçi bir subay olarak tanıyan Mısır Cumhurbaşkanı Cemal Abdunnasır, Salah Cedid'e baskı yaparak onu serbest bıraktı. Şair, o zamandan itibaren, Arap Dağları'ndaki sakin köyü Busan'da yaşadı ve 1994'te tutuklandığında gördüğü işkencelerin bir sonucu olarak acı çekerek öldü.

O zamandan beri, iki dağ arasındaki ilişki, çok fazla şüphe, kuşku ve güvensizlikle karakterize edildi. Rejim, Süveyda'daki Dürzüleri tüm güç kaynaklarından mahrum bırakmaya çalıştı ve onları rencide etmek için valileri, güvenlik güçlerinin başkanlarını ve oradaki nüfuz sahibi kişileri gönderdi. Muhalifler ise açıkça aşağılanıyordu.

xsd
2011'de olayların patlak vermesiyle Suveyde rejimin ‘tarafında’ yer aldı

Ara sıra, iki dağ arasındaki o derin hassasiyeti hatırlatan bir olay meydana gelir. Bunlardan biri, 1996'da Ikhowat Al Torab (Toprak Kardeşleri) adlı dizinin yayınlanmasının ardından Süveyda öfkesidir. Bu diziyi izleyen birçok dağ sakini, Sultan Paşa el-Atraş'ın Büyük Suriye Devrimi'ndeki rolünün kasıtlı olarak göz ardı edildiğini, bunun yerine Sahili Devrimi'nin lideri Salih el-Ali'nin rolünün öne çıkarıldığını gördü. Bu, ünlü tiyatro yönetmeni Memduh el-Atraş'ın bir makalesinde belirtilmişti. Yazar Hasan M. Yusuf, o dönemde bu iddiayı şiddetle reddetti.

2023 Süveyda ayaklanmasında yeni değişken Şeyhlerin protestocularla aynı safta olması ve onlardan yana durması, bu ayaklanmaya ekstra güç katıyor ve yakın geleceğinin nasıl olacağını tahmin etmeyi zorlaştırıyor.

Dağ sakinleri, 1973'te Golan Dağı Gözlem Kulesi'nin kurtarılmasında ve Suriye bayrağını oraya dikmede rol oynayan deniz komandoları komutanı Tuğgeneral Nevvaf el-Akil'in adını kasıtlı olarak görmezden gelmenin bir fırsatını asla kaçırmazlar. Bunun yerine, bu zaferi Hafız Esed ve adamlarına atfediyorlar. 2001'deki Bedevi-Dürzi kavgası, ‘deveyi öldüren saman iğnesi’ oldu. Çünkü Dürziler, rejim istihbaratının Bedevilere yardım ettiğini ve onlarca Dürzi'yi öldürdüğünü ve yaraladığını iddia etti. Ayrıca, 11 gün boyunca tanklarla Suudi Arabistan'ı kuşatarak şehri yok etmekle tehdit ettiler.

Anlaşılmaz önyargı

Suriye Devrimi'nin 2011 yılının Mart ayında patlak vermesiyle birlikte Süveyda Valiliği’nin rejimin yanında yer alması birçokları için anlamsızdı. Çünkü, aktif dini ve sosyal elitleri, devrim için heyecanlı olan gençlere eşlik etmedi. Dağda birçok yerde patlak veren çekingen protestoları sona erdi ve yerini, ‘Ulusal Savunma Güçleri’ adı altında faaliyet gösteren milislerin ‘eşzamanlı’ faaliyetleri aldı. Bu milisler, rejimin savunulması ve komşu Dera'daki göstericilere saldırmak amacıyla kuruldu. O dönemde, dağdan gelen ve 1961-2017 yılları arasında yaşayan bir cumhuriyet muhafızları subayı olan İsam Zeydan'ın imajı parlatıldı ve gösterileri bastırmakta öncü bir rol oynadığı gösterildi.

zaxs
1925 Büyük Suriye İsyanı sırasında Cebel-i Dürz isyancıları

Dağda, Suriye Devrimi'nin ilk günlerinden itibaren akıl önderliğinin gücü ortaya çıktı. Bu önderliğin rejime olan bağlılığı, ilin sessiz kalmasına veya tarafsız kalmasına neden olan belirleyici faktördü. Bu güç, akıl önderi Nayif Cerbu tarafından büyük ölçüde desteklenen mezhepsel milislerin oluşumunda kendini gösterdi. Ancak, 2023 Süveyda ayaklanmasında yeni değişken Şeyhlerin protestocularla aynı safta olması ve onlardan yana durması, bu ayaklanmaya ekstra güç katıyor ve yakın geleceğinin nasıl olacağını tahmin etmeyi zorlaştırıyor.



Lübnan medyası: Güney Lübnan'da İsrail'in düzenlediği İHA saldırısında bir kişi öldü

Güney Lübnan'da daha önce İsrail tarafından gerçekleştirilen bir bombalamandan (Arşiv-Reuters)
Güney Lübnan'da daha önce İsrail tarafından gerçekleştirilen bir bombalamandan (Arşiv-Reuters)
TT

Lübnan medyası: Güney Lübnan'da İsrail'in düzenlediği İHA saldırısında bir kişi öldü

Güney Lübnan'da daha önce İsrail tarafından gerçekleştirilen bir bombalamandan (Arşiv-Reuters)
Güney Lübnan'da daha önce İsrail tarafından gerçekleştirilen bir bombalamandan (Arşiv-Reuters)

İsrail insansız hava aracının (İHA) dün akşam Lübnan'ın güneyindeki Deyr Kifa kasabasında bir aracı hedef alması sonucu bir kişi hayatını kaybetti.

Lübnan'ın resmi Ulusal Haber Ajansı (NNA), İsrail'e ait bir İHA’nın Lübnan'ın güneyindeki Deyr Kifa kasabasında bir aracı hedef aldığını ve bir kişinin öldüğünü bildirdi.

Halk Sağlığı Bakanlığı Halk Sağlığı Acil Operasyon Merkezi'nden yapılan açıklamada, “İsrail'in Tire bölgesindeki Deyr Kifa kasabasında bir araca düzenlediği saldırı bir kişinin şehit olmasıyla sonuçlandı” denildi.

İsrail'e ait bir İHA, dün öğleden sonra Lübnan'ın güneyindeki sınır kasabası Dıheyra'nın eteklerine bir ses bombası bıraktı.

Dün öğleden sonra İsrail'e ait bir İHA, Lübnan'ın güneyindeki Nakura bölgesinde bir balıkçı teknesine şok bombası attı.

İsrail'in ülkenin güneyindeki Beyt Liv kasabasını hedef alan hava saldırısında da çok sayıda kişi yaralandı.

Şarku’l Avsat’ın edindiği bilgiye göre İsrail ile Lübnan arasında 27 Kasım'da yürürlüğe giren çatışmaların durdurulması anlaşmasının şartlarına uymayan İsrail kuvvetleri, güney Lübnan'da buldozer ve bombalama operasyonları düzenlemeye ve neredeyse her gün baskınlar yapmaya devam ediyor. Anlaşmaya rağmen, Güney Lübnan'da beş noktada hala İsrail kuvvetleri bulunmakta.