İsrail’in Filistin algısını değiştirme stratejisi

Sivillerin yerinden edilmesi doktrininin temellerinin İsrail’de Gazze savaşından önce atıldığı ortaya çıktı

Gazze Şeridi’nde bulunan Şifa Hastanesi’nde tedavi gören bir prematüre bebek (Reuters)
Gazze Şeridi’nde bulunan Şifa Hastanesi’nde tedavi gören bir prematüre bebek (Reuters)
TT

İsrail’in Filistin algısını değiştirme stratejisi

Gazze Şeridi’nde bulunan Şifa Hastanesi’nde tedavi gören bir prematüre bebek (Reuters)
Gazze Şeridi’nde bulunan Şifa Hastanesi’nde tedavi gören bir prematüre bebek (Reuters)

İsrailli yetkililer, Gazze'deki işgalin başlamasından bu yana ‘Filistin algısının değişmesi’ ifadesini, savaşın hedeflerinden ve aynı zamanda Filistinli sivillerin korkunç bir bedel ödediği askeri operasyonların gerekçelerinden biri olarak sık sık kullanıyorlar.

İsrail Savunma Bakanı Yoav Gallant’ın bir gün içinde yaklaşık bin sivilin öldürüldüğü Cibaliye Mülteci Kampı’ndaki el-Fahura ve Tel ez-Zater okullarının hedef alındığı kanlı saldırıdan saatler sonra bu sözleri tekrarlaması tesadüf değil.

Bu saldırılar, (İsrail’in açıklamasına göre 5'i ölü, 9'u yaralı olmak üzere) çok sayıda İsrail askerinin ölümünden kaynaklanan şiddetli acının kanıtı olabilir. Saldırıların, Filistinlilerin kayıplarını azaltan uzak bölgelere yönelik baskınlarla yıkımın boyutunun azalmasından yaklaşık bir hafta sonra gerçekleşmesi, düşmanı şaşırtmayı amaçlayan askeri bir taktik gibi görünüyor.

Ancak bu savaşın ve bu büyük yıkımın bedeli başka bir sebebi olan ideolojik temellere dayanıyor. İsrailli Bakan Gallant, bu temelleri ‘Filistin algısını değiştirmek’ olarak tanımladı. Bu ifade ilk kez, İsrail İstihbarat Bakanlığı'nın hazırladığı ve geçtiğimiz ekim ayı sonlarında açıklanan, Gazze Şeridi'nde yaşayanların Mısır'a sürülmelerini tavsiye eden bir belgede yer aldı. Belgede, Gazze'nin geleceğine yönelik herhangi bir çözüme, Filistinlilerin algısındaki İsrail karşıtı kavramların ve inançların değiştirilmesini içeren bir kampanyanın eşlik etmesi gerektiğini vurgulayan bir paragraf yer alıyordu. Söz konusu kampanya ile Filistinlilerin algısının Hamas'ın İsrail'e saldırısının başarısızlıkla sonuçlandığı, yıkıma, kayıplara ve yerinden edilmelere yol açtığı, Hamas'ın DEAŞ ile aynı olduğu ve Nazi uygulamaları benimsediği şeklinde değiştirilmesi amaçlanıyor.

İsrail ordusu artık bir savunma ordusu değil, saldırı ordusu

Aynı ifade 2018 yılında İsrail Genelkurmay Başkanlığı tarafından yapılan araştırmada, eski Genelkurmay Başkanı Gadi Eizenkot’un çok cepheli bir savaştan bahsettiği sözlerinde geçiyor. Burada Eizenkot, Gazze'deki savaşı yöneten İsrail Savaş Konseyi’nin beş üyesinden biri olduğu belirtilmeli.

İsrail Savunma Bakanı Yoav Gallant, 28 Ekim'de Başbakan Binyamin Netanyahu ile düzenlediği basın toplantısında (Reuters)
İsrail Savunma Bakanı Yoav Gallant, 28 Ekim'de Başbakan Binyamin Netanyahu ile düzenlediği basın toplantısında (Reuters)

O sıra İsrail’de Başbakan Binyamin Netanyahu, savunma bakanı ise Avigdor Lieberman'dı. Hamas ve Hizbullah'la aynı anda mücadele etme planı yapıldı. Toplantı sırasında hem Hamas’ın hem de Hizbullah’ın üslerinin nüfusun yoğun olduğu kentlerde olması nedeniyle siviller meselesi gündeme geldi. İsrail ordusunun savunma savaşı kapsamında mahalleleri bombalamak zorunda kalması nedeniyle, sivillerin savaşın çıkması durumunda büyük zarar görecekleri konusunda uyarılması kararlaştırıldı.

Dönemin önde gelen güvenlik uzmanlarından biri olan Dr. Yair İnspiker, sağ çizgideki Meda internet sitesi için kaleme aldığı bir makalede, sivilleri ‘başka bir açıdan vurmanın’ önemini vurguladı. Düşmanın, İsrail'in saldırı değil savunma doktrinini takip ettiğini anladığını ve doktrininin değişmesi gerektiğini söyledi. Makalesinde düşmanın, İsrail’in saldırı değil, savunma doktrinini takip ettiğinin farkında olduğunu ve bu doktrininin değişmesi gerektiğini belirten Dr. İnspiker, İsrail ordusunun ‘bir savunma ordusu’ olduğu düşüncesinin yanlış olduğunu, artık bir ‘saldırı ordusu’ haline geldiğini ve operasyonlarının yıkıcı olacağının anlaşılması gerektiğini vurguladı. Dr. İnspiker, İsrail ordusunun savaş başlatmasını ve saldırıya uğramayı beklememesini, adını resmi olarak değiştirmesini ve kendisine ‘savunma ordusu’ demeyi bırakmasını önerdi.

12 Kasım'da ABD’nin San Francisco eyaletindeki Kaliforniya şehrin düzenlenen Asya Pasifik Ekonomik İşbirliği (APEC) zirvesi sırasında İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu’nun protesto edildiği gösterilerde kullanılan bir pankart (Reuters)
12 Kasım'da ABD’nin San Francisco eyaletindeki Kaliforniya şehrin düzenlenen Asya Pasifik Ekonomik İşbirliği (APEC) zirvesi sırasında İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu’nun protesto edildiği gösterilerde kullanılan bir pankart (Reuters)

Ancak bu önerileri kabul etmeyen Netanyahu, konuyla ilgili Lieberman'la fikir ayrılığı yaşadı. Lieberman'a göre Netanyahu, bağımsız bir Filistin devleti kurulmasına yönelik müzakerelerin engellenmesinin en büyük garantörü olan Filistinliler arasındaki bölünmeyi artırmak amacıyla Hamas’ı güçlendirmeyi seçti. 2005 yılında Gazze’den söz ederken Filistin algısının değişmesinden bahseden Netanyahu, yine o dönemde katıldığı Kudüs Konferansı’nda yaptığı konuşmada Oslo Anlaşması’nda İsrail ve Gazze'den ayrılma planıyla ilgili resmedilen fikri, ‘kaçmanın mübah olduğu’ yönünde bir fikir olarak nitelendirdi.

Filistinliler İsrail hakkında bu yeni algıyla düşünmeye başlayana kadar onlara aşırı güç kullanarak saldırmaları gerektiğini söyleyen Netanyahu, “Araplar arasında farkındalığın, kültürün ve kavramların değiştirilmesi meselesi, Almanlar ve Japonlar arasındaki kavramların değiştirilmesinden daha zor” ifadelerini kullandı.

ABD’nin Japonya'nın Hiroşima kentine attığı ilk atom bombasının patlamasının ardından oluşan nükleer duman bulutu (Reuters)
ABD’nin Japonya'nın Hiroşima kentine attığı ilk atom bombasının patlamasının ardından oluşan nükleer duman bulutu (Reuters)

Dolayısıyla Netanyahu'nun Gazze savaşının başlarında Almanlar ve Japonlarla ilgili sözlerini yinelemesi tesadüf değildi. 2005 yılında Güney Tugay Komutanı ve Gazze Şeridi Sorumlusu olan Gallant, önceki akşam Netanyahu ve Benny Gantz'la birlikte katıldığı basın toplantısında Almanlar ve Japonlar hakkındaki sözleri bir kez daha tekrarladı. Ancak söz konusu açıklamalardaki sorun, ABD ve Batı ülkelerinin Almanya ve Japonya'daki algıyı değiştirmek için kullandıkları yöntemden kaynaklanıyor.

Tarihçilere göre Nazizmin kendilerine felaketler getirdiği ve Batı'nın Nazizm'i ezmekte kararlı olduklarını Almanların hafızasına kazıyan olayın 1945 yılının şubat ayında Almanya’nın Dresden şehrinin yıkılması ve 35 bin kişinin öldürülmesiydi. Japonya'daki algı ise ABD Hava Kuvvetleri'nin tarihteki ilk nükleer bombayı Hiroşima'ya atıp şehri tamamen yok etmesi ve 66 bin Hiroşimalıyı öldürmesinin yanı sıra 40 bin kişinin öldürüldüğü Nagazaki’ye ikinci bir atom bombası daha atıp şehri tamamen yerle bir etmesinden sonra değişti.

Bu yaklaşımı, ‘çocuktan al haberi’ atasözü üzerinden ele alırsak İsrail Tarım Bakanı Avi Dichter’in Gazze’de yaşanan İkinci Filistin Nekbesi'ne (Nekbe: 1948 yılında Filistinlilerin topraklarından sürülmesi, büyük felaket) ve Miras Bakanı Amihai Eliyahu’nun Gazze Şeridi'ne nükleer bomba atılmasına ilişkin açıklamalarına ve Yahudi yerleşimciler tarafından 26 Ekim’de Deyr İstiya köyünde dağıtılan ve üzerlerinde ‘Köylerinizi, kasabalarınızı bırakıp Ürdün’e gitmelisiniz. Eğer burayı terk etmezseniz, saldırıya uğrayacak ve zorla yerinizden edileceksiniz’ yazan broşürlerle ilişkilendirebiliriz. Sahada buna eşlik eden uygulamalardan sivilleri yok etme ve ezme planlarının İsrail'de çeşitli düzeylerde yeni bir trend haline geldiği sonucuna doğal olarak varabiliriz. Öyle görünüyor ki İsrailliler, kendilerine yönelik ‘saldıranları’ cezalandırmak için yeni bir Nekbe’yi daha hayata geçirmeyi ve kendilerini eleştiren Batı ülkelerinin liderlerine bu yöntemleri onlardan öğrendiklerini hatırlatmayı amaçlıyorlar.

Çarşamba günü Gazze'nin kuzeyinden yerinden edilenler, Selahaddin Caddesi üzerinden güneye yürürken (AP)
Çarşamba günü Gazze'nin kuzeyinden yerinden edilenler, Selahaddin Caddesi üzerinden güneye yürürken (AP)

İsrail eski Ulusal Güvenlik Konseyi Başkanı emekli General Giora Eiland, Hamas'ın suçlarından dolayı Filistinli sivilleri cezalandırmaktan utananlar ya da uluslararası toplumun İsrail'e karşı tepkilerinden korkanlara garantiler verdi. İsrail gazetesi Yedioth Ahronoth’da dün yayımlanan makalesinde hükümeti Gazze'ye yakıt girmesine izin verdiği için eleştiren Eiland, “Uluslararası toplum bizi Gazze'de bir insani felaket ve ciddi salgın hastalıklar konusunda uyarıyor. Tüm zorluklara rağmen bundan korkmamız yasak. Gazze Şeridi'nin güneyindeki ağır salgınlar zaferi bize yaklaştıracak ve İsrail ordusu askerleri arasında bu hastalıklara yakalananların sayısını azaltacaktır. Hayır, bu başlı başına bir vahşet değil, çünkü karşı tarafın acı çekmesini amaç olarak değil, araç olarak destekliyoruz” ifadelerini kullandı.

Önceki gün İsrail'in Cibaliye Mülteci Kampı’na düzenlediği hava saldırısında ölenlerin Gazze Şeridi'nin kuzeyindeki Endonezya Hastanesi’nin önüne dizilen cesetlerini inceleyen Filistinliler (AP)
Önceki gün İsrail'in Cibaliye Mülteci Kampı’na düzenlediği hava saldırısında ölenlerin Gazze Şeridi'nin kuzeyindeki Endonezya Hastanesi’nin önüne dizilen cesetlerini inceleyen Filistinliler (AP)

Gazze sakinleri Hamas'tır!

Eiland, makalesini şöyle sürdürdü:

“ABD’nin anlatımına göre Gazze'de iki grup insan var. Bunlardan birincisi acımasız teröristler ve dolayısıyla ölümün çocukları olan Hamas üyeleri. İkinci grup ise Gazze sakinlerinin çoğunluğu olan ve yapmadıkları bir hatanın bedeli olarak acı çeken masum siviller. Ancak bir diğer ve daha doğru olan anlatı, ‘İsrail’in bir terör örgütüne karşı değil, Gazze devletine karşı savaştığı’ anlatısıdır. Gazze devleti Hamas tarafından yönetiliyor. Bu örgüt, devletinin tüm yeteneklerini, nüfusunun çoğunun desteğini ve toplumun önde gelenlerinin Yahya Sinvar'ın liderliğine tam sadakat göstermelerini, onun ideolojisine tam destek vermelerini sağlamayı başardı. Gazze bu anlamda benzer bir icraatın vuku bulduğu Nazi Almanya'sına çok benziyor. Bu da durumu doğru bir şekilde açıklıyor. Buna göre çatışmanın da buna uygun bir şekilde yönetilmesi doğru olacaktır. Bize Sinvar'ın son derece kötü biri olduğu ve Gazze'deki sivillerin tamamı ölse umurunda olmadığı söylendi. Böyle bir tanımlama tam olarak doğru değil. Peki (zavallı) Gazzeli kadınlar kimler? Hepsi Hamas’ın katil üyelerinin anneleri, kız kardeşleri ve eşleri.”

Bu şekilde düşünen sadece Eiland değil. Tel Aviv Üniversitesi Orta Doğu Tarihi Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Eyal Zisser, ABD ve Avrupa'daki yüzbinlerce kişinin Gazze’deki çocukların, kadınların ve diğer sivillerin yanında olduklarını duyurmak için sokaklara dökülmesi karşısında son derece öfkeli. Prof. Zisser, eylemcileri, aşırı solcularla bağlantılı ve Avrupa'daki şehirlerin sokaklarında kıtanın 1920 yılında İkinci Dünya Savaşı'nın sonlarından bu yana tanık olmadığı anti-Semitik yürüyüşler yapan Arap ve İslam dünyasından gelen asi bir göçmen çetesi olarak görüyor. İsrail gazetesi Israel Hayom’da dün yayımlanan makalesinde Prof. Zisser, kendi ülkelerinde gösteri yapan Arapları ‘cahil ve kana susamış provokatörler’ olarak tanımladı.



İsrail'in Güney Lübnan'a düzenlediği saldırıda 6 kişi yaralandı

Lübnan'ın güneyindeki Nebatiye kentinin yakınlarında Hizbullah mevzilerini hedef aldığı iddia edilen İsrail hava saldırılarından dumanlar yükseliyor (Arşiv- DPA)
Lübnan'ın güneyindeki Nebatiye kentinin yakınlarında Hizbullah mevzilerini hedef aldığı iddia edilen İsrail hava saldırılarından dumanlar yükseliyor (Arşiv- DPA)
TT

İsrail'in Güney Lübnan'a düzenlediği saldırıda 6 kişi yaralandı

Lübnan'ın güneyindeki Nebatiye kentinin yakınlarında Hizbullah mevzilerini hedef aldığı iddia edilen İsrail hava saldırılarından dumanlar yükseliyor (Arşiv- DPA)
Lübnan'ın güneyindeki Nebatiye kentinin yakınlarında Hizbullah mevzilerini hedef aldığı iddia edilen İsrail hava saldırılarından dumanlar yükseliyor (Arşiv- DPA)

Lübnan Halk Sağlığı Bakanlığı dün akşamı yaptığı açıklamada, İsrail'in ülkenin güneyinde düzenlediği bir dizi hava saldırısının ilk etapta altı vatandaşın yaralanmasına yol açtığını duyurdu.

Ulusal Haber Ajansı’nda (NNA) yer alan açıklamada Bakanlık, Sayda ilçesine bağlı Benaful kasabası ve Nebatiye ilçesine bağlı Ensar kasabasına düzenlenen hava saldırılarında yaralıların bulunduğunu belirtti.

Ajans, İsrail savaş uçaklarının dün akşam onlarca füze kullanarak "şiddetli bir hava saldırısı" gerçekleştirdiğini ve Ensar, Sina ve Basfur kasabaları arasındaki Basfur Vadisi'ni hedef aldığını bildirdi.

Şarku’l Avsat’ın NNA’dan aktardığına göre füzeler, "tüm güney bölgelerinde yankılanan ve vatandaşlar arasında panik ve gerginliğe yol açan muazzam bir patlamaya" neden oldu.

Güney Lübnan'a düzenlenen İsrail hava saldırısı (Arşiv- Reuters)

Güney Lübnan'a düzenlenen İsrail hava saldırısı (Arşiv- Reuters)

İsrail ordusu kısa bir süre önce, Sina Çiftliği bölgesindeki Hizbullah altyapısına ve Güney Lübnan'daki faaliyetlerini gizlemek için kullandığını iddia ettiği "Sınır Tanımayan Yeşiller" (GWB) örgütüne saldırdığını duyurdu.

İsrail, geçen yıl Kasım ayında Hizbullah ile imzalanan ateşkes anlaşmasına rağmen Lübnan'daki bölgelere hava saldırılar düzenlemeye devam ediyor.


Batı Şeria'da İsrail ordusunun açtığı ateş sonucu bir çocuk ve bir genç hayatını kaybetti

 Batı Şeria'daki Nablus'ta bir İsrail askeri (AFP)
Batı Şeria'daki Nablus'ta bir İsrail askeri (AFP)
TT

Batı Şeria'da İsrail ordusunun açtığı ateş sonucu bir çocuk ve bir genç hayatını kaybetti

 Batı Şeria'daki Nablus'ta bir İsrail askeri (AFP)
Batı Şeria'daki Nablus'ta bir İsrail askeri (AFP)

Filistin Sağlık Bakanlığı dün yaptığı açıklamada, Batı Şeria'da İsrail ordusunun açtığı ateş sonucu bir Filistinli çocuk ve bir gencin hayatını kaybettiğini bildirdi.

Şarku'l Avsat'ın Reuters'ten aktardığına göre açıklamada, 11 yaşındaki Muhammed Behcet el-Hallak adlı çocuğun "El Halil'in güneyindeki el-Rihiye kasabasında işgal askerleri tarafından pelvisine isabet eden bir kurşunla şehit düştüğü" belirtildi.

Bakanlık, günün ilerleyen saatlerinde yaptığı açıklamada, 20 yaşındaki Mehdi Ahmed Kamil adlı bir gencin Kabatiye beldesinde İsrail ordusunun açtığı ateş sonucu hayatını kaybettiğini duyurdu.

İsrail ordusu yaptığı açıklamada, "Kısa bir süre önce, İsrail Ordusu’nun Kabatiye'de düzenlediği askeri operasyon sırasında bir terörist askerlere patlayıcı attı" denildi.

 Açıklamada ayrıca, "Askerler ateşle karşılık vererek teröristi öldürdü. İsrail Kuvvetleri'nin Kabatiye beldesine düzenlediği baskında herhangi bir can kaybı bildirilmedi" ifadeleri yer aldı.

İsrail Ordusu’nun Kabatiye beldesine düzenlediği baskında genç adamın ölümüne dair Filistin tarafından herhangi bir açıklama yapılmadı.

İsrail ordusu ise çocuğun ölümüyle ilgili henüz bir açıklama yapmadı.

Filistin Haber ve Enformasyon Ajansı (WAFA), "işgal güçlerinin, El-Halil'in güneyindeki El-Rihiye Kız Ortaokulu'nun oyun alanında futbol oynayan bir grup çocuğa ateş açtığını" bildirdi.


Trump'ın anlaşmaları gerçek bir barışa mı, yoksa yeni zorluklara mı gebe?

TT

Trump'ın anlaşmaları gerçek bir barışa mı, yoksa yeni zorluklara mı gebe?

Görsel: Al Majalla
Görsel: Al Majalla

Abdullah Faysal Âl Rabah

Son bir haftadır tüm dünyada yoğun bir diplomasi yaşanıyor. ABD Başkanı Donald Trump, on yıllardır ABD için geçerli olan geleneksel anlamda ‘dünyanın polisi’ ya da ‘diplomatik arabulucusu’ olarak değil, jeopolitik değişimleri, cesurca fırsatları değerlendirecek birini bekleyen bazı büyük anlaşmalar olarak gören bir iş adamı ve gayrimenkul geliştiricisi olarak Ortadoğu'da ABD'nin rolünü yeniden tanımladı.

Trump, 13 Ekim 2025'te iki hızlı ziyaret gerçekleştirdi. İlki Tel Aviv'e yaptığı ziyaretti ve yaklaşık dört saat sürdü. İsrail parlamentosu Knesset'te tarihi bir konuşma yaptı. Ayrıca kendisine İsrail Başkanlık Madalyası verileceği sözü verildi. Diğer ziyaretini ise Mısır’ın tatil beldesi Şarm eş-Şeyh'e gerçekleştirdi. Trump burada bazı uluslararası liderlerin katıldığı uluslararası barış zirvesine ev sahipliği yaptı.

O günün yoğun programı, sadece bazı geçici siyasi olaylar olarak değil, kuralları çiğnemeye dayalı bir metodoloji benimseyen dış politikada ‘Trump Doktrini’ olarak adlandırılabilecek bir durumun canlı bir gösterimi olarak değerlendirilebilir. Bu doktrin, yavaş geleneksel süreçleri atlayarak, tarihsel veya sosyal bağlamın karmaşıklığına bakılmaksızın somut ve acil sonuçlara odaklanıyor.

Destekçileri tarafından cesur pragmatizm, eleştirenleri tarafından ise çatışmanın köklerini görmezden gelen basit bir yaklaşım olarak tanımlanan bu yaklaşım, Trump’ın kişiliği ve inşa etmeye çalıştığı siyasi mirasın ötesine geçen önemli bir soruyu, yani “Bu politika tarafından şekillendirilen Ortadoğu'nun doğası nedir ve anlaşma diplomasisi altında bölgesel istikrar için gelecek senaryoları nelerdir?” sorusunu gündeme getiriyor. Bu doktrini ve potansiyel etkilerini analiz etmeyi, yaklaşımını ayrıştırmayı, altında yatan motivasyonları anlamayı ve tarihinin her döneminde gelecekteki çatışmaların tohumlarını taşıyan bir bölgede başarı olasılığını değerlendirmeyi gerektirir.

Şarm eş-Şeyh'teki zirve olumlu olmakla birlikte, pragmatik ve ateşkes anlaşmasının sağlanmasına yönelikti.

Trump Doktrini: Anlaşma adamı metodolojisinin ayrıştırılması

Trump'ın Ortadoğu politikalarının gelecekteki etkisini anlamak için, öncelikle hem Cumhuriyetçi hem de Demokrat partili önceki ABD yönetimlerinin radikal bir şekilde farklı olan yaklaşımını analiz etmeliyiz. ABD şu an Ortadoğu’da, bir ABD başkanının veya partisinin dış politika uygulamalarını değil, Trump'ın kendi kişiliğinin bir uzantısı olan uygulamaları kullanıyor. Kökleri Washington diplomasisinin sakin koridorlarından ziyade, New York iş dünyasının acımasız ortamına dayanıyor. Bu doktrin, son ziyaretinde açıkça görülen birkaç sac ayağı üzerine inşa edilmiş durumda.

Bu sac ayaklarının birincisi uluslararası ilişkilerin kişiselleştirilmesi ve kurumların atlanmasına dayanıyor. Trump’ın Tel Aviv'deki konuşmanın ‘dostlara ve ortaklara’ hitap etmesi ve İsrailli liderlerle olan şahsi ilişkisine defalarca atıfta bulunması bu durumu açıkça gösterdi. Bu samimi üslup, siyasi çıkarların ötesinde, karşılıklı güven ve sadakate dayalı kişisel bağlara dayanan organik bir ittifak izlenimi yaratıyor.

rt
ABD Başkanı Donald Trump, 13 Ekim 2025'te Şarm eş-Şeyh'te düzenlenen Gazze konulu zirvede imzaladığı belgeyi gösterirken (AFP)

Öte yandan Şarm eş-Şeyh'teki liderlerle olan etkileşimler olumlu olmakla birlikte pragmatik ve ateşkes anlaşmasının sağlanmasına odaklanmıştı. Bu ikili yaklaşım kendiliğinden ortaya çıkan bir durum değil, Trump’ın dünyayı, hızlı başarıya engel olarak gördüğü dışişleri bakanlıkları ve bürokratik kurumları atlayarak, her ülkenin başkanı ile ayrı ayrı yönetilebilecek bir dizi ikili ilişki olarak görmesini yansıtıyor.

Şarku’l Avsat’ın Al Majalla’dan aktardığı analize göre İkinci sac ayağı, siyaset ve ideoloji dilinden ziyade ekonomi ve maddi faydalar diline öncelik verilmesi üzerine kurulu. Trump, Knesset'te yaptığı konuşmada güvenlik ve ittifaklar hakkında konuşmakla yetinmeyip Gazze'yi komşu ülkeler tarafından finanse edilen, gelişen bir ekonomi merkezine dönüştürme düşüncesini açarak “İnsanlar rahat ve huzur içinde yaşayabilecekler. Gerçekten muhteşem bir şey gerçekleştireceğiz” dedi. Bu konuşma, ekonomik refah ve büyük projelerin çözümsüz siyasi sorunları çözebileceğine inanan bir gayrimenkul geliştiricisinin zihniyetini yansıtıyor. Açıkça üstü kapalı bir anlaşma sunan Trump, barış ve istikrar karşılığında kalkınma ve yatırım, silahsızlanma karşılığında Gazzeliler için iş imkânlarına işaret etti. Bu mantığa göre yüzeysel çekiciliğine rağmen, çatışmanın özünü oluşturan ideolojik, kimliksel ve tarihsel boyutları büyük ölçüde göz ardı ediyor ve çatışmanın diğer tüm unsurlarını ihmal etmesine rağmen, insanların ulusal özlemlerinin maddi refahla tatmin edilebilecek, tamamen ekonomik varlıklar olduğu varsayılıyor!

Suudi Arabistan’ın tutumu, Washington’ın bıraktığı boşluğun bölgeden kaynaklanan girişimler ve politikalarla doldurulması gerektiğinin farkına varan büyük bölgesel güçler arasında artan stratejik olgunluğu yansıtıyor.

Üçüncü sac ayağı, baskı uygulamak ve yeni bir gerçeklik yaratmak için hız ve ivmeyi bir araç olarak kullanılması olarak öne çıkıyor. İsrail'e yapılan dört saatlik ziyaretin baskısı ve Şarm eş-Şeyh’teki uluslararası zirveye ani geçiş, çözümlerin kaçınılmaz olduğu ve olayların hızlandığı izlenimini yaratarak, tüm tarafları masadaki önerileri kabul etmeye psikolojik ve siyasi baskı altına almayı amaçlıyordu. Bu, iş dünyasında iyi bilinen bir müzakere taktiğidir. Yani rakipleri hızlı kararlar almaya zorlamak için yapay bir zaman krizi yaratılır. Bu yaklaşım taktiksel atılımlar sağlayabilir, ancak karşılığında uzun vadeli sürdürülebilirlik için gerekli olan derin konsensüs ve halk desteğinden yoksun, kırılgan anlaşmalar ortaya çıkabilir.

ABD’nin hesaplanmış boşluğu ve bölgesel stratejilerin doğuşu

Trump'ın doktrini birdenbire ortaya çıkmadı. Aksine Trump'tan önce başlayan ancak onun döneminde hız kazanan, ABD'nin büyük stratejisindeki daha geniş bir değişime, ‘küresel polis’ rolünü sona erdirmek ve ‘Önce Amerika’ sloganı altında ABD'nin çıkarlarına odaklanmaya denk geliyor. Ortadoğu'daki doğrudan askeri taahhütlerden kademeli olarak çekilme, göreceli bir güç boşluğu yaratarak bölgesel güçleri stratejilerini ve ittifaklarını radikal bir şekilde yeniden değerlendirmeye sevk ediyor. Bu karmaşık bağlamda, Şarm eş-Şeyh zirvesine etkili liderlerin katılmamasının etkileri anlaşılabilir. Bu katılım, ABD’nin girişiminin reddi veya ilişkilerdeki gerginliğin kanıtı olarak yorumlanmamalı, daha çok büyük bir hassasiyet ve derinlik içeren diplomatik bir mesaj olarak görülmeli. Bu mesaj, Arap ve İslam dünyasının lideri ve ‘Vizyon 2030’ gibi iddialı projesini gerçekleştirmeye çalışan küresel bir ekonomik güç olan Suudi Arabistan'ın, başkaları tarafından tasarlanan bir projede sadece takipçi olmayacağı anlamına geliyor. Daha önce yine Al Majalla'da yayınlanan bir makalemde açıkladığım gibi, Riyad barışçıl girişimleri memnuniyetle karşılayıp istikrarı arzulasa da eylemlerini öncelikle ulusal güvenlik çıkarlarını garanti altına alan ve ardından Filistin meselesine adil ve sürdürülebilir bir çözümü nihai düzenlemelerin merkezine yerleştiren kapsamlı bir yaklaşım çerçevesinde yürütüyor. Suudi Arabistan'ın herhangi bir yeni barış projesine katılımının karşılığında onun ağırlığı ve merkezi rolüyle orantılı bir bedel ödenmesi gerekir, ancak bu bedel henüz müzakere masasına konulmadı.

dfrgt
Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ve Suudi Arabistan Dışişleri Bakanı Prens Faysal bin Ferhan, iki devletli çözümü desteklemek amacıyla Fransa ve Suudi Arabistan tarafından ortaklaşa düzenlenen BM Genel Kurul toplantısında tokalaşırken, 22 Eylül 2025 (AFP)

Suudi Arabistan’ın bu tutumu, Washington’ın bıraktığı boşluğun bölgeden kaynaklanan girişimler ve politikalarla doldurulması gerektiğinin farkına varan büyük bölgesel güçlerin artan stratejik olgunluğunu yansıtıyor. Bu ülkeler artık ABD politikalarının sadece alıcıları değil, kendi koşullarını belirleyen, çıkarlarını tanımlayan ve kırmızı çizgilerini açıkça çizen aktif aktörler haline geldi. Reaktif bölgesel siyaset dönemi geride kalmış ve tamamen ulusal çıkarlara dayalı proaktif eylem dönemi başladı.

Trump Doktrini’nin karşı karşıya olduğu en büyük zorluk, ticaret anlaşmaları mantığına kolayca dahil edilemeyen taraflarla başa çıkması olacak.

Gerçeklik karşısında Abraham Anlaşmaları modeli

Abraham (İbrahim) Anlaşmaları, Trump'ın Ortadoğu projesinin temel taşını oluşturuyor. Bu model, ‘barış için barış’ mantığına dayanıyor. İsrail ile Arap ülkeleri arasında paylaşılan ekonomik, teknolojik ve güvenlik avantajlarına odaklanırken, Filistin meselesini daha sonra aşılabilecek veya çözülebilecek bir engel olarak erteletiyor yahut ötekileştiriyor. Bu model, bu anlaşmaları ekonomilerini modernize etmek ve ortak İran tehdidi karşısında güvenliklerini güçlendirmek için bir fırsat olarak gören Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Bahreyn gibi ülkelerle tarihi anlaşmaların imzalanmasında başarılı oldu. Ancak bu model şu anda en zorlu sınavıyla, yani daha fazla ülkeyi kapsama sınavıyla karşı karşıya.

Karşılaştığı ilk zorluk, halkın karşı çıkması ve geçmişin hafızası. Hükümetler stratejik düşüncelerle diplomatik anlaşmalar peşinde koşarken, Filistin davasına duygusal ve sembolik olarak bağlı kalan Arap kamuoyuyla arasında büyük bir uçurum bulunuyor. Bu sosyal ve kültürel boyutu dikkate almayan herhangi bir barış, yönetici elitlerle sınırlı ve gelecekteki herhangi bir siyasi krizde aksiliklere açık, soğuk bir barış olarak kalacak. Sürdürülebilir barış, yalnızca ekonomik anlaşmalarla değil, sosyal kabul ve tarihi uzlaşı ile inşa edilir, zira Suudi Arabistan'ın tutumunun özünü de bu oluşturuyor.

d
Bahreyn Dışişleri Bakanı Abdullatif bin Raşid ez-Zeyani, İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, ABD Başkanı Donald Trump ve BAE Dışişleri Bakanı Abdullah bin Zayid en-Nahyan, Washington’da Abraham Anlaşmaları'nın imza töreninde, 15 Eylül 2020 (AFP)

Stratejik açıdan en önemli olan ikinci zorluk, Suudi Arabistan'ın tutumu. Yukarıda belirtildiği gibi, Suudi Arabistan mevcut şartlar altında Abraham Anlaşmaları modeli ile yola devam etmeyi reddediyor. Riyad'ın Tel Aviv ile olası herhangi bir diplomatik anlaşmayı Filistin meselesinde ilerleme kaydedilmesiyle ilişkilendirme konusundaki ısrarı, yalnızca taktiksel bir tutum veya tarihsel bir nezaket değil, Filistinlilerin haklarının yok edilmesi üzerine sürdürülebilir bir bölgesel barışın kurulamayacağına dair derin bir anlayışın sonucudur. Zira Abraham Anlaşmaları modelini bölgeye dayatmaya çalışmak, bölünmeleri çözmekten ziyade derinleştirmeye yol açacak ve ‘direniş ekseninin’ yanı sıra Abraham Anlaşmaları ekseni ile geleneksel eksen arasında bölünmüş bir Ortadoğu'nun ortaya çıkmasına neden olabilir.

Herkesin memnun edilmesi ikilemi

Trump Doktrini’nin karşı karşıya olduğu en büyük zorluk, ticaret anlaşmaları mantığına kolayca dahil edilemeyen taraflarla başa çıkması olacak. Söz konusu tarafların başında tüm kesimleriyle Filistinliler geliyor. Esasen siyasi ve ulusal bir soruna ekonomik çözümler sunmak, başarısız olduğu kanıtlanmış geçmiş hataların tekrarıdır. Ramallah’daki Filistin Yönetimi'nden Gazze'deki diğer güçlere kadar çeşitli Filistinli gruplar, yöntemleri ve ideolojileri bakımından farklılık gösterebilirler, ancak devlet, egemenlik ve Doğu Kudüs ile ilgili taleplerinin özünde hemfikirler. Bu taleplerin ötesine geçen herhangi bir proje, Filistinlilerin birleşik reddiyle karşılaşacak ve bu da barışı eksik ve uygulanamaz hale getirir. Çatışmanın bu merkezi tarafını görmezden gelmek, ana ortaklardan birinin rızası olmadan ticari bir sözleşme imzalamakla eşdeğer.

Ortadoğu'nun geleceği sadece Donald Trump tarafından belirlenmeyecek, ancak onun alışılmadık yaklaşımı, bölge liderlerini aradıkları barışın niteliği hakkında zor sorular sormaya zorluyor.

Denklemin diğer tarafında ise İran'ın liderliğindeki direniş ekseni yer alıyor. Direniş ekseni, çatışmayı ekonomik veya müzakereci bir bakış açısıyla değil, ideolojik ve varoluşsal bir bakış açısıyla değerlendiriyor. Trump’ın İran’a karşı güçlü bir bölgesel ittifak kurma stratejisi, yeni bir güç dengesi yaratmada başarılı olabilir, ancak aynı zamanda kutuplaşmayı pekiştirir ve doğrudan çatışma riskini artırır. Trump’ın aradığı barış, esasen bu yeni ittifakın tarafları arasında bir barış, tüm bölgeyle bir barış demek değil. Böylece, eski bir çatışma (Arap-İsrail) yerini (Abraham Anlaşmalarını imzalayan ılımlılık ekseni ile direniş ekseni arasında) yeni ve daha tehlikeli bir çatışmaya bırakabilir. Bu da bir çözüm değil, ancak bölgedeki fay hatlarının yeniden düzenlenmesi anlamına gelir. Başka bir deyişle, iki karşıt tarafın yeniden yapılandırılmasına dayalı olarak bir çatışma başka bir çatışmanın yerini alır!

Peki, ya sonra?

Sonuç olarak, Trump’ın diplomasi, Ortadoğu’da yüzeyin altında halihazırda meydana gelen derin değişimlerin güçlü bir katalizörü ve ortaya çıkaranı olarak işlev görüyor. Sonuç olarak, Trump’ın diplomasi, Ortadoğu'da yüzeyin altında halihazırda meydana gelen derin değişimlerin güçlü bir katalizörü ve ortaya çıkaranı olarak işlev görüyor. Bir zamanlar düşman olarak görülen ülkeler arasındaki yakınlaşmanın hızını artırıyor ve herkese, pozisyonlarını her zamankinden daha açık ve net bir şekilde tanımlamaları için hem yumuşak hem de sert baskı uyguluyor. Akışkanlık ve hızlı değişimle birlikte ortaya çıkan bu yeni ortamda, bölgedeki büyük güçlerin rolleri daha net hale geliyor.

Suudi Arabistan: Manevi, ekonomik ve siyasi ağırlığıyla, realpolitik merkezli yeni bir aşamaya öncülük ederek, bölgedeki istikrar ve ılımlılığın kilit kutbu olarak rolünü pekiştiriyor. Bu liderlik rolü, ABD’nin taleplerine veya uluslararası baskıya bir yanıt değil, bölgenin çıkarlarını ön planda tutan ve tüm tarafları saygı duyan kapsamlı bir bölgesel vizyona dayalı gerçek bir istikrarın inşa edilmesinde ısrarcı bir tutumdur. Suudi Arabistan'ın bu politikası, barışa karşı sorumlu bir açıklık ile Arap ve İslam değerlerinin korunması arasında dikkatli bir dengeye dayanıyor.

Mısır: Tarihi ve kilit rolü nedeniyle, Arap ülkeleri ile İsrail arasındaki silahlı çatışmayı çözmeye yönelik her türlü müzakerede bölgenin istikrarının temel taşı ve dayanağı olan Mısır, realpolitik temelinde aynı yaklaşımı izliyor. Kapsamlı çözümleri destekleyen Mısır, hızlı bölgesel dönüşümler ortamında barışın gerekliliklerini ulusal ve vatanseverlik ilkelerinin korunmasıyla dengeliyor.

Türkiye: Batı ile ilişkilerini, İslam dünyasındaki çıkarlarını ve yükselen bir bölgesel güç olarak hedeflerini dengelemeye çalışarak karmaşık ve pragmatik rolünü sürdürmesi beklenen Türkiye, nüfuzunu artırmak için yeni düzenlemelerden yararlanmaya çalışacaktır. Türkiye ayrıca çıkarları doğrultusunda yapıcı veya zorlaştırıcı rol oynayabilir.

İran: Kendisini daha organize ve kararlı bir koalisyonla karşı karşıya bulacak. Ancak bu durum onu üzerine basılıp geçilemeyeceğini kanıtlamak için vekilleri aracılığıyla gerilimi tırmandırmaya itebilir ya da nispeten zayıf bir konumdan yeni müzakere yolları aramaya zorlayabilir.

gthy
Gazze Şeridi'ndeki savaşın sona ermesini talep eden ve Fas ile İsrail arasındaki ilişkilerin normalleşmesini protesto eden bir protesto yürüyüşü sırasında başkent Rabat'taki 5. Muhammed Caddesi'nde Filistin bayrakları ve pankartlar taşıyan protestocular, 5 Ekim 2025 (AFP)

Ortadoğu'nun geleceği sadece Donald Trump tarafından belirlenmeyecek olsa da onun alışılmadık yaklaşımı, bölge liderlerini aradıkları barışın niteliği ve kurmak istedikleri bölgesel düzenin şekli hakkında zor sorular sormaya zorluyor. Sonuç, Trump'ın vaat ettiği kapsamlı barış olmayabilir, daha ziyade jeopolitik haritanın yeniden şekillenmesi ve yeni esnek ittifaklar ve daha net ideolojik fay hatları ile yeni çok kutuplu bir bölgesel düzenin doğuşu olabilir. Bu, ortak çıkarlar temelinde gerçek bir istikrara ya da sallantılı temeller ve kırılgan güç dengeleri üzerine kurulu anlaşmaların beslediği yeni bir çatışma döngüsüne yol açabilecek tarihi bir dönüm noktasıdır. Burada “Eski araçlarla yeni bir Ortadoğu'yu şekillendiren bir projeye mi tanık oluyoruz?” sorusu gündeme geliyor.