Mustafa Rüstem
Suriye'nin doğu ve kuzeydoğu kesimlerinde yaşanan huzursuzlukların ardından Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi Genel Konseyi, bölgeye yönelik Toplumsal Sözleşmesi’ni onayladı. Kuzeydoğu topraklarının, yeni sözleşmede Suriye Arap Cumhuriyeti yerine ‘Demokratik Suriye Cumhuriyeti’ olarak tanımlanan bölgeye ait olacağı yönünde resmi duyuru kaydedildi.
Modern Toplumsal Sözleşme’nin başında ‘önsöz’ başlığı altında, bunun bölge halkının bir farkındalığı olduğu, halkların onurlu yaşama taleplerine, Suriyelilerin büyük fedakarlıklarına bir yanıt sayıldığı belirtildi.
Önsözde şu ifadelere yer verildi:
Biz Kürtler, Araplar, Süryaniler, Süryaniler, Türkmenler, Ermeniler, Çerkesler, Çeçenler, Müslümanlar, Hıristiyanlar ve Ezidiler olarak, ırkçı eğilimler, ayrımcılık, dışlama veya herhangi bir kimliğin ötekileştirilmesi olmadan geleceğin Suriye'sinin inşasına temel oluşturmak üzere Kuzey ve Doğu Suriye'de demokratik bir sistem kurmak için bir araya geldik.
Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi, 10 yıl önce ülkede silahlı çatışmaların patlak vermesiyle, Suriye Demokratik Güçleri'nin (SDG) doğduğu dönemde kuruldu. Alanı Haseke, Rakka, Deyrizor ve Halep kırsallarına kadar uzanan bölgede, Rojava olarak adlandıran yönetimde Kürt bileşenler hakim olsa da Araplar, Çerkesler ve diğerleri de dahil olmak üzere birçok etnik köken bulunuyor. Rojava, Kürtlerin İran, Türkiye ve Irak'ın bazı kısımlarındaki bölgelere atıftla ‘batı’ anlamına geliyor.
Ademimerkeziyetçilik yolunda
Bu gelişme ışığında, federal ve bağımsız bir sistem yaratma konusunda son derece istekli olan Kürtler, DEAŞ’a karşı savaş başlattıkları 2013'ten beri esasen özerk olan bir bölgenin anayasası için Toplumsal Sözleşmesi’n, temel yapı taşı varsayıyor.
Gözlemciler, 7 Ekim’deki operasyonun ardından Gazze’de patlak veren savaş dahil olmak üzere hızlı gelişmelerin yaşandığı kritik bir döneme denk gelen bu adımın sonuçlarından korkuyor. Şarku’l Avsat’ın Independent Arabia’dan aktardığına göre söz konusu savaş öyle bir boyuta ulaştı ki Suriye'deki ABD üsleri ve İran yanlısı gruplar o zamandan beri çatışma halinde.
Uzmanlardan oluşan bir ekip, Suriye’de iç savaş başladığından bu yana DEAŞ’ın saldırıları ve Türkiye'nin operasyonları sonrasında bölgenin yönetimin temellerini atması gerektiğine inanıyor.
Kürt İnsan Hakları İzleme Ağı'nın dış şube yetkilisi Joan el-Yusuf, Independent Arabia’ya verdiği demeçte, Toplumsal Sözleşme’nin Suriye'de federalizme değil, ademimerkeziyetçiliğe giden yolu çizdiğini, çünkü bu sözleşmenin kendine özgü bir bölgenin oluşumunu müjdelediğini söyledi. Bu bölgenin demokratik Suriye'nin bir parçası olduğuna dikkat çeken Yusuf, bölge çıkarlarının belirli ve spesifik mekanizmalarla dikkate alınabilmesi yönünde çeşitli bileşenlerinin bu coğrafyanın parçası olabilmesi için Suriye'nin geleceğine yönelik siyasi bir vizyonun geliştirilmesi gerektiğini belirtti. Ancak Yusuf’un talep ettiği bu vizyon, toplumsal sözleşmede yer almıyor. Zira bu politikayı formüle etmek için yasaya ihtiyacı var.
Yusuf sözlerine şöyle devam etti:
Sözleşmede Özerk Yönetim'in yaptıkları dışında herhangi bir yenilik yer almıyor. Özgürlükler, mahkemeler, dava hakkı, genç ve kadın haklarıyla ilgili birçok paragraftan oluşan teorik bir metin var. Haklara gelince yüzde 25'i hayata geçirilirse harika olur.
Sözleşmenin toplumun bileşenleri arasında benzerlik getirdiğini, dil, yönetim ve diğer konularda Arap, Kürt ve Süryani ayrımı yapmadığını vurgulayan Yusuf, demografiyi korumaya ve bu bileşenlerin hakkını birlikte vermeye olan bağlılığını da dile getirdi. “Ancak Toplumsal Sözleşme’nin açıklama yapmadan ekolojik demokratik bir sistem arayışı gibi ideolojiyle dolu noktalar da var. Bu ne anlama geliyor?” diye sordu.
Toprak bütünlüğü ve tehditler
Suriye sokağı, Suriye ve federal topraklara dair pek çok ünlem işaretiyle birlikte, bütün bir bölgeyi devletin hesapları ve egemenliği dışında etkileyen Toplumsal Sözleşme kararını olumlu karşılıyor. Ancak Şam'daki uzmanlara göre bu bölge yaklaşık 10 yıldır kendi kendini yönetiyor. Toplumal Sözleşme, bölgenin kurumlarının yapısına ilişkin resmi açıklama dışında yeni bir şey eklemiyor.
Akademisyen ve hukuk araştırmacısı İsmail Abdulhak, Kürt çoğunluğa sahip yerel konseylerin yetkileri aracılığıyla bölgenin resmi haliyle doğuşu fikrini savunuyor. Geçtiğimiz eylül ayından bu yana süren şiddetli aşiret savaşının nedenlerinden birinin, Arap çoğunluğun bulunduğu yönetim bölgelerinde Kürtlerin bireyselliği, ayrıca Şam'daki merkezi hükümete başvurmadan tüm toprakları üzerinde kontrol sahibi oluşu olduğuna dikkat çekiyor.
Abdulhak konuya dair şunları söyledi:
“Tarımsal verim, petrol ve gaz kaynakları açısından zengin ve bol olduğu düşünülen topraklardan çıkarılan petrol ve petrol ticareti incelenebilir. Hepsi koalisyon üsleri ve Amerikan güçlerinin yardımı ve korumasıyla gerçekleştiriliyor. Ancak en önemli soru, sözleşmede bölgenin merkezi bir yönetime bağlı olduğu belirtildiği sürece bu merkezin onayı olmadan cumhuriyetin adını değiştirme veya hükümetin yeniden yapılandırılmasından bahsetme hakkı var mıdır?.”
Bu yöndeki kararların yürürlüğe girmesi ve ülke dahilindeki diğer mezhepleri ve bölgeleri teşvik ederek özyönetimin bu şekilde meşrulaştırılmasına ilişkin Suriye halkının endişelerini gizlemeyen Abdulhak, henüz bağımsızlık talep etme noktasına gelmemiş olsalar da bugüne dek halk protestolarına sahne olan Cebel el-Arab gibi güney bölgelerinde hala bağımsızlık ve özyönetim talepleri konusunda yoğun çatışmalar yaşandığını anlattı.
Ancak aynı zamanda PKK’nın güney sınırlarına yönelik giderek artan tehditlerini hissetmesi ve terör listesine dahil etmesi nedeniyle meselenin o kadar da kolay geçmeyeceğine inanıyor. Bu sırada Ankara ise Kürt tehditlerini durdurma gerekçesiyle Suriye silahlı muhalefetinin de üç askeri operasyona (2016-2019) katılımıyla kuvvetlerinin saldırısının ardından kuzeydeki Suriye topraklarından çekilme koşullarını açıkladı.
Savunma Bakanı Yaşar Güler, bu ayın ortalarında yaptığı açıklamada, Türkiye’nin kuvvetlerinin çekilmesi için iki şart sunduğunu vurguladı:
Suriye muhalefetinin Şam hükümetiyle ülke için yeni bir anayasa konusunda anlaşması ve seçim yapılması.
Yeni sözleşme
Kürt Özerk Yönetimi 2013 yılında kontrolü sıkılaştırmış, DEAŞ’a karşı savaşmak için ABD liderliğindeki Uluslararası Koalisyon güçleriyle yerel müttefik askeri kol olan SDG kurulmuştu. Ancak bugün Fırat Nehri'nin doğusunda kontrolü altındaki tüm bölgelerdeki belediyelerin yapısına ilişkin daha fazla ayrıntı ortaya koyuyor.
Sözleşmede en önemlisi Suriye Demokratik Cumhuriyeti adının getirilmesi olmak üzere Kuzey ve Doğu Suriye Halk Konseyi'nin Özerk Yönetim Genel Konseyi olarak adlandırılması, gözetim kurumları, üniversiteler ve diğerlerinin oluşturulması gibi 134 madde yer alıyor.
Yusuf bu hususta şu açıklamada bulundfu“Bir dizi gözlem, belki de en öne çıkanı, Toplumsal Sözleşme'nin kapitalizme karşı sosyal demokratik bir sistem kurmayı amaçladığıdır. Bu konuda temel bir kusur var çünkü Özerk Yönetim'i koruyanlar Amerikalılar. ABD kapitalist bir ülke. Bir başka açıdan bakıldığında tüm dünya ekonomik piyasa modellerine yöneliyor. Sosyalist ya da kapitalist bir sistem yok. Bunun yerine açık, kapalı ya da karma piyasalardan oluşan çoklu ve çeşitli ekonomik modeller var ve bu piyasaların biçimleri bir şekilde düzenleniyor.”
Henüz etkisi altındaki bölgeler için yeni bayrağı seçmeyen Toplumsal Sözleşme, bir anayasaya, toplumsal, politik ve ekonomik hayatın kanunlaştırılmasına daha yakın görünüyor.
Sözleşme açıklandığı gün Özerk Yönetim Konseyi tarafından yapılan basın açıklamasında, taslağın ayrıntılarını tartışmak ve teklifleri karşılamak üzere Kuzey ve Doğu Suriye'deki yönetimin tüm bölgelerinde çeşitli toplantılar ve halka açık toplantılar yapılacağı kaydedildi. Aynı zamanda aralık ayının başında dört günlük bir süre boyunca Rakka şehrinde bir araya gelen taslak hazırlama komitelerine sunuldu.
Özerk Yönetim Ortak Başkan Yardımcısı Gabriel Shamoun'un basın açıklamalarında söylediğine göre ilk veriler, Toplumsal Sözleşme’nin kabulü ardından ikinci sayılan, seçim hazırlıklarının yapılması, bu amaçla bölgesel düzeyde bir komisyon oluşturulması ve yedi ilde seçimlerin başlatılması yönünde adım atılması anlamına geliyor.
Şam hükümeti ile muhalefet arasında yakınlaşacak ve fikir birliğine varacak tepkiler bekleyen Yusuf, başta koalisyon ve onun askeri, siyasi oluşumları olmak üzere muhalefetin Türk iradesi dışında bir vizyonu olmadığını öne sürerek şunları söyledi:
Bu girişimle ya da Toplumsal Sözleşme ile ciddi ya da eleştirel bir zihinle ilgilenilmesini beklemiyorum. Bu noktada muhalefet ve Şam otoritesi hemfikir. Her konuda görüş ayrılıklarına rağmen Kürt ruhu taşıyan her projeye karşı çıkma konusunda hemfikirler.
Siyasi düzeyde bölge koşullarının ne olacağı, Sahadaki herhangi bir duruma ilişkin belirsizliğin bir yandan Ankara'yı, diğer yandan Şam'ı belki de Rusya’nın katılımıyla veya katılımı olmadan askeri harekata ittiği konuşuluyor. Kuzey ve Doğu Suriye'nin kontrolünün yeniden ele geçirilmesi, stratejik konumunun, bol miktarda gıda ve petrolün elde edilmesi hedefiyle ABD ile çatışılmaması üzerine duruluyor.
*Bu haber Şarku’l Avsat tarafından Independent Arabia’dan çevrildi.
