Kahire’de yapılacak Erdoğan-Sisi görüşmesinin gündeminde neler var?

Gazze, Libya ve Doğu Akdeniz enerji konularının görüşülmesi bekleniyor

Sisi ve Erdoğan, Kasım ayında Riyad’da düzenlenen Arap Birliği-İslam İşbirliği Teşkilatı Zirvesi’nin oturum aralarında görüştü (Mısır Cumhurbaşkanlığı)
Sisi ve Erdoğan, Kasım ayında Riyad’da düzenlenen Arap Birliği-İslam İşbirliği Teşkilatı Zirvesi’nin oturum aralarında görüştü (Mısır Cumhurbaşkanlığı)
TT

Kahire’de yapılacak Erdoğan-Sisi görüşmesinin gündeminde neler var?

Sisi ve Erdoğan, Kasım ayında Riyad’da düzenlenen Arap Birliği-İslam İşbirliği Teşkilatı Zirvesi’nin oturum aralarında görüştü (Mısır Cumhurbaşkanlığı)
Sisi ve Erdoğan, Kasım ayında Riyad’da düzenlenen Arap Birliği-İslam İşbirliği Teşkilatı Zirvesi’nin oturum aralarında görüştü (Mısır Cumhurbaşkanlığı)

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, bir günlük bir ziyaret için bugün Kahire’ye gidecek ve Mısırlı mevkidaşı Abdulfettah es-Sisi ile görüşecek.

Ziyaret sırasında gerçekleştirilecek Mısır-Türkiye görüşmelerinde, Erdoğan’a üst düzey bir bakanlar heyetinin eşlik etmesi bekleniyor.

Bu, Sisi’nin 2014’te iktidara gelmesinden bu yana, Erdoğan’ın Kahire’ye yapacağı ilk ziyaret olacak.

Türkiye’nin, Mısır’ın ‘terörist’ olarak sınıflandırdığı Müslüman Kardeşler (İhvan) örgütüne verdiği destek nedeniyle iki ülke arasındaki diplomatik ilişkilerde yaşanan soğukluk yaklaşık on yıl sürdü.

Uzmanlar, Sisi-Erdoğan görüşmelerinde Gazze savaşındaki gelişmeler, Libya’daki durum ve Doğu Akdeniz bölgesindeki enerji konusunun yanı sıra iki ülke arasındaki ekonomik işbirliğinin çeşitli düzeylerde güçlendirilmesi de dahil olmak üzere birçok ikili ve bölgesel meselenin ele alınmasını bekliyor.

Mısır ile Türkiye arasındaki ticaret hacmi 2023 yılında yaklaşık 5 milyar 875 milyar dolara ulaşırken, Mısır’ın Türkiye’ye ihracatı bir önceki yıla göre yüzde 28 arttı.

Mısır Ticari Temsilcilik Kurumu’nun iki ülke arasındaki ticaret ve yatırım ilişkilerinin gelişimine ilişkin istatistiklerine göre Mısır ile Türkiye arasındaki ticaret hacmi 2023 yılında yaklaşık 5 milyar 875 milyar dolara ulaşırken, Mısır'ın Türkiye'ye ihracatı bir önceki yıla göre yüzde 28 arttı. İki ülke arasındaki ticaret açığı da Mısır ihracatının artması ve Türkiye'den mal ithalatının yüzde 17,68 oranında azalması nedeniyle 2023'te sadece 7 milyon dolar civarına geriledi.

Bir dönemin sonu

Mısır-Türkiye zirvesi, Filistin davasının desteklenmesine ilişkin pozisyonların koordine edilmesinin yanı sıra, enerji konusu da dahil olmak üzere, özellikle daha önce anlaşmazlığa neden olan konularda, iki ülke arasındaki ilişkiler ve bölgesel koordinasyonun tamamlanmasının başlangıcı olarak görülüyor.

Şarku’l Avsat’a konuşan, Ahram Siyasi ve Stratejik Araştırmalar Merkezi uzmanı Atef Saadavi söz konusu ziyarete ilişkin şu değerlendirmeyi yaptı;

“Ziyaret, ister iki cumhurbaşkanı arasındaki ikili düzeyde, ister Türkiye cumhurbaşkanına eşlik eden heyet düzeyinde olsun, gündeme getirilecek konulardan daha sembolik çağrışımlar taşıyor. Bu, uzun bir ara ve ilan edilmiş düşmanlık döneminin sona ermesi ile ilişkilerin eski durumuna dönmesini sağlayacak daha fazla yakınlaşma adımlarının başlamasıdır.”

Saadavi’ye göre, ikili düzeydeki görüşmelerde en öne çıkan konular ekonomi, Filistin ve Libya gibi diğer bölgesel konular olacak.

Ekonomi ve güvenlik

Şarku’l Avsat’a görüş bildiren Türk analist Yusuf Katipoğlu ise ziyaretin, Kahire ile Ankara arasında ekonomik ve siyasi düzeyde, her iki ülkenin çıkarlarına hizmet edecek ‘ilişkilerde ivmenin’ yeniden sağlanması açısından büyük önem taşıdığına dikkat çekti.

Katipoğlu, Cumhurbaşkanı Erdoğan’a Kahire ziyaretinde eşlik eden altı bakanın, özellikle de savunma, dışişleri, ticaret ve enerji bakanlarının, ekonomi ve güvenlik boyutunun önemini yansıttığına vurgu yaptı.

Mısır eski Dışişleri Bakan Yardımcısı Ahmed Kuisni ise şunları söyledi;

“Türkiye Cumhurbaşkanına eşlik edecek heyetin bileşimi, ekonomi başta olmak üzere mevcut konuların niteliğini yansıtıyor. Mısır’ın Türk yatırımlarını çekme ve iki ülke arasında 2011’den önce imzalanan ancak geçtiğimiz dönemde uygulanmayan ikili anlaşmaları aktif hale getirme isteği var.”

İki ülke, geçtiğimiz temmuz ayında aralarındaki diplomatik ilişkileri büyükelçiler düzeyine çıkarmıştı.

Geçtiğimiz iki yılda çeşitli düzeylerde görüşmeler yaşanırken, Sisi ve Erdoğan, 2022 yılı sonunda Katar’da düzenlenen Dünya Kupası’nın açılışında el sıkıştı. İki lider, Eylül ayında gerçekleşen G20 Zirvesi’nde ikili görüşmede bir araya geldi.

Türk ve Mısırlı bakanlar da iki ülke arasındaki ortak işbirliğinin artırılması ve ticaret oranlarının iyileştirilmesini görüşmek üzere birkaç kez bir araya geldi.

FOTO: Erdoğan ve Sisi, Kasım 2022’de Katar’da düzenlenen Dünya Kupası’nın açılışında Katar Emiri’nin yanında el sıkışıyor (Reuters)
Erdoğan ve Sisi, Kasım 2022’de Katar’da düzenlenen Dünya Kupası’nın açılışında Katar Emiri’nin yanında el sıkışıyor (Reuters)

Mısır Ticaret ve Sanayi Bakanı Ahmed Samir ile Bursa Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu Başkanı İbrahim Burkay ile salı günü Kahire’de bir görüşme gerçekleştirdi.

Görüşmede, seçkin coğrafi konumu, devletin yatırıma sağladığı teşvikler, rekabetçi fiyatlarla mevcut enerji kaynakları gibi, Mısır pazarında yatırıma sunulan büyük avantajlardan yararlanmak amacıyla, Mısır’da bir Türk sanayi bölgesi kurma planı müzakere edildi.

Saadavi gelişmelere ilişkin şu yorumu yaptı;

“Bu, iki ülkenin ekonomik ve güvenlik iş birliğini geliştirme ve her iki ülkedeki askeri sanayiyi destekleme ihtiyacı doğrultusunda, siyasi tartışmaların ekonomik boyuttan tamamen ayrılmasını destekleyen bir Mısır-Türk anlayışının varlığına işaret ediyor. Aynı zamanda, Ankara’nın Kahire’nin  ürettiği tanklardan faydalanma ihtimaliyle birlikte, Türkiye’nin Mısır’a insansız hava aracı (İHA) satmayı onaylamasına da yansıyor.”

Saadavi değerlendirmesini, “İki ülke arasında, ‘bakış açılarının farklı olduğu birçok bölgesel meseledeki siyasi farklılıkların bir gecede çözülemeyeceği’ konusunda bir anlayış var. Ancak her iki tarafın çıkarlarını gözeten siyasi yaklaşımlara varılması müzakereye açılacaktır” değerlendirmesinde bulundu.



Gazze ateşkesi, anlaşma şartlarının yarattığı engeller ve ilerleme umutları arasında sıkışıp kaldı

İsrail'in Gazze Şeridi'nin kuzeyindeki Cibaliye'de bulunan Halime es-Sadiye Okulu'na düzenlediği saldırının meydana getirdiği hasarı inceleyen Filistinliler (AFP)
İsrail'in Gazze Şeridi'nin kuzeyindeki Cibaliye'de bulunan Halime es-Sadiye Okulu'na düzenlediği saldırının meydana getirdiği hasarı inceleyen Filistinliler (AFP)
TT

Gazze ateşkesi, anlaşma şartlarının yarattığı engeller ve ilerleme umutları arasında sıkışıp kaldı

İsrail'in Gazze Şeridi'nin kuzeyindeki Cibaliye'de bulunan Halime es-Sadiye Okulu'na düzenlediği saldırının meydana getirdiği hasarı inceleyen Filistinliler (AFP)
İsrail'in Gazze Şeridi'nin kuzeyindeki Cibaliye'de bulunan Halime es-Sadiye Okulu'na düzenlediği saldırının meydana getirdiği hasarı inceleyen Filistinliler (AFP)

Gazze ateşkes müzakereleri, Hamas'ın İsrail'i engellemekle suçladığı ve ABD ile İsrail'in görüşmelerde bir ilerleme kaydedileceği ve birkaç gün içinde anlaşmaya varılacağı yönündeki iyimser söylemleri arasında Katar'ın başkenti Doha'da altıncı gününe girdi.

Şarku’l Avsat'a konuşan uzmanlar, karmaşık müzakere sahnesini deşifre etti. Uzmanlara göre, görüşmelerin geleceğine dair süren belirsizliğe rağmen, Amerikan tarafının açık ve doğrudan baskıları sayesinde bir ‘çözülme’ ihtimali ağır basıyor. Bu süreçte, engelleyici şartların aşılması ve Hamas’a bazı güvencelerin verilmesi öngörülüyor. Ayrıca, ABD ile İsrail arasında Gazze cephesinde bir sakinlik sağlanması konusunda mutabakat bulunuyor. Zira, Washington ile Tahran arasındaki mevcut görüşme hattı başarısız olursa, İran’a ikinci bir saldırı düzenlenmesi ihtimali değerlendiriliyor.

Geçtiğimiz pazar gününden bu yana Doha'da devam eden müzakerelerin ortasında Netanyahu perşembe günü yayınladığı bir videoda Hamas'ın silahsızlandırılmasını, askeri kabiliyetlerinin olmamasını ve bölgeyi yönetmemesini şart koşarak bunlar olmadan Gazze Şeridi'nde anlaşma ihtimalini dışladı ve savaşa geri dönme tehdidinde bulundu. Netanyahu, “Bu müzakereler yoluyla elde edilebilirse iyi olur, aksi takdirde kahraman ordumuzun gücüyle başka yollarla elde edeceğiz” dedi.

İsrail Dışişleri Bakanı Gideon Saar perşembe günü Avusturya gazetesi Die Presse'ye verdiği röportajda, müzakerelerin geleceği için bir başka koşul öne sürerek Hamas liderlerinin sürgüne gönderilmesinin ‘savaşı sona erdirecek çözümün bir parçası olabileceğini’ belirtti.

Diğer yandan Hamas yaptığı açıklamada, İsrail'in ‘kötü niyetli’ tutumunu eleştirerek daha önce ‘saldırganlığın kalıcı olarak durdurulmasını, işgal ordusunun kapsamlı bir şekilde geri çekilmesini ve yardımların serbest akışını sağlayacak bir anlaşma karşılığında tüm esirlerin bir kerede serbest bırakılacağı kapsamlı bir takas anlaşmasına varmayı teklif ettiğini, ancak Netanyahu'nun o zaman bu teklifi reddederek kaçmaya ve daha fazla engel koymaya devam ettiğini’ vurguladı.

Bununla birlikte Hamas, hem Filistin hem de İsrail tarafındaki esirlerin serbest bırakılması karşılığında savaşı sona erdirecek bir anlaşmaya yönelik müzakerelere ‘olumlu ve sorumlu’ yaklaşımını sürdürdüğünü ifade etti. Bu açıklama, Hamas'ın ‘devam eden ateşkes görüşmelerinde yardım akışının sağlanması, İsrail güçlerinin Gazze Şeridi'nden çekilmesi ve kalıcı bir ateşkes için gerçek garantiler verilmesi de dâhil olmak üzere birçok önemli noktanın müzakere edildiğini’ belirtmesinden bir gün sonra geldi.

Han Yunus'ta yerinden edilmiş insanlar için kurulan derme çatma bir kampta yıkılmış çadırları inceleyen Filistinlilere bakan bir kadın (AFP)Han Yunus'ta yerinden edilmiş insanlar için kurulan derme çatma bir kampta yıkılmış çadırları inceleyen Filistinlilere bakan bir kadın (AFP)

Bu, Hamas liderlerinden Basim Naim'in ‘Netanyahu'nun 22 aylık savaş ve kıtlıkta başaramadığını müzakere masasında da başaramayacağını’ vurguladığı basın açıklamalarıyla aynı zamana denk geldi.

Netanyahu'nun Gazze Şeridi ve İran dosyalarına değindiği Washington ziyaretinin ardından İsrail yeniden İran'ı vurma tehdidinden söz etmeye başladı. Savunma Bakanı Yisrael Katz perşembe günü yaptığı açıklamada, İsrail'in İran tarafından tehdit edilmesi halinde bu ülkeyi ‘daha büyük bir güçle’ vuracağını söyledi.

İsrail'in haziran ayında İran'a karşı 12 gün süren bir hava savaşı başlatması bölgede daha geniş çaplı bir çatışma korkusu yarattı. İki taraf, 23 Haziran'da ABD Başkanı Donald Trump tarafından ilan edilen, ABD arabuluculuğunda bir ateşkes üzerinde anlaştı.

İsrail ve Filistin konularında uzman Mısırlı siyaset bilimi profesörü Dr. Tarık Fehmi, ateşkes müzakerelerinin engellerden ve ayrıntılara getirilen karartmadan, ABD'nin baskısı altında bir atılımın her iki tarafça da kabul edilmesine doğru ilerleyeceğini düşünüyor. Fehmi, Netanyahu'nun Washington ziyaretinde Gazze ve İran meselelerinin farklı görüşlere yol açacak şekilde ele alındığını, ancak Trump'ın Gazze'de anlaşmanın tamamlanması ve İsrail'in gerekirse İran'ı vurmasına izin verilmesi konusunda ısrarcı olduğunu belirtti.

Fehmi'ye göre bir atılım şansı, İsrail'in özellikle Mısır sınırına yakın Morag Koridoru’ndan kademeli olarak çekilmeyi kabul etmesiyle mümkün. Hamas, ABD yönetimiyle doğrudan iletişim kanalının devam etmesiyle bunu kabul edebilir. Bu da müzakerelerdeki pozisyonunu güçlendirecek, Netanyahu'nun Trump ile çatışmasını önleyecek ve İran'ı tekrar hedef alma isteklerini kabul etmesi karşılığında Gazze anlaşmasını uygulamasına olanak tanıyacaktır.

Filistinli siyasi analist Dr. Suheyl Diyab'a göre Hamas mümkün olduğunca çok şey teklif etti; ancak müzakereler Netanyahu'nun, ABD yönetiminin ve özellikle de İsrail içişlerinin krizleri nedeniyle tıkanmış durumda. Netanyahu, özellikle de kişisel çıkarları için herkesi manipüle etme girişimleri sona erdiğinden, kendisine sunulan senaryoları seçme konusunda halen büyük tereddütler yaşıyor.

Diyab, Netanyahu-Trump görüşmelerinin ayrıntıları henüz açıklanmadığı için Gazze ateşkes dosyasının İran dosyasının ayrıntılarıyla bağlantılı olduğunu göz ardı etmedi. Dünyanın ABD ve İran arasındaki anlaşma ya da anlaşmazlığın seyrini izlediği bu dönemde, bir atılım ve anlaşmanın teşvik edilmesi, İsrail ve Washington'un dikkat çekici bir şekilde yeniden zorladığı bir seçenek gibi görünüyor.

İsrail'in Gazze Şeridi'nin güneyine düzenlediği saldırılarda hayatını kaybeden Filistinliler (AFP)İsrail'in Gazze Şeridi'nin güneyine düzenlediği saldırılarda hayatını kaybeden Filistinliler (AFP)

Geçtiğimiz perşembe günü televizyonda yayınlanan bir röportajda Netanyahu birkaç gün içinde bir anlaşmaya varılacağı umudunu dile getirerek şunları söyledi: “50 esir halen Hamas tarafından tutuluyor ve bunlardan sadece 20'sinin hayatta olduğuna inanılıyor. Şu anda yaşayanların yarısının ve ölülerin yarısının çıkarılmasını öngören bir anlaşmamız var, yani 10 yaşayan insanımız ve yaklaşık 12 ölen rehinemiz kalacak, ancak onları da çıkaracağım. Umarım birkaç gün içinde bunu sonuçlandırabiliriz.”

Geçen hafta Netanyahu ile Beyaz Saray'da iki kez görüşen Trump, ateşkesin yakın olduğu söylemini yineleyerek bu haftayı olası bir tarih olarak belirledi. ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio perşembe günü yaptığı açıklamada bir anlaşma için ‘büyük umutları’ olduğunu ifade etti.

Öte yandan Mısır Dışişleri Bakanı Bedr Abdulati, Alman mevkidaşı Johann Fadivoll ile yaptığı telefon görüşmesinde, Gazze Şeridi'ndeki son gelişmeler ile ateşkesin yeniden başlatılması ve bazı esir ve mahkûmların serbest bırakılmasına yönelik müzakerelerdeki gelişmeler hakkında bilgi verdi. Mısır Dışişleri Bakanlığı tarafından dün yapılan açıklamaya göre Abdulati, ‘Filistin halkının kanının akıtılması ve trajik insani durum ışığında Gazze Şeridi'ne insani yardım akışının sağlanması gerektiğini’ vurguladı.

Fehmi'ye göre Gazze anlaşması yaklaşıyor. “Birkaç gün içinde anlaşma nihai aşamasına girecek. Pazar ya da pazartesi günü ABD'nin Ortadoğu Özel Temsilcisi Steve Witkoff'un son rötuşları yapmak üzere bölgeye bir ziyaret gerçekleştireceğini görebiliriz” diyen Fehmi, ‘Washington'un bölgedeki çıkarlarını düşünerek ve Trump'ı izleyicileri önünde mahcup etmemek için anlaşmanın başarısız olmasına izin vermeyeceğini’ vurguladı.

Diyab, Netanyahu'nun Washington ziyaretinden sonra bir anlaşma istediğine ve Trump'a hayır diyemeyeceğine inanıyor. Dolayısıyla siyasi çıkarları çerçevesinde kendisine daha fazla zaman kazandırabilecek bir atılımla ya da özellikle farklılıklar ve ABD'nin baskıcı tutumu nedeniyle kendisini devirecek bir tökezleme ve patlamayla karşı karşıya.