Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın iki gün önce Kahire'ye yaptığı ziyaretin ardından Mısır-Türkiye ilişkilerinin normalleşmesi, Libyalıların geçen yılın başından bu yana tam bir durgunluk içinde olan ülkelerindeki siyasi duruma ilişkin kaygı ve karamsarlıklarının bir kısmını ortadan kaldırdı. Yapılan değerlendirmeler ülkedeki doğu ve batı kampları arasında yaşanan ve genel seçimlerin düzenlenmesine yönelik tüm planları engelleyen çetrefilli anlaşmazlıklar yüzünden on yıldan uzun bir süredir kaos bataklığına saplanmış vaziyette olan Libya’nın ancak bu tarz gelişmelerle saplandığı bataklıktan kurtulacağı yönünde.
Libya'daki iyimserliğin nedeni Mısır ve Türkiye arasındaki ilişkilerin yeniden başlaması. Zira bu iki ülke arasındaki ilişkilerin düzelmesi Libya'daki çatışmanın tarafları üzerinde etkili olacak. Geçtiğimiz yıllarda Kahire yönetiminin sözü Doğu'da, Ankara yönetiminin sözü ise Batı'da dinleniyordu. İki tarafın Libya krizine ilişkin pozisyonlarındaki farklılık, krizin çözümüne ve Libya dosyasının siyasi müzakere yoluyla halledilmesine yönelik birçok uluslararası girişimin başarısız olmasında etkili bir rol oynadı.
En önemli dosya
Erdoğan'ın Kahire ziyaretine ilişkin Mısır ve Türkiye’den yapılan açıklamalar, Libya meselesinin iki taraf arasındaki müzakere masasında en önemli dosyalardan biri olduğu yönünde. Bu da taraflar arasında uzlaşıya dayalı bir vizyona ulaşma konusundaki başarı ya da başarısızlığın ilişkilerin eski haline dönmesinde ya da mevcut durumun devam etmesinde önemli bir rol oynayacağını gösterdi.
Mısır Cumhurbaşkanı Abdulfettah Sisi geçtiğimiz çarşamba günü düzenlediği basın toplantısında bu noktayı vurgulayarak şunları söyledi:
“Mısır ve Türkiye arasında Libya dosyasına ilişkin istişarenin, başkanlık ve yasama seçimlerinin yapılmasına ve ülkedeki askeri kurumun birleştirilmesine yardımcı olacak şekilde güçlendirilmesi gerekiyor. Libya'da güvenlik ve siyasi istikrarın sağlanmasındaki başarımız, bölge ülkeleri Libya'nın karmaşıklığını ve mevcut anlaşmazlıkların çözüm yollarını en iyi anlayabilecek durumda olduğundan, örnek alınması gereken bir model teşkil edecektir.”
Bu durum, Mısır ve Türkiye arasındaki ortak ilişkiler için bir can simidi anlamı taşıyor. Sisi'nin 2013'te göreve gelmesinden bu yana bu mesele diğerlerinden daha fazla rahatsızlık yarattı ve iki ülkeyi 2019-2020 yılları arasında Libya topraklarında doğrudan bir askeri çatışmanın eşiğine getirdi.
Herkesin çıkarına
Şarku’l Avsat’ın Independent Arabia’dan aktardığına göre Libyalı siyasi analist Abdullah el-Kebir konuya ilişkin yaptığı açıklamada ‘Kahire ve Ankara yönetiminin Libya konusundaki anlaşmazlıklarını kendi çıkarları doğrultusunda çözmelerinin Libya, Mısır ve Türkiye'nin çıkarına olduğunu’ vurguladı. El-Kebir şu ifadeleri kullandı:
“Türkiye'nin geçen yıldan bu yana Mısır ile yakınlaşmasıyla, ülkenin doğusundaki yetkililerle iletişim kurmasına izin verildi. Bu durum Libya dosyasına da yansıdı. Mısır yeşil ışık yakmamış ve yakınlaşmayı kabul etmemiş olsaydı, Türkiye oraya giremez, fuarlar düzenleyemez ve Türk Büyükelçisi Bingazi’yi birçok kez ziyaret edemezdi.”
Kahire ve Ankara yönetimi adına Libya konusunda tatmin edici bir çözüme ulaşmanın kolay olmayacağını düşünen el-Kebir sözlerine şöyle devam etti:
“Libya dosyası, Libya'nın doğusunda ve batısında etkili olan Mısır ve Türkiye'nin en önemli kaygılarından biri. Ancak iki ülke arasındaki çıkarlar birbiriyle çelişiyor. Bu nedenle herhangi bir taraf, diğer taraf için çıkarlarından kolayca vazgeçmeyecektir.”
Libya'nın istikrarına hizmet için
Arap ve uluslararası ilişkiler araştırmacısı Ahmed el-Anani’ye göre ise Mısır-Türkiye yakınlaşması Libya'nın istikrarına ve birçok iç anlaşmazlığın sona ermesine olanak sağlıyor. Libya dosyası Kahire ile Ankara arasındaki en hassas konulardan biriydi. Bunun sebebi, Libya'daki Türk askeri varlığının, Mısır'ın endişelerini artırmasıydı. Çünkü Libya’nın derin stratejik konumu Mısır’ın ulusal varlığı için çok büyük önem arz ediyor.
El-Anani konuya dair şu değerlendirmelerde bulundu:
“Sisi ve Erdoğan tarafından yapılan açıklamalar siyasi yolun destekleneceğini, seçimlerin yapılacağını ve anlaşmazlıkların sona erdirileceğini gösteriyor. Bu durum, iki ülke arasındaki yakınlaşmada önemli bir adım. Çünkü Mısır ve Türkiye bölgede önemli bir ağırlığa sahipler ve başta Libya dosyası olmak üzere pek çok konuda etkili rol oynuyorlar.”
Meyvelerin hızlıca toplanması
Eski cumhurbaşkanı adayı Süleyman el-Beyudi’nin açıklaması da şöyle oldu:
“Libya önümüzdeki dönemde Mısır-Türkiye zirvesinin meyvelerini toplayacak. Bu gelişmeler, yeni bir birleşik hükümet aracılığıyla iktidarın yeniden yapılandırılmasına yönelik uluslararası yola destek teşkil ediyor. Ayrıca yükselen yerel ivmeyle olumlu bir etkileşim ortaya çıkacak. Bölünmüşlük sona erecek ve Libyalıları seçime götürecek bir hükümet kurma talepleri karşılanacak. Erdoğan'ın Mısır ziyaretinin temsil ettiği bu önemli gelişme Libya'da artan siyasi hareketliliği destekleyecek. Bu önemli gelişmeyle başka olumlu sonuçlara da ulaşılacak. Öyle ki bu durum Misrata'daki ulusal aktörlerin açıklamasına verilen tepkilere de yansıdı. Misrata’daki ulusal aktörler, Birleşmiş Milletler (BM) Libya Özel Temsilcisi Abdullah Bathiliy’i çözüm arayışlarını geciktirdiği için kınadı. Ulusal aktörler ayrıca Avrupa Birliği (AB) Büyükelçisi Nicola Orlando’yu da kınadı. Fiili otoriteyi dolaylı olarak destekleyerek AB Komisyonu'nu utanç bir duruma düşüren Orlando, Libya'nın bir tarafını diğerine karşı desteklediği yönündeki bu suçlamalar nedeniyle AB’nin Büyükelçisi’ni geri çağırmasına neden oldu.”
Benzer koşulların baskısı
Diğer yandan Libyalı gazeteci Ömer el-Ceruşi, Mısır ve Türkiye'nin mevcut siyasi ve ekonomik koşulların baskısı altında Libya'daki kronik anlaşmazlıklarını çözmek için bazı tavizler verebileceğini öne sürdüğü değerlendirmesine şöyle devam etti:
“Mısır ve Türkiye'nin, yerel para birimlerinin her geçen gün değer kaybetmesi ve her iki ülkedeki yüksek enflasyon oranları nedeniyle kendi ülkelerinde giderek daha ciddi hale gelen ekonomik krizler göz önüne alındığında, Libya'da istikrarın sağlanmasına yardımcı olmak için şu an daha büyük bir güdüye sahipler. Burada Mısır'ın pozisyonuyla ilgili olarak ortaya çıkan soru, Kahire yönetiminin Libya'nın doğusundaki mevcut siyasi durumu sürdürmeyi mi yoksa daha önce olduğu gibi Mısırlı işçilere iş imkânı sağlayan istikrarlı bir Libya hükümetinin kurulmasından kaynaklanacak ekonomik faydalardan yararlanmayı mı tercih ettiğidir. Bu durum 2011 devriminden önce de geçerliydi. Bu, Türkiye'nin ülkenin batısındaki müttefiklerine karşı tutumuyla ilgili aynı sorudur. Bu faktörler bir araya gelirse iki ülkenin Libya konusunda yaşadığı stratejik anlaşmazlık meselesinde uzlaşmaya varmalarına katkıda bulunabilir. Bu anlaşmazlık içeren meseleler denizlerde, çeşitli askeri kaygılarda ve ideolojik farklılıklarda kendini gösteriyor. Eğer bunları aşmayı başarırlarsa, Libya'yı ileriye taşıyacak bir anlaşmaya varma şansı artacaktır.”
Ekonomik çıkarların paylaşılması
Mısır ve Türkiye için ekonomik ve yatırım kotaları üzerinde anlaşmanın, Libya ile ilgili müzakerelerin başarı şansını desteklemedeki önemli rolünü vurgulayan Libyalı gazeteci es-Sıddık el-Verfali hem Mısır'ın hem de Türkiye'nin Libya’daki ekonomik çıkarlarıyla ilgili olarak şunları söyledi:
“İster savaş yıllarında yıkılanların yeniden inşası sürecinde üstlenilecek endüstriyel ve ticari projelerde her birinin kendi payını saklı tutacağı garantisi olmadan bir anlaşma yapılamaz. Bu, iş birliklerinin kapsamının genişletilmesinin önünü açıyor. Ankara'nın Libya topraklarında gelecekteki projelerini hayata geçirmek için Mısırlı işçilerden yardım istemesi mümkün. Çünkü daha ucuza çalışıyor ve dil sayesinde Libyalılarla daha kolay iletişim kurabiliyorlar. Libya'nın ekonomisinde daha fazla varlık gösterme arzusu, vatandaşları arasındaki yüksek işsizlik sorununa çözüm arayışında olan Kahire için önemli. Diğer yandan Libya, zenginliği ve yatırım fırsatlarını temsil ettiğinden kötüleşen Türkiye ekonomisi açısından da önemli.”
Hizbullah Genel Sekreteri Naim Kasım dün akşam yaptığı konuşmada (Hizbullah medyası)
Lübnan Meclis Başkanı Nebih Berri, ABD’nin Ankara Büyükelçisi ve Suriye Özel Temsilcisi Tom Barrack ile yaptığı görüşme sırasında (Reuters)