Suriye'nin kuzeybatısında yer alan İdlib kentinin merkezindeki Saat Meydanı, günlerdir aktivistlerin Heyetu Tahriru'ş Şam (HTŞ) lideri Ebu Muhammed el-Cevlani’ye karşı düzenlediği halk gösterilerine sahne oluyor. Göstericiler el-Cevlani’nin ülkeyi terk etmesini, HTŞ’nin hapishanelerindeki tutukluların ve zorla kaçırılan kişilerin akıbetinin açıklanmasını talep ediyor.
Göstericiler üzerinde şu ifadelerin yazılı olduğu pankartları kaldırdı: ‘Güçlüyü zayıftan, komutanı askerden önce yargılayan bağımsız ve tarafsız bir yargı istiyoruz’, ‘El-Cevlani hapishaneleri olmadığını söylerken doğru söylemiş. Gerçek şu ki, hapishaneleri değil, insan mezbahaları var.’
Pazar günü öğleden sonra İdlib'in kuzey kırsalındaki Sarmada kavşağının ortasında bir grup, üzerinde bölgeyi kontrol eden HTŞ’nin güvenlikle ilgili tutumunu eleştiren kalın puntolu sloganlar yazılı pankartlar taşıyarak durdu. Yanlarında silah taşıyan ve yoldan geçenleri arayan maskeli güvenlik personelleri de vardı.
O gün gösteriye katılanların sayısı çok fazla değildi. Ama İdlib bölgesindeki güvenlik durumunu denetleyenlerin gözünde kalabalıktılar. Çünkü bu, gündüz saatlerinde ve her gün binlerce kişinin geçtiği bir nokta olarak kabul edilen halka açık bir yerde nadir görülen bir olaydı. Gösteriye katılanlardan Abdurrahman isimli vatandaş, Şarku’l Avsat’a konuşurken “Tutuklanmaktan korkmuyorum” ifadesini kullandı. Abdurrahman, gösteriye katılmak için gelenlerden bazılarının güvenlik güçlerinin varlığından korktuklarını ve slogan atmadıklarını belirtti.
HTŞ önceki yıllarda, İdlib bölgesi üzerindeki kontrolünü eleştiren halk protestolarını dağıtmak için gerçek mermi kullandı. Abdurrahman ise medyanın bu olayı haber yapmasının öfkesini ifade etmesi için kendisine koruma sağladığını düşünüyor.
“Gösterinin nedeni yönetimdekilerin bu zamana kadar yaptıklarına duyulan öfke” diyen genç aktivist sözlerini şöyle sürdürdü: “Bir kişinin işkence altında ölümüne tanık olduktan sonra dayanamadık artık. HTŞ, kurtarılmış bölgenin (Suriye makamlarının kontrolü dışındaki bölge) yönetiminden sorumlu. Bu sorumluluğu yerine getirmek için tam olarak ne yaptığını bilmiyoruz. Bu yüzden öfkemizi ifade etmek ve bölge yönetimi için seçim talep etmek üzere sokaklara çıktık.”
Aynı gün akşam saatlerinde İdlib kentinde başka bir gösteri daha yapıldı. Ertesi gün düzenlenen bir başka gösteride ise katılımcı sayısı arttı. HTŞ lideri el-Cevlani’nin devrilmesi ve hapishanelerin tutuklulardan boşaltılması için dile getirilen taleplerin tonu da yükseldi.
Bölgeyi 2015'te Suriye rejiminin kontrolünden çıkarmayı başaran HTŞ, bu esnada Fetih Ordusu içindeki bir dizi muhalif grupla iş birliği yapıyordu. HTŞ, İdlib, İdlib’in kırsalı ve Halep'in batı kırsalı üzerindeki hegemonyasını, eski müttefikleriyle çatıştıktan, bazılarını sürdükten ve diğerlerini de kısıtladıktan sonra dayattı.
HTŞ, 2017 yılında Suriye Kurtuluş Hükümeti adı altında sivil bir kol kurdu. Bu hükümet, bölgenin yönetimini Suriye Muhalif ve Devrimci Güçler Ulusal Koalisyonu’na bağlı geçici hükümetten devraldı. HTŞ, tüm siyasi, güvenlik ve ekonomik sektörleri ele geçirmek için bazen halkı memnun ederek bazen de onları silah ve tutuklama ile tehdit ederek susturdu.
Geçtiğimiz yıl boyunca HTŞ, ‘ajan dosyası’ olarak bilinen, yüzlerce lider ve üyeyi kapsayan en büyük tutuklama operasyonunu gerçekleştirdi. HTŞ, tutukluları Suriye rejimi ve müttefikleri için çalışmakla suçladı. Bu soruşturma geçen ay sonuçlandı. Tutukluların vücutlarındaki işkence izlerini gizleyemeyen HTŞ, onları art arda serbest bırakmaya başladı.
HTŞ, geçen yıl 26 Ocak'ta Telegram üzerinden bir açıklama yayınladı. Açıklamada, suçu kanıtlanmamış tutukluların derhal serbest bırakılacağı duyuruldu. Ayrıca, itiraf almak için işkence kullanımına atıfta bulunarak tutuklulara karşı disiplin prosedürlerini ihlal ettiği tespit edilenlerin tutuklanacağı ifade edildi.
Suriye rejimine karşı muhalefetin bir sonucu olarak 13 yıllık savaşın etkilerini yaşayan bölgede kontrolü elinde bulunduran HTŞ’nin işkenceye ve keyfi tutuklamalara başvurması, kamusal yaşamın tüm yönlerini kontrol etmeye çalışması ve aşırı güvenlik baskısı uygulaması son aylarda bölge sakinlerinin artan eleştirilerine yol açtı. Bu noktada, İdlib kentinde gece saatlerinde gerçekleşen gösteri, bir tutuklunun HTŞ hapishanelerinde işkence altında öldürüldüğünün ve akıbeti açıklanmadan gömüldüğünün ortaya çıkmasının arka planında gerçekleşti.
HTŞ, 10 ay önce Ceyşu’l Ahrar grubunun bir üyesi olan ve Ebu Ubeyde Tel Hadye olarak bilinen Abdulkadir el-Hakim'i tutukladı. Akrabaları onun beş ay önce öldüğünü bilseler de, 24 Şubat'tan önce bundan emin değillerdi. Ailesi 24 Şubat'ta HTŞ’den el-Hakim’in akıbetinin açıklanmasını istediklerinde işkence altında öldürüldüğü ve gizlice gömüldüğü ortaya çıktı.
Jusoor Araştırma Merkezi’nde araştırmacı olan Vail Avlan, Şarku’l Avsat’a verdiği demeçte ajanlık meselesinin HTŞ’nin yaşadığı iç sorunları, liderleri arasındaki çatışmayı ve güvenlik uyumundaki düşüşü vurguladığını söyledi. Avlan bu durumun, muhaliflere, HTŞ’nin güvenlik davranışını değiştirmesi, bölgedeki askeri varlığa ve yönetime katılmak isteyen diğer grupların ilerlemesine izin vermesi için baskılarını arttırma fırsatı verdiğini ifade etti.
HTŞ’nin göstericilere karşı güvenlik durumunu artıracak uygulamalarda bulunmasını beklemeyen Avlan, HTŞ’nin hizipsel unsurlardan ziyade toplumsal unsurların ilerlemesine izin vererek idari ve güvenlik düzeylerinde bazı tavizler verebileceğini belirtti. Bölgedeki diğer grupların fırsattan istifade geri dönmesini ve güvenlik, idari ya da askeri dosyalardan herhangi birini devralma ihtimalini uzak gören Avlan, HTŞ’nin İdlib'deki ana aktör olmaktan geri duracak kadar zayıflamayacağını düşünüyor.
Suriye Kurtuluş Hükümeti Enformasyon Bakanlığı Halkla İlişkiler Ofisi, Şarku’l Avsat’a yaptığı açıklamada işkenceyle ilgili son olayları büyük bir kusur olarak nitelendirdi ve sorumluların hesap vermesi için soruşturma başlatıldığını duyurdu. Ofis, gösteriyi halkın doğal bir tepkisi, devrimin ve ilkelerinin devamına destek olarak değerlendirdi.
Bu açıklamalara, gösterilerin ve protestoların medyada yer almasına, katılımcıların tehdit edilmesi veya tutuklanması söz konusu olmaksızın izin verilmiş olmasına rağmen bölge halkında korku ve tedirginlik hali hâkim olmaya devam ediyor. Son gelişmeleri takip edenler, sivillerin en büyük kurbanlar arasında yer alacağı askeri bir gerilimden endişe duyuyor.
Gazze Şeridi'nin güneyinde Han Yunus'taki bir kampta yağmurlu bir günde yerinden edilmiş Filistinli kadın (Reuters)
Gazze Şeridi'nin güneyindeki Han Yunus'ta barınakları basan yağmur sularının içinden hayvanlarla çekilen arabalar geçiyor (EPA)