Eşref el-Hasani
Çoğu sanat kurumu; sanatçıların, yönetmenlerin, müzisyenlerin ve eleştirmenlerin güzeli konu alan bilim dalında eğitim görerek neler kazanabileceklerinin farkında değil. Felsefede ‘estetik’ adıyla bilinen bu bilim dalı, güzellik paradigmasının ve güzelliğin tezahürlerinin incelenmesiyle ilgilenir.
İnsanların estetik eğitimi almaya teşvik edilmemesi sorunu, teknik faktörlerden ziyade, entelektüel faktörlerden kaynaklanıyor. Bu yüzden estetik bilimi ve bu bilimin Arap dünyasındaki üniversitelerde, okullarda ve enstitülerde okutulmamasının sebepleri hakkında konuşmak, eğitim sisteminin zayıflığına ilişkin problemli bir boyut kazanıyor.
Bilişsel formasyonları ve araştırma alanları farklı olmakla birlikte Arap düşünürler, estetik meseleler üzerine düşünmeye odaklanmadı. Çünkü toplum ve siyasetle alakalı meselelere olan ilgi hem devletin hem de toplumun mekanizmalarını anlamalarını sağladığı sürece düşünürler, bu bilimin onlara, önemli sorularını cevaplama imkânı vermediğini düşünüyorlar.
Onlar sinema, plastik sanatlar, fotoğraf, müzik ve video gibi sanatsal faaliyetleri ve bu görsel medyanın gerçekliğimiz için sağlayabileceği derin anlayışı umursamıyorlar. Halbuki bu derin anlayış sayesinde sanatsal çalışma, tümüyle ticari boyutlara varmak üzere genelde etiketlendiği eğlence boyutunun ötesine geçer ve hayatımızın, içimizde yaşayan ve içinde yaşadığımız varlığın doğasını isabetli bir şekilde düşünmeye yönelir.
Tarih boyunca sanat, toplumda ve siyasette etkili ifade araçlarından biri olmayı başardı. Daha doğrusu, bir anda süsleme vazifesi gördüğü bir durumdan eski ve modern Batı toplumunu etkileyen meseleleri ve sorunları ifade etmeye başladığı bir aşamaya geldi.
Entelektüel sorunlar
Estetik, Arap üniversitelerinde ‘sanat felsefesi’ çerçevesinde çok az ilgiye mazhar oluyor. Lisans derecesinde bu bilimin konuları, çoğunlukla genel olur. Yani öğrenci, estetik düşüncenin ilkelerini ve bir sanat çalışmasının ne zaman güzel olacağını öğrenir. Felsefe hocaları da bu bilimin klasikleri, özellikle de Kant ve Hegel üzerinde durmakla yetinir ve bu bilimin modern ve çağdaş dönemlerinde gösterdiği gelişmeleri takip etmezler.
Burada sorun, vaktin kısıtlı olmasından değil, onların fotoğrafla, plastik sanatlarla, sinemayla ve müzikle ilgili alanlardaki bilgilerinin sınırlı olmasından kaynaklanıyor. Sadece Kant ve Hegel’le ilgileniyorlar, çünkü bazıları daha önce, felsefi tasarılarını şekillendiren bazı felsefi kavramları incelemişler ve estetikle bu kavramların odak noktalarından biri olarak yüzleşmişlerdir.
Arap üniversitelerinde ‘çağdaş estetik’ adı verilen şeyle ilgili dersleri nadiren görürüz, çünkü bu bilgi alanında uzmanlaşmış kişiler yoktur. Felsefe dallarının tanık olduğu dönüşümlere ve 21’inci yüzyılın sahne olduğu sanatsal atılımlara rağmen, estetik üzerine ciddi olarak düşünülmüyor. Halbuki şarkılar, müzik albümleri, video klipler ve filmler bu bilimdeki düşünme ilkelerine dair incelikli bir bilgi gerektirir. Ki böylece eleştirmen ya da araştırmacı, sanatsal çalışmada görüntü, müzik, renklendirme, destek, biçim, montaj, ritim ve başka açılardan meydana gelen dönüşümlerin yanı sıra güzelliğin de izlerini takip edebilsin.
Tunus’ta, Suriye’de, Mısır’da, Lübnan’da veya Irak’ta felsefi tasarısını estetikten hareketle inşa eden bir tane düşünür yok. Bu da şu soruyu akla getiriyor: İnsan sanatsal faaliyetlerin dışından dünyaya nasıl bakabilir ve düşünebilir? Zira sanat, şu anda Arap halkları etkileyen çeşitli meseleleri kapsamlı bir şekilde ifade edebilir. Nitekim gücü, savaş ve yıkım aletlerini geride bırakan sanatsal çalışmalar mevcut. İnsanların bir araya gelmesi ve siyasi sistemlerin sarsılıp dünya karşısında zayıf bir duruma getirilmesi için tek bir sinema eserinin gösterimi yeterli. Çünkü sinema ve genel olarak sanat, bazı devrimlere meşruiyet kazandıracak, olayı dünyaya bildirip yayacak yollara ve araçlara sahiptir.
Krizler ve çatlaklar
Eğitim sisteminin yaşamaya başladığı bir nevi kültürel kıtlığa işaret eden entelektüel bir ikilemle karşı karşıyayız. Yönetmenlik, tasarım ve müzik eğitimi veren okullarda ve enstitülerde bu bilimle ilgili herhangi materyale rastlanmıyor. Halbuki bu, diğer teknik meseleleri bilişsel olarak besleyen ve üretken kişiye zengin bir sanatsal yol çizen bir bilgi sistemidir.
Entelektüel çalışma, teorik fikirlerden yoksun sanatsal bir ürün değildir. Yeter ki bu fikirler, onun görüşünü dünya gözünde özgün kılsın. Fransa’daki ‘Yeni Sinema Dalgası’, sinema dünyasındaki tüm o şaşırtıcı atılımları gerçekleştirmek üzere yoktan var olmadı. Aksine bu dalganın öncesinde ve esnasında ona eşlik eden kuramlaştırma, yönetmenlerin yaptığı her şeye bilimsel meşruiyet kazandırmaya büyük katkıda bulundu. Senaryoyla, prodüksiyonla, görüntülemeyle ve oyunculukla bağlantılı teknik devrimleri kastediyorum.
Enstitüler ve okullar, estetik öğretiminden kaçınıyor. Çünkü bu kurumların sorumluları, estetiği bir bilgi israfı ve entelektüel bir lüks olarak görüyorlar. Öğrenci tasarımın, sanatın, sinemanın ve müziğin ilkelerini öğreniyor ya, yeter. Sonuçta bu ilkeler, temel formasyonlarında öğrencilere fayda sağlayan ve iş kapılarını onlara açan teknik konular.
Evet, bu konular, öğrencilerin uzmanlık alanlarının anlaşılması için büyük anahtar. Ancak teorik yön de onlar için önemli. Zira onlara dünya sanat tarihinde köklü anlayışlardan ve teorilerden hareketle nasıl düşüneceklerini, üreteceklerini ve yaratacaklarını öğretir.
Dolayısıyla sanat eğitimiyle ilgilenen kurumlarda estetik biliminin olmaması, sanatı algılama ve sanatın kökeniyle ifade yöntemini bilme konusunda zayıflığı artırır. Bu da enstitülerin, sanatsal çalışmalarını halka sunmayı bile beceremeyen binlerce teknisyen mezun etmesine sebep olur. Nitekim sanat eleştirmeni, sanatsal kültürünün zayıflığından ötürü bir sanatçıyla iletişim kurmada büyük zorluk yaşıyor. Üstelik bu sanatçı, bir bilgi ortamında kendini konunun uzmanı olarak tanıtıyor.
