Sudan dünyanın en kötü kıtlıklarından biriyle karşı karşıya

Sudan kıtlığa doğru ilerlerken, ordu, Birleşmiş Milletler'in (BM) hayati önem taşıyan bir sınır kapısından ülkeye büyük miktarda gıda sokmasını engelliyor ve iç savaşın doruğunda açlık çeken yüz binlerce insana yardımı fiilen kesiyor. Uzmanlar, 15 aydır süren çatışmaların ardından güçlükle idare edilen Sudan'ın, yakında dünyanın son yıllardaki en kötü kıtlıklarından biriyle karşı karşıya kalabileceği uyarısında bulunuyor. Ancak Sudan ordusunun BM yardım konvoylarının geçişine izin vermemesi, yardım gruplarının yüz binlerce kişinin ölümünü (bir tahmine göre bu yılın sonuna kadar 2,5 milyon kişi) önlemek için gerekli olduğunu söylediği büyük yardım çabalarını baltalıyor.

Tehlike en çok, yirmi yıl önce soykırıma uğrayan ve yaklaşık İspanya büyüklüğünde bir bölge olan Darfur'da görülüyor. Kıtlık riski altındaki 14 Sudan eyaletinden sekizi Darfur'da, BM'nin geçmeye çalıştığı sınırın hemen karşısında yer alıyor. Yardım için zaman daralıyor.

Acil çağrılar

ABD'li yetkililerin acil ve ivedi çağrılarına konu olan kapalı sınır kapısı, Çad'dan Sudan'a ana geçiş noktası olan Adre'de bulunuyor. Kuru nehir yatağındaki beton bir sütundan biraz daha fazlası olan sınırdan mülteciler, tüccarlar, hayvan derisi taşıyan dört tekerlekli motosikletler ve yakıt varilleri yüklü eşek arabaları geçiyor.

Elinde kırbaç olan bir adam, Adre Mülteci Kampı’nda yiyecek için bekleyen Sudanlı mültecilerden oluşan kalabalığı kontrol etmeye çalışıyor. (NYT)

Ancak Sudan'a girişi engellenen şey, uzmanların 440 bin kişinin halihazırda açlığın eşiğinde olduğunu söylediği Darfur'da çok ihtiyaç duyulan gıdalarla dolu BM tırları. Darfur'dan kaçan mülteciler, ülkeyi terk etmelerinin asıl nedeninin çatışma değil, açlık olduğunu söylüyor. Üç çocuk annesi Behce Mahkar, ailesiyle Adre Sınır Kapısı’ndan Çad'a göç ettikten sonra bitkin düşüp bir ağacın altına uzanmış. Mahkar, yolculuğun çok korkutucu olduğunu ve kuşatma altındaki el-Faşir kentinden savaşçıların onları yok etmekle tehdit ettiği bir yol boyunca altı gün sürdüğünü söyledi.

Dehbaye ve 20 aylık oğlu Mueyyed Salah, Adre'deki Yetersiz Beslenme Tedavi Merkezi'nde (NYT)

Ancak aile çok az seçenekleri olduğunu düşünüyordu. Bayan Mahkar, yanında oturan çocukları işaret ederek şunları söyledi: “Yiyecek hiçbir şeyimiz yoktu. Çoğu zaman günü bir krep ile geçirdik.”

Ordu: Silah kaçakçılığının geçiş noktası

Sudan ordusu, görünüşte silah kaçakçılığını önlemek için beş ay önce sınır kapısını kapatma kararı aldı. Çoğunlukla düşmanı Hızlı Destek Kuvvetleri (HDK) tarafından kontrol edilen 870 millik sınırın başka yerlerinden, Sudan'a silah ve paranın yanı sıra savaşçılar da akmaya devam ediyor.

Darfur'un, Hızlı Destek Kuvvetleri (HDK) tarafından kontrol edilen bir bölgesinden kaçan mülteciler Çad'da bir kampta (NYT)

Sudan ordusu Adre'deki sınır kapısını bile kontrol etmiyor. HDK savaşçıları Sudan tarafında sınırın 100 metre gerisinde duruyor. Buna rağmen BM, bin mil doğudaki Port Sudan'da bulunan ordunun kapatma emirlerine uymak zorunda olduğunu, çünkü Sudan'da egemen otoritenin ordu olduğunu söylüyor. BM tırları, Adre Sınır Kapısı yerine, Sudan ordusuna bağlı bir kuvvet tarafından kontrol edilen ve tırların Darfur'a girmesine izin verilen Tine Sınır Kapısı’na kadar 200 millik zorlu bir yolculuk yapmak zorunda kalıyor. Bu dolambaçlı yol, tehlikeli ve maliyetli olup, Adre'den geçmenin beş katı kadar zaman alıyor. BM yetkililerine göre insanların ihtiyaç duyduğu binlerce tırlık yardım yerine, ihtiyaç duyulan yardımın yalnızca bir kısmı (şubat ayından bu yana 320 tır) Tine'den geçiyor. Muson yağmurlarının sınırı adeta nehre çevirmesinin ardından Tine Sınır Kapısı, bu haftanın büyük bir bölümünde kapalı kaldı.

7 milyon kişi açlık riski altında

Adre Sınır Kapısı’nın kapatıldığı şubat ayı ile haziran ayı arasında acil durum seviyesinde açlıkla karşı karşıya kalan insan sayısı 1,7 milyondan 7 milyona yükseldi. Yeni gelen mülteciler Adre Mülteci Kampı’nın eteklerinde toplanmış, kayıt altına alınmayı ve kendilerine bir yer tahsis edilmesini bekliyorlar. Sudan'da kitlesel açlık tehlikesi baş gösterirken, Adre Sınır Kapısı’nın kapatılması, en büyük bağışçı olan ABD'nin acil yardım çalışmalarını arttırma çabalarının merkezinde yer alıyor. ABD'nin BM Daimî Temsilcisi Linda Thomas-Greenfield geçtiğimiz günlerde gazetecilere yaptığı açıklamada, “Bu engelleme kesinlikle kabul edilemez” dedi.

Adre'de Sınır Tanımayan Doktorlar tarafından hizmet verilen yetersiz beslenme merkezinde tedavi gören bir çocuk (NYT)

Darfur'a yardım ulaştırmak savaştan önce de zordu. Adre, batıda Atlas Okyanusu'na ve doğuda Kızıldeniz'e kabaca eşit mesafede, her iki yönde de yaklaşık bin 100 mil uzaklıkta. Yollar çukurlarla dolu ve mevsimsel sel baskınlarına açık. Bir BM yetkilisi, Kamerun'un batı kıyısındaki Douala Limanı’ndan çıkan bir tırın Sudan sınırına ulaşmasının yaklaşık üç ay sürdüğünü söyledi. Yaklaşan kıtlığın sorumlusu sadece Sudan ordusu değil. Şarku’l Avsat’ın NYT’den aktardığı habere göre 2023 yılının nisan ayında savaş başladığından beri HDK milisleri milyonlarca insanı evlerinden etti, bebek maması fabrikalarını yaktı ve yardım konvoylarını yağmaladı. Eskiden Afrika'nın en verimli bölgelerinden biri olan Sudan'ın gıda zengini bölgelerini işgal ederek büyük gıda kıtlığına neden oldu.

Zayıf uluslararası tepki

Sudan'ın içinde bulunduğu kötü duruma verilen uluslararası tepki büyük ölçüde yetersiz ve aciliyetten yoksun.

Nisan ayında Paris'te düzenlenen bir konferansta bağışçılar Sudan'a 2 milyar dolar yardım sözü verdi. Bu miktar ihtiyacın sadece yarısı kadardı, ancak bu taahhütler tam olarak yerine getirilmedi. Çad'ın doğusundaki kalabalık mülteci kamplarında, fon eksikliği sefil yaşam koşullarına dönüşüyor. Çad'daki mülteci kamplarını yöneten Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR), haziran ayında operasyonlarının yalnızca yüzde 21'inin finanse edildiğini duyurdu. Dünya Gıda Programı (WFP) son zamanlarda fon yetersizliği nedeniyle gıda yardımlarını kesmek zorunda kaldı.

Barınağın az olduğu, yeterli yiyecek ve suyun bulunmadığı Adre Mülteci Kampı’nda yaklaşık 200 bin kişi yaşıyor. (NYT)

Bardaktan boşanırcasına yağmur yağarken, 22 yaşındaki Ayşe İdris naylon bir örtünün altında oturmuş, rüzgâra karşı sıkıca tutunmuş, bir yandan da 4 aylık kızını emziriyordu. Diğer üç çocuğu ise yanında oturuyordu. Yağmurdan ıslanmış zemini göstererek, “Burada uyuyoruz” dedi. Sınır Tanımayan Doktorlar tarafından hizmet verilen yetersiz beslenme merkezinde sadece üç boş yatak vardı. Bebeklerin en küçüğü 33 günlüktü ve annesi doğum sırasında ölmüş bir kız çocuğuydu. Yandaki yatakta, seyrelmiş saçları ve solgun yüz hatları yetersiz beslenmenin bilinen belirtileri olan 20 aylık Mueyyed Salah, geçen kasım ayında silahlı kişilerin ailesinin Darfur sınırındaki el-Cuneyne'de bulunan evini basıp büyükbabasını öldürmesinin ardından Çad'a gelmişti. Mueyyed'in annesi Bayan Dehbaye, “Onu gözlerimizin önünde vurarak öldürdüler” dedi. Şimdi hayatta kalma mücadeleleri yetersiz BM tayınları sayesinde sürüyor. Çocuğunun ağzına bir kaşık mama koyan anne şunları söyledi: “Ne alırsak alalım, asla yeterli olmuyor.”

Sudan'ın BM Daimî Temsilcisi: Yardım siyasallaştırılıyor

Sudan'ın BM Daimî Temsilcisi Haris İdris el-Haris Muhammed verdiği bir röportajda, Sudan istihbaratının silah kaçakçılığına ilişkin topladığı kanıtlara atıfta bulunarak, Adre Sınır Kapısı’nın kapatılmasını savundu.

Sudan'ın BM Daimî Temsilcisi Haris İdris el-Haris Muhammed, BM Güvenlik Konseyi oturumunda (AP)

Muhammed, BM'nin tırların Tine'deki sınırdan kuzeye yönlendirilmesini ayarlamaktan ‘mutlu’ olduğunu bildirdi. Sudan'da kıtlık yaşanacağını öngören yabancı ülkelerin ‘eski rakamlara’ dayandığını ve ‘uluslararası müdahale’ için bahane aradığını belirtti. Muhammed, “Bağışçılar tarafından Sudan'a yapılan insani yardımın kasıtlı ve dikkatli bir şekilde siyasallaştırıldığına tanık olduk” ifadesini kullandı. Adre Sınır Kapısı’nda Sudan ordusunun ülkeye giren hiçbir şeyi kontrol edemediği açıkça görülüyor. Eşek arabalarını çeken hamallar, genellikle HDK araçları tarafından kullanılan yüzlerce varil benzini teslim ettiklerini söyledi.

Hizbullah Genel Sekreteri Naim Kasım'ın İsrail'in Lübnan'a açtığı savaşın ortasında Meclis Başkanı ve Emel Hareketi lideri Nebih Berri'ye ateşkes müzakereleri için yetki verdiğini açıklamasından bu yana Berri neredeyse tek başına ‘Lübnan Şiilerinin anahtarını’ elinde tutuyor.

Eski Hizbullah Genel Sekreteri Hasan Nasrallah'ın suikasta kurban gittiği ve Hizbullah’ın askeri ve siyasi açıdan ağır darbeler aldığı o günden bu yana yaşananlar, Hizbullah liderlerinin ve yetkililerinin hem siyasi hem de askeri ‘cephelerdeki’ varlıklarının azaldığını gösteriyor. Berri, ilk aşamada söylendiği gibi sadece Hizbullah'ın Litani Nehri'nin kuzeyine çekilmesini değil, aynı zamanda Hizbullah'ın askeri cephaneliğinin tasfiyesini de öngören ve şu anda Lübnan Ordusu aracılığıyla sahada uygulanmakta olan ateşkes anlaşmasının uygulanmasına ilişkin müzakerelere liderlik etti.

sfrgt — *Hizbullah Genel Sekreteri Naim Kasım (Hizbullah medyası)*

Kasım bir konuşmasında Berri'ye şöyle seslendi: “Ağabeyimiz Sayın Nebih Berri'nin liderliğine güvenimiz tamdır. Siz Sayın Genel Sekreter Seyyid Hasan Nasrallah'ın gözünde en büyüksünüz ve bilin ki herkesin gözünde de en büyük kardeşsiniz.”

Bu güven pratikte Hizbullah liderlerinin ve milletvekillerinin davranışlarına da yansımış durumda. Söz konusu güven, Lübnan içindeki ve dışındaki yetkililer tarafından, özellikle de yakın zamanda yetkililerinin, silahsızlanma konusunda Hizbullah’la diyaloğu yürüten ve Lübnan'a gelen tüm yetkililer ve delegelerle görüşen Berri'ye güvendiklerini ve görüşmelerinin çoğunun bu konuya odaklandığını söyledikleri aktarılan ABD tarafından hissediliyor.

dfrgt — *Lübnan Meclis Başkanı Nebih Berri, Beyrut'a yaptığı son ziyaret sırasında ABD’nin Ortadoğu Özel Temsilci Yardımcısı Morgan Ortagus ile bir araya geldi. (AFP)*

Şii Emel Hareketi'ndeki parlamenter kaynaklar Şarku’l Avsat'a bu konuda açık konuştu: “Hizbullah savaş sırasında Berri'ye ateşkes kararı alma yetkisi vermişti. Nevvaf Selam başkanlığındaki hükümetin kurulması ve Merkez Bankası Başkanı’nın atanması da dahil olmak üzere çeşitli aşamalara dönüşen iç siyasi meselelerin Berri'ye emanet edilmesi çok kolaydı. Bu, parlamentoda 15 milletvekili ile temsil edildiği için Hizbullah’ın bir görüşü olmadığı anlamına gelmiyor, ancak iki parti arasında sürekli bir koordinasyon ve istişare var.”

dfghyt — Lübnan Meclis Başkanı Nebih Berri, birkaç ay önce Lübnan'daki cumhurbaşkanlığı boşluğunu sona erdirmek için harekete geçen beş üyeli komitenin temsilcilerini kabul etti. (Lübnan Meclis Başkanlığı)

Kaynaklara göre bu durum, Hizbullah yetkililerinin üst düzey ve tehditkâr konuşmalarında gözle görülür bir düşüşün yaşandığı, pozisyonlarının artık ‘genel’ olarak tanımlanabilecek ve esas olarak Hizbullah’ın anlaşmanın gerçekliğiyle henüz yüzleşmediği çevresine ve güney halkının halen tazminat ve yeniden inşanın başlamasını beklediği bir dönemde gelecek aşamadaki misyon ve rolündeki değişikliklere yönelik hale geldiği bir döneme denk geliyor ki ‘mevcut aşamada Hizbullah yetkililerini meşgul eden ve tüm dikkatini odaklamasına neden olan konu’ da bu.

thyu — *Lübnan Cumhurbaşkanı Joseph Avn, Baabda Sarayı'ndaki bir toplantı sırasında Meclis Başkanı Nebih Berri ve Başbakan Nevvaf Salam ile birlikte (Lübnan Cumhurbaşkanlığı)*

Dizginlerin Berri'ye devredilmesi sadece siyasi retorikle sınırlı değil, Şii ikilinin bakanlarının hükümet performansında da açıkça görülüyor. Şarku’l Avsat'a konuşan bilgi sahibi kaynaklar, “Eskiden son sözü partili bakanların söylediğini düşünürdük ama bugün kabinede gündeme gelen her konunun Meclis Başkanı tarafından karara bağlandığı ve her iki partiye mensup bakanların da buna uyduğu açıkça görülüyor” ifadelerini kullandı.

Bu performans, özellikle 4 Mayıs'ta yerel seçimler için geri sayım başlarken, seçim işleri için de geçerli. Emel Hareketi, Hizbullah ile koordinasyon halinde, seçimlerin neredeyse imkânsız olduğu güney köylerinin çoğunda ‘oy arayarak’ seçim hazırlıklarını yönetiyor.

Milletvekillerine ulaşmaya çalışan birden fazla parlamento kaynağına göre, mücadelenin ‘sıcak’ olduğu Beyrut'ta bile Şii seçmenlerin kararı Berri'ye bağlı.

grthy — *Lübnan Cumhurbaşkanı Joseph Avn, Meclis Başkanı Nebih Berri ile bir araya geldi. (Lübnan Cumhurbaşkanlığı)*

Berri'nin başkanlığını yaptığı Kalkınma ve Kurtuluş Bloğu’ndan parlamento kaynakları bunu yalanlamıyor ve şunları söylüyor: “Belediye seçimlerinde 1998'den beri yürürlükte olan uzlaşının devam etmesi kararlaştırıldı. Böylece beldelerdeki dağılım Hizbullah ve hareket arasında kalacak.”

Parlamento kaynakları, gelecek yıl yapılacak parlamento seçim yasasına gelince, Kalkınma ve Kurtuluş Bloğu milletvekillerinin daha önce Hizbullah'tan tam onay alan ve ‘Lübnan'ın tek bir seçim bölgesi olmasına’ dayanan bir öneri sunduklarını belirtti. Kaynaklar, “Seçim yasasında iki parti konuya Ulusal Mutabakat Belgesi doğrultusunda yaklaşmayı kabul ediyor” dedi.

Yaklaşan parlamento seçimleri, ölü ve yaralı sayısı ya da kontrolü altında olduğu düşünülen bölgelerde neden olduğu yıkım miktarı açısından büyük kayıplara yol açan son savaşın ardından, Şii ikili ve özellikle de Hizbullah için bir halk referandumu olacak.

Sudan dünyanın en kötü kıtlıklarından biriyle karşı karşıya

BM uzmanları, ordunun yardım tırlarının girişini engellediğini ve HDK’nin zulüm işlediğini söylüyor.