Hayed Hayed
Geçen yıl mayıs ayında Arap Birliği'ne yeniden kabul edilmesinden bu yana Suriye, Suriye'deki koşulların iyileştirilmesi, mültecilerin geri dönüşünün kolaylaştırılması ve çatışmanın sonlandırmasına çalışılması amacıyla kurulan Arap Bakanlar İrtibat Komitesi'nin taleplerine karşılık veriyormuş gibi davranıyor. Yönetimin bu kapsamda duyurduğu önlemler arasında güvenlik kurumlarında değişiklikler yapılması, askerlik hizmeti yasalarının değiştirilmesi ve uyuşturucu ile mücadele operasyonları yapılması yer alıyordu. Ancak bu önlemlerin yalnızca sahte bir görüntüden ibaret olduğu ortaya çıktı ve sahada somut hiçbir iyileşmeye yol açmadı.
Daha da endişe verici olanı, Suriye hükümetinin, muhaliflerini ve ailelerini yasal yollardan topluca cezalandırmak için çatışmanın başlangıcından bu yana uygulamaya koyduğu bir dizi yasal önleme giderek daha fazla başvurması. Bilhassa Suriye Maliye Bakanlığı tarafından son dönemde yasa dışı biçimde gerçekleştirilen varlıkları dondurma dalgası, bunu açıkça gösteriyor. Yıl başından bu yana yüzlerce kişi hedef alınarak mal varlıkları donduruldu, hakları açıkça ihlal edildi, mültecilerin ve yerinden edilmiş kişilerin evlerine dönüşleri engellendi.
Suriye İnsan Hakları Ağı'nın yayınladığı ayrıntılı rapor, 2024 yılında Şam kırsalında bulunan ve Şam rejiminin 2016'da muhalif grupların elinden geri aldığı Zekiye beldesinde 818 vatandaş hakkında ihtiyati mal varlıklarını dondurma kararı alındığını ortaya koyuyor. Bu kişilerden 287'sinin, daha önce muhalif gruplar ile rejim arasında varılan uzlaşılar kapsamında şu anda Zekiye'de ikamet ettiğini belirtmekte fayda var. Teorik olarak bu uzlaşıların onları daha sonraki misilleme ve intikam eylemlerinden koruması gerekiyordu. Ancak diğer alanlarda olduğu gibi, bu uzlaşı süreçlerinin bu bireylere temiz bir sicil ve gerçek koruma sağlamaktan ziyade öncelikle haklarında istihbarat toplamak için kullanıldığı görülüyor. Haklarında bu kararın alındığı geriye kalanlar arasında 187'si Suriye içinde yerinden edilmiş, 69'u mülteci, 37'si zorla kaybolmuş, 22'si kayıp ve 20 kişi de hayatını kaybetmiş.
Bu ihtiyati dondurma direktifleri 2012 tarihli 63 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameye dayanıyorlar. Kararname, Maliye Bakanlığı'na, "devletin iç veya dış güvenliğine karşı suçlar" soruşturması sırasında adli makamların talepleri doğrultusunda mal varlıklarını dondurma yetkisi tanıyor. Aynı zamanda yine 2012 tarihli Suriye Terörle Mücadele Yasasına da dayanıyor. Ancak Zekiye'deki kişilerin mal varlıklarının dondurulmasına ilişkin kararlar herhangi bir adli merci tarafından verilmedi, aksine tam anlamıyla güvenlik kararlarına dayanıyor. Bu da devlet kurumlarını ve vatandaşların yaşamlarının tüm yönlerini kontrol eden güvenlik kurumlarının sahip olduğu geniş yetkileri teyit ediyor.
Bu mal varlıklarına el koyma kararlarının sadece rejime muhalif olarak kabul edilen kişileri değil, aynı zamanda ebeveynleri, eşleri, çocukları ve kardeşleri de dahil olmak üzere yakın aile fertlerini de hedef aldığı dikkatleri çekiyor. Kişileri bireysel sorumluluk yerine sadece aile ilişkileri nedeniyle cezalandırarak, Maliye Bakanlığı'nın 63 Sayılı Karar'ı, toplu cezalandırma düzeyine varıyor ve bu da uluslararası insancıl hukuk ve insan hakları hukuku kapsamında yasaklanmış bir uygulama.
Zekiye'de varlıkların ayrım gözetmeksizin kolektif biçimde dondurulması, hükümet tarafından geri alınan bölgelerdeki yerel topluluklara yönelik daha geniş bir kolektif cezalandırma stratejisini yansıtıyor. Hükümet, yasadışı mal varlıklarının dondurulması kararını haklı çıkarmak için terörle mücadele yasalarını bir silah olarak kullanarak, daha önce muhalefet tarafından kontrol edilen bölgelerde korku yaratmayı ve baskıyı sürdürmeyi amaçlıyor.
Zekiye’de varlıkların ayrım gözetmeksizin kolektif biçimde dondurulması, daha geniş bir kolektif cezalandırma stratejisini yansıtıyor
Mesele sadece muhalifleri cezalandırmaktan ibaret değil, çünkü yönetim, varlıklara ek mali kaynaklar temin etmek için el koyuyor. Nispeten küçük bir belde olan Zekiye'de yıl başından beri çok sayıda mal varlığının dondurulması, rejimin 2023'ün sonlarında yürürlüğe koyduğu yeni bir yasanın ardından geldi. Bu yasa, hükümete, el konulan taşınır ve taşınmaz varlıkları yönetme ve yatırım amaçlı kullanma, elde edilen gelirleri hazineye aktarma yetkisi veriyor.
Bu tür dondurma kararlarının ardındaki gerçek nedenler bir yana, bu tür icraatlara izin veren yasalar, bunlardan doğrudan etkilenen bireyler üzerinde büyük bir gölge oluşturuyor. Anavatanlarına dönmeye can atan mülteciler ve yerinden edilmiş insanlar için muazzam engeller yaratıyor.
Bu insanların mal varlıklarını geri alamamaları ve hayatlarını yeniden inşa edememeleri, güvenlik risklerinin artmasıyla birleştiğinde, evlerine dönme ihtimalini gerçekleşmesi mümkün olmayan uzak bir hayale dönüştürüyor. Bu acı gerçek, yurt dışında giderek artan zorluklar ile karşı karşıya kaldıkları bir dönemde bile Suriyeli mülteciler üzerinde baskı yaratmaya devam ediyor. Bir zamanlar umut dolu olan anavatana dönüş yolculuklarını, ufukta solup giden bir seraba dönüştürüyor.
*Bu makale Şarku’l Avsat tarafından Londra merkezli Al Majalla dergisinden çevrilmiştir.
Eski Irak Başbakanı Haydar el-İbadi (X)
Sadr Hareketi lideri Mukteda es-Sadr (Sadr Hareketi medyası)