İran'ın ‘direniş ekseni’ İsrail saldırılarının ağırlığı altında çöküyor mu?

Aralık 2023'te Suriye'de öldürülen üç yoldaşları için Beyrut'un güney banliyösünde düzenlenen cenaze törenine katılan Hizbullah milisleri (AFP)

İsrail'in Hizbullah ve İran'ın diğer müttefiklerine yönelik son saldırılarına dikkat çeken NBC, İsrail'in İran'ın ‘direniş eksenine’ eşi benzeri görülmemiş bir zarar verdiğini ve Tahran'ın bir ikilemle karşı karşıya olduğunu söyledi.

İran onlarca yıldır ilk savunma hattı olarak Hizbullah'a ve diğer vekil güçlerine güveniyordu. Ancak ABD'li eski istihbarat yetkilileri ve analistler, Hizbullah'ın üst düzey liderlerini ortadan kaldıran ve iç güvenliğini paramparça eden İsrail hava saldırılarının, İran'ın vekil güçleri aracılığıyla Ortadoğu'da nüfuz ve güç sahibi olma projesine yönelik yıkıcı bir darbe olduğunu belirtti.

Birkaç hafta içinde İran ve onun en önemli vekil gücü Hizbullah, feci güvenlik zaafları yaşadı. İsrail, Hizbullah'ın iletişim ağına sızarak çağrı cihazlarını imha etti, birçok üst düzey yetkilisini ortadan kaldırdı ve en önemlisi de Hizbullah Genel Sekreteri Hasan Nasrallah'ı öldürdü.

ABD'li yetkililer, İsrail hava saldırılarının Hizbullah liderlerinin çoğunu öldürdüğünü ve silah depolarını imha ederek daha önce görülmemiş bir hasara yol açtığını söyledi.

İran rejimi Hizbullah'ı, Tahran'ın ‘direniş ekseni’ olarak adlandırdığı İran Devrim Muhafızları Ordusu (DMO) tarafından finanse edilen ve eğitilen silahlı vekil güçlerle askerî açıdan üstün rakipleri kuşatma stratejisinin temel taşı olarak görüyordu.

İran, Gazze Şeridi, Irak, Suriye ve Yemen'deki diğer gruplarla birlikte Hizbullah'a da roket ve füze cephaneliği sağlayarak İsrail ve ABD'yi zayıflatabileceğini ve kazanamayacağı doğrudan bir çatışmadan kaçınırken kaslarını esnetebileceğini iddia etti. Ancak İran'ın stratejisi, İsrail'in 7 Ekim'deki Hamas saldırısına ve Hizbullah'ın roket ateşine nasıl karşılık vereceğini hafife aldı.

Tahran'da Nasrallah’ın görselinin yer aldığı büyük bir poster (AFP)

Eski ABD istihbarat görevlileri ve terörle mücadele analistleri, Tahran'ın vekil ağının gücünü de abarttığını söylüyor.

Georgetown Üniversitesi'nden terörizm uzmanı Bruce Hoffman, İsrail istihbarat servislerini gafil avlayan Hamas saldırısına atıfta bulunarak, “Hesapları tamamen yerle bir oldu. İsrail için bu, neredeyse bir yıl önceki olaylardan çarpıcı bir geri dönüş. İsrail istihbaratı Ekim'deki felaketten sonra kaybettiği caydırıcılık havasını yeniden kazandı” ifadelerini kullandı.

İsrail geçtiğimiz yıl Gazze Şeridi'nde Hamas'a ağır kayıplar verdirdikten sonra dikkatini Hizbullah'a çevirdi.

Hizbullah son günlerde amansız bir saldırıya maruz kaldı. NBC’ye göre İran, Lübnan'daki müttefiklerini koruyamadığını ve belki de korumak istemediğini kanıtladı.

Eski istihbarat ve savunma yetkilileri bu durumun İran'a bağlı gruplardaki bazı savaşçılar arasında Tahran'ın güvenilir bir destekçi olup olmadığı konusunda soru işaretleri yaratabileceğini söyledi.

Londra merkezli Kraliyet Birleşik Hizmetler Enstitüsü (RUSI) Askeri Bilimler Direktörü Matthew Saville, Tahran'ın vekil ağının İsrail'in İran'a yönelik doğrudan bir saldırısına karşı caydırıcı bir rol oynaması gerektiğini, ancak son olayların İran'ın stratejisinin ‘kalbindeki zayıflığı ortaya çıkardığını’ belirtti.

Saville, “İran kendini savunmak için ortaklarını kullanacak olsa da, bunun tersi mümkün değil. İran’ın ortaklarından birini kurtarmak için İsrail ile savaşa girmesi pek olası değil” dedi.

Eski bir üst düzey CIA yetkilisi olan Glenn Corn da Saville ile aynı görüşte. Corn, “İran vekil güçlerini desteklemek için henüz kayda değer bir şey yapabilmiş değil” ifadesini kullandı.

Corn ve diğer eski istihbarat görevlileri, İsrail'in Hizbullah'ın yakın çevresini başarılı bir şekilde vurabilmesinin, İsrail'in Nasrallah'ı öldürmeyi ve grubu kalıcı olarak yenilgiye uğratmayı denediği ve başarısız olduğu 2006 yılından bu yana yıllarca süren istihbarat çalışmalarının ardından geldiğini belirtti.

Şarku’l Avsat’ın NBC’den aktardığına göre İsrail'in başarılı operasyonları İran ve Hizbullah'ı can sıkıcı bir soruyla yüzleşmek zorunda bıraktı: Daha fazla aksilik yaşamadan nasıl ve ne zaman karşılık verilecek?

İran ya da Hizbullah şimdi İsrail'e roket ve füze yağdırmayı seçerse, İsrail'in büyük bir misilleme yapacağı ve Tahran'ın kazanacak donanıma sahip olmadığı topyekûn bir savaş riski doğar.

Ayrıca İran'ın İsrail'e 300'den fazla insansız hava aracı (İHA) ve füze fırlattığı nisan ayında olduğu gibi bölgedeki İsrail ve ABD güçlerinin füzelerin çoğunu düşürme riski de var.

Hükümetinin Batı ile nükleer diplomasiyi canlandırmaya hazır olduğunu söyleyen yeni İran cumhurbaşkanı için İsrail ile artan çatışma, müzakere şansını ya da İran ekonomisini canlandırmak için gereken yaptırımların hafifletilmesini torpilleyecektir.

Ancak Tahran karşılık vermemeyi seçerse, İsrail karşısında zayıf ve geri çekilen bir ülke olarak görülecek.

Carnegie Uluslararası Barış Vakfı'nda kıdemli araştırmacı olan analist Karim Sadjadpour, Dini Lider Ali Hamaney'in ‘şimdi kendi yarattığı bir ikilemle karşı karşıya olduğunu, güçlü bir karşılık vermeyerek itibarını kaybetmeye devam ettiğini ve çok güçlü bir karşılık vererek de kellesini kaybedebileceğini’ söyledi. Sadjadpour, “Bu aşağılamalar Tahran'da haleflik tartışmalarını körükleyecek” dedi.

Eski yetkililer, İran ve Hizbullah için bir başka seçeneğin de yurtdışında saldırılar düzenlemek ve dünya çapında İsrail ve ABD ile ilişkili daha savunmasız hedeflere yönelmek olduğunu belirtti.

Eski bir CIA yetkilisi olan Marc Polymeropoulos, “Tek endişemiz eski tip terör operasyonlarına, İsrail ya da Amerikan elçilikleri gibi kolay hedeflere saldırılması… Bu senaryo kesinlikle daha olası” ifadelerini kullandı.

Beyrut'un güney banliyösündeki bir binada asılı Nasrallah görselleri (EPA)

Eski istihbarat subaylarına göre İsrail'in Lübnan'a daha önceki askeri saldırıları, en son 2006 yılında olduğu gibi geri tepti. Şimdi de İsrail birliklerinin Lübnan topraklarında görülmesi Hizbullah'ın güçlerine ve davasına büyük bir destek sağlayabilir.

Corn, Hizbullah içindeki kaosun ve güçlü bir liderin yokluğunun Beyrut'ta bir boşluk yaratacağını ve Lübnan hükümetinin yıllarca Hizbullah'ın hakimiyetinde kaldıktan sonra yeniden kendini göstermeye çalışıp çalışmayacağının belirsiz olduğunu söyledi.

Corn şu ifadeleri kullandı: “Bu boşluğu kim dolduracak? Lübnan devleti mi, DEAŞ mı, başka bir grup mu? Asıl soru Lübnan silahlı kuvvetlerinin devreye girip ülkelerinin kontrolünü ele almaya hazır olup olmadığı, ki bunu şimdiye kadar yapamadılar. Çünkü Hizbullah Lübnan'ın bir numaralı askeri ve siyasi gücü oldu.”

CIA'de 34 yıl çalışmış ve İran'a yönelik istihbarat operasyonlarını yönetmiş olan Norman Roule, İran'ın ilk görevinin Hizbullah'ı ve diğer vekil güçlerini yeniden inşa etmek olacağını ifade etti. Roule, büyük hasara rağmen ‘grupların halen hayatta olduğunu, coğrafi bölgeleri üzerindeki kontrollerinin hayatta kalmalarını şüpheye düşürecek kadar azalmadığını ve İran'ın öncelikli hedefinin bu grupların hayatta kalmasına ve toparlanmasına yardımcı olmak olacağını’ söyledi.

Roule, “İsrail bir dizi Hizbullah liderini ortadan kaldırdı. İsrail saldırıları devam ederse Hizbullah'ın karar alma süreci kargaşa içinde olacak. Ancak grup halen büyük bir güç. Hâlâ onlarca, hatta yüzlerce alt ve orta düzey lider ve çoğu silahlı binlerce destekçi var” ifadelerini kullandı.