عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
Son Haberler
ARAP DÜNYASI

İsrail'in Gazze'deki Netzarim Koridoru’ndan çekilmesi Filistinliler için ne anlama geliyor?

Gazze’de kuzey ile güney arasındaki ayrım devam ediyor

Gazze şehri (yukarıda) ile Nuseyrat Mülteci Kampı (aşağıda) arasındaki Netzarim Koridoru’na paralel Vadi Gazze Köprüsü boyunca yürüyen Filistinliler, 10 Şubat 2025 (AFP)
Gazze şehri (yukarıda) ile Nuseyrat Mülteci Kampı (aşağıda) arasındaki Netzarim Koridoru’na paralel Vadi Gazze Köprüsü boyunca yürüyen Filistinliler, 10 Şubat 2025 (AFP)
TT
TT

İsrail'in Gazze'deki Netzarim Koridoru’ndan çekilmesi Filistinliler için ne anlama geliyor?

Gazze şehri (yukarıda) ile Nuseyrat Mülteci Kampı (aşağıda) arasındaki Netzarim Koridoru’na paralel Vadi Gazze Köprüsü boyunca yürüyen Filistinliler, 10 Şubat 2025 (AFP)
Gazze şehri (yukarıda) ile Nuseyrat Mülteci Kampı (aşağıda) arasındaki Netzarim Koridoru’na paralel Vadi Gazze Köprüsü boyunca yürüyen Filistinliler, 10 Şubat 2025 (AFP)

Salim er-Reyyis

Netzarim Koridoru, İsrail'in 7 Ekim 2023 tarihinden itibaren Gazze Şeridi'nde yürüttüğü savaşın başlangıcından bu yana savaşın yönetiminde büyük önem taşıdı ve savaşın sürdüğü aylar boyunca genişlemeye devam etti. Ta ki geçtiğimiz ocak ayında Katar, Mısır ve ABD'nin arabuluculuğunda Hamas ve İsrail arasında ateşkes ve esir takası anlaşmasına varıldığının ilan edilip, İsrail ordusunun kademeli olarak geri çekilmeye başladığı güne kadar Gazze Şeridi'ni kuzey ve güney olarak ikiye ayırdı.

Netzarim Koridoru, Gazze şehrinin en güneydoğu bölgesinden başlayıp şehrin en güneybatı kısmına kadar yaklaşık 7 kilometre uzanıyor. İsrail ordusunun konutları, okulları ve alışveriş merkezlerini buldozerlerle yıkarak genişlettiği koridorun genişliği 8 kilometreyi aşana kadar her iki tarafta, kuzeyde ve güneyde binlerce dönüm tarım arazisi buldozerlerle dümdüz edildi. Bu alan, son savaştan ve İsrail ordusunun Gazze Şeridi içindeki bölgeyi işgalinden önce 365 kilometrekare büyüklüğünde olan Gazze Şeridi için yüzölçümü bakımından oldukça büyük.

İsrail ordusu, 19 Ocak'ta yürürlüğe giren ateşkes ve esir takası anlaşması uyarınca Netzarim Koridoru’nun batısına çekildi ve Gazze'nin güneyinde yerlerinden edilen insanların kuzeye dönmelerinin önü açıldı. Anlaşmanın yürürlüğe girmesinin yedinci gününde, Gazze'nin güneyinde yerinden edilmiş kişilerin batı sahil yolundaki Raşid Caddesi'nde yürümelerine izin verildi. İsrail ordusu ayrıca yerinden edilmiş kişilerin araçlarıyla, ancak Mısır-Katar-ABD tarafından denetlenen bir kontrol noktasında tarama ve denetimden geçtikten sonra Selahaddin Caddesi'ne paralel bir yol üzerinden doğuya dönmelerine ve bölgede halen konuşlu olan İsrail askerleri arasından geçmelerine izin verdi.

Durum, 9 Şubat'a kadar kararlaştırıldığı gibi kaldı. İsrail ordusu Netzarim Koridoru’nun merkezi bölgelerinden Gazze Şeridi'nin yaklaşık bir kilometre içindeki en doğu bölgelerine çekilirken, askerlerini güney, doğu ve kuzey sınırları boyunca Gazze toprakları içinde tuttu. Geri çekilmenin ardından Gazzelilerin Selahaddin Caddesi boyunca araçla ya da yaya olarak her iki yönde de serbestçe hareket edebilmeleri gerekiyordu. Ancak İsrail ordusu tarafından buna ilişkin resmi bir açıklama yapılmadı. Aksine İsrail ordusu tarafından yapılan açıklamada, anlaşma uyarınca, yerinden edilmiş kişilerin Selahaddin Caddesi üzerinden Gazze Şeridi'nin güneyinden kuzeyine yaya olarak, denetime tabi tutulmadan geçmelerine izin verileceği ve tek yönlü araç trafiğinin devam edeceği belirtildi. Bu da İsrail ordusunun Netzarim Koridoru çevresindeki kontrolünü, ordu bölgeden çekildikten sonra bile keşif uçakları, insansız hava araçları (İHA) ve askeri araçlarındaki ya da Akdeniz kıyı şeridindeki savaş botlarında bulunan askerler aracılığıyla sürdürmeye devam edeceği anlamına geliyor. Peki, Filistinliler için ne anlama geliyor?

Gazze şehrinin en güneydoğu bölgesinden başlayan Netzarim Koridoru, şehrin en güneybatı kısmına kadar yaklaşık 7 kilometre uzunluğa sahip.

İsrail ordusunun çekilmesi ve Gazzelilere hareket özgürlüğü tanınmasıyla birlikte Gazze Şeridi'nin tek bir toprak parçası olması gerekiyordu. Gazzeliler, herhangi bir kısıtlama ya da şart olmaksızın, ticari mal ve insani yardım geçişi sağlayabilmenin yanı sıra, yaya olarak ya da istedikleri herhangi bir ulaşım aracıyla bu iki bölge arasında hareket edebileceklerdi. Fakat İsrail halen Gazze'yi ve Gazzelileri birbirinden ayıran koridoru kontrol ediyor. Bu da Gazzelerin günlük hayatlarının kontrol edilmesinin yanında, hastaların ve tıbbi malzemelerin nakledilmesine bile kısıtlamalar getirerek, bunları denetleyerek ve savaştan önce Netzarim Koridoru çevresinde yaşayan 13 binden fazla Gazzelinin evlerini tamamen yıktıktan sonra hayatlarını tehdit ederek, onları taciz etmeye devam ettiği anlamına geliyor.

Netzarim Koridoru çevresinde yaşananlar ve İsrail ordusunun anlaşma şartlarını uygulama ve Gazze Şeridi'nde yaşayan 2,3 milyondan fazla Filistinlinin hayatını kolaylaştırma konusundaki yavaşlığı ve uzlaşmazlığına İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu'nun bağımsız bir Filistin devletinin kurulmasına yönelik ütopik açıklamaları ile ABD Başkanı Donald Trump'ın, binaların ve altyapının yüzde 80'inden fazlasının tamamen ya da kısmen yıkıldığı Gazze'nin yeniden inşası için hiçbir çalışma yapılamayacağı bahanesiyle Gazzelilerin Arap ülkelerine sürülmesi yönündeki çağrıları eşlik etti. Tüm bunlar, İsrail ve ABD’nin, Filistinlilerin hayat şartlarını daha da zorlaştırarak ve onları topraklarını ellerinde tutmadan Gazze Şeridi'ni terk etmeyi düşünmeye ve talep etmeye iterek Gazzelileri burayı terk etmeye zorlayacak bir ortam dayatmaya çalıştığını gösteriyor.

Gazzeliler, nerede olursa olsun göç etmeye ve alternatif bir yaşam aramaya iten en önemli nedenlerden biri, İsrail ordusunun Gazze şehrinin güneyinde ve Bureyc ve Nuseyrat Mülteci Kampları’nın kuzeyinde, Netzarim Koridoru çevresindeki geniş araziler üzerinde hareket kısıtlamaları getirerek, denetleme ve gözlem yaparak kontrolünü sürdürmesi. Aslında Gazzeliler, topraklarında kalmayı, İsrail ablukasının ve kısıtlamalarının kaldırılmasını ve yeniden inşanın derhal başlatılarak sivil hayatın ve temel hizmetlerin geri getirilmesini talep etmek yerine, Mısır ile Refah Sınır Kapısı’nın açılmasını ve Gazze Şeridi’nden ayrılmalarına izin verilmesini talep etmeye zorlandılar.

Netzarim Koridoru’nun askerî açıdan önemi

Tüm bunlar, Netzarim Koridoru’nun sivil hayat açısından görünümünü sunarken koridor, hem İsrail hem de Filistinliler için askeri ve siyasi açıdan da önem taşıyor. İsrail ordusu bu hattı kontrol ederek Gazze Şeridi'ndeki nüfusu birbirinden ayırabildi ve savaş sırasında yerleşim alanlarını boşaltıp sakinlerini kaçmaya zorladı. Ayrıca kuşatma altındaki Gazzelilere insani yardım malzemelerinin ulaştırılmasını da engelleyen İsrail ordusunun bu faaliyetleri yüzünden Gazzeliler, uzun süre girişine izin verilmeyen un yerine ağaç yaprakları ve hayvan yemi yemek zorunda kaldılar. Binlerce Filistinli yiyecek ve su bulmak için güneydeki bölgelere gitmek zorunda kaldı. Ancak şiddeti görece daha az olsa da buralarda İsrail’in aynı politikalarıyla karşılaştılar.  

xsadfrgt
Gazze Şeridi'nin kuzey kesimlerine giderken Netzarim Koridoru’ndan geçen yerlerinden edilmiş Filistinliler, 9 Şubat 2025 (AFP)

Şarku’l Avsat’ın Al Majalla’dan aktardığı analize göre İsrail'in Netzarim Koridoru üzerindeki kontrolünü sürdürmesinde başka amaçları da olabilir. Çünkü İsrail ordusu, ateşkes ilan edildiğinden bu yana her hafta cumartesi günü İsrailli rehinelerin teslim edilmesi sırasında gövde gösterisi yapan Hamas’ın askeri kanadı İzzettin el-Kassam Tugayları’nı ne yenebildi ne de müzakere ve esir takası anlaşması dışında İsrailli rehineleri kurtarabildi. İsrailli siyasiler, Kassam Tugayları üyelerinin üniformaları ve silahlarıyla konuşlandığı ve İsrail'in savaş sırasında Kassam Tugayları’nın üst düzey komutanlarını öldürmesine rağmen, halen sahada olduklarını gösteren sahnelere karşı öfke kustular. İsrail, Hamas’ın İsrailli rehinelerin teslim edilmesinin ikinci turundan sonra Filistinli mahkumların serbest bırakılmasını engellemeye çalıştı.

İsrail'in Netzarim Koridoru üzerindeki kontrolünü sürdürmesinde başka amaçları da olabilir. Çünkü İsrail ordusu, Hamas'ın askeri kanadı Kassam Tugayları’nı tamamen yenilgiye uğratmakta yetersiz kaldı.

Hamas ve İsrail arasında varılan esir takası anlaşmasının, her aşaması 42 gün sürecek şekilde üç aşamada ve paralel olarak devam etmesi öngörülüyor. İsrail'in Gazze Şeridi'nden çekilmesi, Netzarim Koridoru ve Mısır'la güney sınırına bitişik Philadelphia (Selahaddin) Koridoru, Refah Sınır Kapısı’nın açılması ve Gazze Şeridi'nin yeniden inşası aşamasına kadar ticari malların ve insani yardımların girişinin artırılması ve savaşın ertesi günü Gazze’yi kimin yöneteceği konusunda sahada adımlar atılması gerekiyor.

Öte yandan İsrail'in ve İsrailli yetkililerin açıklamalarını ve niyetlerini hiçe sayan Hamas, İsrail ordusunun çekildiği tüm bölgelerin kontrolünü ele geçirmek üzere Filistin İçişleri Bakanlığı mensuplarını yeniden görevlendirdi. Gazze'deki tüm bakanlıklar, Gazze'nin yeniden inşası ve yaşanılabilir bir yer olması konusunda çalışmaya hazır olduklarını açıkladılar. Ancak yıkılanları inşa etmek için gerekli fonun olmaması nedeniyle mali olarak ilerleme sağlayamıyorlar. Ayrıca İsrail ordusunun Gazze Şeridi'nin geniş sınır bölgelerinde konuşlu kalmaya ve Netzarim Koridoru çevresini kontrol etmeye devam etmesi ve İsrail'in Hamas'a bağlı sivil polise bağlı olsalar bile, bölgede herhangi bir silahlı kişinin bulunmasını reddetmesi nedeniyle askeri olarak tam kontrolü ele geçiremiyor.

İsrail, Hamas'ın 2007 yılında Gazze Şeridi'nin kontrolünü silah zoruyla ele geçirmesinden beri görevden uzaklaştırılan Filistin Yönetimi ve çalışanlarına da Hamas’a davrandığı gibi davranıyor. Hamas'ın ve İsrail'in karşı çıkması nedeniyle çalışanlarına işlerine dönmeleri çağrısında bulunamayan Filistin Yönetimi, Filistinlilerin askeri olarak bulunmasını reddetmesinin ardından İsrail'in şartlı onayıyla Refah Sınır Kapısı’nda Avrupa Birliği (AB) ve uluslararası güçlerin gözetiminde resmi işlemler için dokuz memuru işe alabildi.

Netzarim Koridoru’na gelince, İsrail ordusu çekildikten sonra Filistinlilerin aralarındaki uzlaşı çerçevesinde sivillerin hareket özgürlüğüne kavuşmasının yanı sıra, Gazze'nin ister Hamas ve İçişleri Bakanlığı ister Filistin Yönetimi ve güvenlik birimi olsun resmî kurumların görevlerini üstlenmesi gerekiyordu. Başka bir deyişle Gazze Şeridi, İsrail sınır bölgelerini oymuş olsa bile bölünme ya da İsrail’in uzaktan kontrolü olmaksızın yeniden bütün bir Filistin toprağı olmalıydı.

Daha fazlasını oku

 
 
ARAP DÜNYASI

Irak ve yaklaşan seçimlerde bir 'truva atı' olarak mezhepçilik

Başkent Bağdat’taki seçim afişleri, 7 Aralık 2023 (AFP)
Başkent Bağdat’taki seçim afişleri, 7 Aralık 2023 (AFP)
TT
TT

Irak ve yaklaşan seçimlerde bir 'truva atı' olarak mezhepçilik

Başkent Bağdat’taki seçim afişleri, 7 Aralık 2023 (AFP)
Başkent Bağdat’taki seçim afişleri, 7 Aralık 2023 (AFP)

İyad el-Anber

Irak'ta ne zaman seçimler yaklaşsa (ülkede 11 Kasım'da parlamento seçimleri yapılması planlanıyor) siyasi sınıf tarafından desteklenen ve bu siyasi sınıfların çevreleri tarafından sosyal medyada ve basında pazarlanan bir tartışmalar sarmalına giriyoruz. Bu kez bazı siyasi başlıklar mezhepçiliğe geri dönmeyi seçmiş gibi görünüyor. Mezhepçiliği hiç terk etmemiş olsalar da siyasi söylemlerinin yeni ve güncellenmiş versiyonları üzerinde çalışıyorlar ve bu söylemler daha çok, Şii bileşenin haklılığını ya da Sünni bileşenin marjinalleştirilmesini çağrıştırıyor.

Suriye'de Beşşar Esed rejiminin düşmesinin ardından mezhepçilik yükselişe geçti. Suriye'deki değişimin Irak'taki durumlar üzerindeki yansıması pazarlanmaya başlandı. ‘Korku tacirliği’ söylemi yanlış bir karşılaştırmaya dayanıyordu, ancak en büyük mezhep bileşeninin (Şii Koordinasyon Çerçevesi) ‘siyasi kazanımlarını’ kaybetme korkusuyla besleniyordu.

Buradaki yanılgı, Beşşar Esed döneminde Suriye'nin, mezhepçilikten önce nüfuz ve güç çemberleriyle kendisine bağlı olan bir çevre ve takipçiler aracılığıyla kendisini güçlendirmeye çalışan diktatör bir rejim tarafından demir yumrukla yönetildiğini kabul edilmek istenmemesi. Önceki rejim (Saddam Hüseyin rejimi) sırasında, Irak'ta da aynı durum söz konusuydu. Ancak Beşşar Esed rejimini savunmak için silaha sarılanlar, bu gerçeği kabul etmek yerine Suriye'ye müdahalelerinin ‘mezhebin kazanımlarını savunma ve türbelerini koruma’ sloganının bir parçası olduğunda ısrar etmek istiyorlar. Dolayısıyla, mezhepsel korku propagandasına geri dönüş, Beşşar Esed rejimini desteklemek için Iraklı silah gruplarının müdahalesine yönelik propaganda ve gerekçelerin başarısızlığını örtbas etmeyi amaçlıyor.

Öte yandan Sünni siyasetçilerin Suriye'deki değişimin Irak'a etkisinden korkanlara bedava propaganda malzemesi vermeye başlayan ve Suriye senaryosunun Irak'ta tekrarlanmaması için siyasi temsilin yeniden dengelenmesi gerektiğini savunan söylemlerde bulunuyorlar. Ancak burada Sünni siyasi güçlerin 2003 sonrası yönetim deneyimine açık ve net bir şekilde katılım gösterdiği gerçeği gözden kaçırılıyor. Ülkedeki tüm güçler, siyasi sistemin kırılganlığına, kurumlarının etkin olmamasına ve devletin rant ekonomisinin aralarında paylaşılmasında suç ortağıdır. Fakat tek fark, bazı Şii siyasi güçlerin siyasi nüfuzlarını silah, siyaset ve yolsuzluk üçlüsüyle empoze ederken, bazı Sünni siyasi güçlerin, siyaset ve yolsuzluk ikileminde kalmasıdır.

2003 yılındaki rejim değişikliğinden sonra en büyük mezhep bileşeninin elde ettiği siyasi kazanımları koruma ihtiyacı çerçevesinde mezhepçi söylemi pazarlayanlar, adaletin yokluğunu vurgulamak isteyenler arasında mezhepçi bir danışıklı dövüş söz konusu.

Mezhepsel iş birliği

Irak’ta 2003 yılındaki rejim değişikliğinden sonra en büyük mezhep bileşeninin elde ettiği siyasi kazanımları koruma ihtiyacı çerçevesinde mezhepçi söylemi pazarlayanlar ile adaletin yokluğunu vurgulamak isteyenler ve sosyal adaletin yokluğunu, Sünni bileşenin marjinalleştirilmesini ya da siyasi karar alma süreçlerinden dışlanmasını ve bu bileşene karşı baskıcı güvenlik uygulamalarının kullanılmasını vurgulamak isteyenler arasında mezhepçi bir danışıklı dövüş söz konusu. İki tarafın söylemleri birbirlerine iyilik yapıyor. Bu tür söylemlerin hazırlanması ve sunulması konusunda bir anlaşma olmayabilir ama sonuçta ortaya atılan her mezhepçi söylemin karşılık bulacağına şüphe yok. Bu argümanların ve yanıtların girdabına girdiğimizde, siyasi mezhepçilerin amacına ulaşılmış olacak.

Fransız tarihçi ve sosyolog Gustave Le Bon ‘Kitleler Psikolojisi’ adlı kitabında şöyle yazmıştır:

 “Fikirlerin grupların zihinlerine ve ruhlarına aktarılması üç ana yolla gerçekleşir:

1- Vurgu: Grupların düşünceleri basit, akıl ve kanıttan yoksun olduğunda, bu düşünceleri etkilemede en önemli faktör belirli bir fikri vurgulamaktır. Bu fikir ne kadar kısa ve soyut bir şekilde vurgulanırsa, etki de o kadar büyük olacaktır. Vurgu, siyasi bir eylemi savunmak isteyen politikacılar tarafından bilinen bir değere sahiptir.

2- Tekrar: Tekrarın aydınlanmışların zihinleri üzerinde büyük bir etkisi, kitlelerin zihinlerinde ise daha büyük bir etkisi vardır. Bunun nedeni, tekrarın insan eylemlerinin nedenlerinin demlendiği bilinçaltı fakültelerinin boşluklarına yerleştirilmesidir. Zamanın biraz geçmesi halinde, kişi tekrarın yazarının kim olduğunu unutur ve sonunda tekrara inanır.

Suriye Cumhurbaşkanı Ahmed eş-Şaraa'nın Bağdat'ta düzenlenen 34. Arap Birliği Zirvesi’ne davet edilmesine karşı Basra’da düzenlenen protesto gösterisinden 12 Mayıs 2025 (Reuters)Suriye Cumhurbaşkanı Ahmed eş-Şaraa'nın Bağdat'ta düzenlenen 34. Arap Birliği Zirvesi’ne davet edilmesine karşı Basra’da düzenlenen protesto gösterisinden 12 Mayıs 2025 (Reuters)

3- Bulaşıcılık: Bulaşıcılığın etkisi, fikirlerin standartlaştırılmasının ötesine geçerek olayların nasıl etkileneceğinin standartlaştırılmasına kadar uzanır. Bulaşıcılık, argümanların ve kanıtların değil, kitlesel fikirlerin ve inançların yayılmasının temelini oluşturur. Fikirler, duygular, etkiler ve inançlar kitleler içinde topluluk arasında yayılan mikroplar kadar bulaşıcıdır.

Irak’ın yönetiminde 2003 yılından sonra Şii deneyimine karşı komplo söylemi tekrarlandığında, bu bir çeşit Şii bölgelerinde yaşayanlar için başarısızlığı örtbas etmeyi amaçlayan komplo teorisi yanılsamalarının pazarlanmasıdır.

Gustave Le Bon'a göre yukarıda bahsi geçen üç yöntem geleneksel yollarla yapılır ve toplumların zihninde yer etmesi için uzun bir zamana ihtiyaç vardır. Sloganları ve mezhepsel projeleri gerçeklermiş gibi pazarlayabilen ve halkı bunların etrafında toplayan medya ve sosyal medya platformlarının hâkim olduğu bir dünyada bu tür yanılsamaların pazarlanması çok kolay hale geldi. Önceki dönemlerde yanılsama yaratmak ve insanları yanlış yönlendirmek devletin ve medya kuruluşlarının tekelinde olan bir görevdi. Ancak sosyal medyanın hakimiyetiyle birlikte, kendisini o mezhebin hakkını savunan, mağduriyetlerini dile getiren ya da kazanımlarını koruyan o kişi olarak tanıtmaya çalışan herkes bunu yapma imkanına sahip oldu.

Mezhepsel korkuların pazarlanması, halkları için kazanımlar sağlayamayan siyasetçilerin en önemli araçlarından biri olduğundan, tüm yetenek ve kabiliyetlerini kendilerini hedef alan komplo teorilerini, projelerini ve planlarını pazarlamak için seferber ederler ve kendilerine karşı komplo kuran tarafları ve ülkeleri de çok iyi bilirler! Bu yüzden birçok siyasi liderin, mezhep meselesinin üstesinden gelemeyen bir sistem ve devlet yönetimi üreten siyasi başarısızlığı kabul etmekten kaçmanın bir yolu olarak kendilerini ya da kitlelerini hedef alan komploların desteklenmesine katkıda bulunduğunu görebilirsiniz.

Elitizm ve kültür savunucularının birçoğu, üretmeye ve pazarlamaya çalıştıkları mezhepsel gerilim çemberleri hakkında halkın farkındalığını klişeleştirme konusunda politikacılarla iş birliği yaptığında, popülistlerin görevi sıradanlığı ve sosyal medya platformları aracılığıyla mezhepsel söylemleri pazarlamak olur. Bunun sonucu ise kesinlikle ‘yeni cahiller’ yaratmak olacaktır.

kabine üyelerine hitap ederken, 29 Mart 2025 (AFP)Suriye Cumhurbaşkanı Ahmed eş-Şara, Şam'daki başkanlık sarayında yeni kabine üyelerine hitap ederken, 29 Mart 2025 (AFP)

İktidar güçleri, ancak siyasi varlıklarına meşruiyet kazandıracak yanılsamaları sürdürerek halk üzerindeki etkilerini kabul ettirebileceklerine inanıyor. Toplumu bölünmüş halde tutmak, iktidarda kalmalarını sağlamak için tek şans. Siyasi güçler artık kendilerini parti unvanlarıyla değil, bileşenleri bir araya getiren ‘Sünni Evi, Şii Evi ve Kürt Evi’ gibi unvanlarla sunmak istiyorlar. Bunu yaparken de bu ‘evlerdeki’ herhangi bir parçalanma ya da siyasi bölünmenin siyasi süreç ve hatta iç barış için bir tehdit olduğu fikrini öne sürüyorlar! Dolayısıyla bu bölünmeler, kendilerini o mezhebin veya akımın koruyucuları olarak sunan ‘liderler’ üretti.

Siyasetçi ve ‘seçkinlerin’ mezhepçiliği desteklemedeki rolleri birbirinin yerine geçebilir. Irak’ın yönetiminde 2003 yılından sonra Şii deneyimine karşı komplo söylemi tekrarlandığında, bu bir çeşit Şii bölgelerinde yaşayanlar için başarısızlığı örtbas etmeyi amaçlayan komplo teorisi yanılsamalarının pazarlanmasıdır.

İktidarı Sünnilerden alıp Şiilere verme fikrini destekleyenler, çoğunluğu askeri bir darbeyle iktidarı ele geçiren ve geri kalan mezheplere ve milliyetlere kendi yönetimini dayatan bir azınlığın yönetimine tabi olamayacak çeşitliliğin olduğu bir toplumun temsilcisi olarak siyasi gerçeklikle başa çıkmayı reddeden geçmişin yanılsamalarında tutunup kalmak istiyorlar. Burada siyasetçi, diğer siyasi güçlerle paylaştığı iktidarın keyfini çıkarırken, destekçilerin geçmişin nostaljisiyle kandırılmalarını umuyor.

Çoğu Şii siyasetçi, etnik mağduriyetlere ağıt yakma söylemine devam ediyor. Hatta bu durum öyle bir hal aldı ki, bugün hükümetin ve iktidarın dizginlerini ellerinde tutanların kendileri olduğunu unutmuş durumdalar.

Adaletsizliğin bulaşıcılığı

Birçok siyasi aktör ister gerçekten düşmanları olsun ister düşman yaratmaya çalışsın, siyasi alanda düşmanları olmadan varlığını sürdüremez. Onların hayal güçlerini ‘komplo teorisi’ ele geçirmiştir. Seçim dönemlerinde bu düşman, iktidarın paylaşıldığı koalisyonun bir ortağıdır, ancak seçim kampanyası başladığında bu ortaklığın geçerliliği sona erer. İktidar deneyimine karşı komplo, genellikle dış gündemle ve en büyük bileşeni yönetme hakkından mahrum etmek ya da engellemek isteyen bölgesel eksenlerle ilişkili olur.

Mezhepçi siyasetçilerin söylemlerinde düşmanın tanımlanmasına ilişkin bir rol değişimi söz konusudur. Örneğin, siyaset sahnesindeki ve medyadaki bazı simalar en büyük Şii bileşenin haklarını savunur. Burada çoğunluğun haklarını anlamada bir yanlışlık olduğunu görebiliriz. Yönetim deneyiminin destekçisi ve savunucusu olmak ve diğer bileşenleri kontrol altına almaya çalışmak yerine, onları ayrılma ve bir ‘devlet’ ya da ‘Şii bölgesi’ kurma çağrısında bulunurken buluyoruz! Burada tablonun tersine döndüğünü görüyoruz.

Azınlıkların siyasi haklarını güvence altına almak ve ekonomik zenginliklerini korumak için ayrılmak veya bir bölge oluşturmak istemeleri anlaşılabilir bir durum. Ancak nasıl oluyor da hükümet ve ülke kaynakları üzerinde nüfuz ve kontrol sahibi olan bir çoğunluk, bir devletle ayrılmak ya da bir bölge oluşturmak isteyebilir?

Bağdat’taki seçim afişleri, 7 Aralık 2023 (AFP)Bağdat’taki seçim afişleri, 7 Aralık 2023 (AFP)

Bu söylem çoğu Şii siyasetçi tarafından kullanılmaya devam ediyor. Hatta bu durum öyle bir hal aldı ki, bugün hükümetin ve iktidarın dizginlerini ellerinde tutanların kendileri olduğunu unutmuş durumdalar. Şarku'l Avsat'ın al Majalla'dan çevirdii analize göre artık televizyon kanallarına yaptıkları açıklamalarda ve sosyal medya platformlarında, mevcut rejime karşı şikayetlerini dile getirmek dışında konuşmayan pek çok Sünni siyasetçiye de bulaşan bir hastalığa dönüştü.

İronik olan ise bu mağduriyet edebiyatının Şii siyasi güçlerin siyasi karar alma süreçleri üzerindeki tekeli ve hakimiyeti nedeniyle ‘Sünnilerin mağduriyetleri’ için de geçerli. Hem de ‘mağdur’ Sünni güçlerin 2003 yılından beri Şii siyasi liderlerle iktidar ortağı olmalarına rağmen! Bugüne kadar iktidarın ganimetlerini ya doğrudan hükümete katılarak ya da iktidardaki Şii siyasi güçlerle anlaşmalar ve ekonomik projeler yaparak paylaştılar! Ancak “Sünni bileşenin mağduriyeti”ni savunmaya dayalı siyasi propaganda, seçim dönemlerinde mezhepsel kitleleri harekete geçirmek için en kolay araçtır.

*Bu analiz Şarku’l Avsat tarafından Londra merkezli al Majalla dergisinden çevrilmiştir.