Hızlı Destek Kuvvetleri (HDK) tarafından kontrol edilen bölgelerde ‘paralel bir hükümet’ kurulmasını amaçlayan Sudan Kuruluş Deklarasyonu’nun imzalanması, Sudan'ın en büyük partisi olan Milli Ümmet Partisi içinde çatışmalara yol açtı. Bu durum parti liderlerinin ve kurumlarının görevden alınması ve feshedilmesine kadar uzanan birbiriyle çelişen açıklamaların yapılmasına neden oldu.
Partinin başkan yardımcıları ve danışmanlarından oluşan Başkanlık Kurumu, mevcut Genel Başkan Fadlallah Barma Nasır'ın görevden alınması ve Muhammed Abdullah ed-Dume'nin yeni başkan vekili olarak atanması yönünde bir karar yayınladı. Başkanlık Kurumu’nun en önde gelen üyeleri arasında Sıddık İsmail, İsmail Katr ve Meryem es-Sadık el-Mehdi gibi isimler yer alıyor.
Barma Nasır ise paralel bir kararname yayınlayıp başkanlığı feshederek ve yeni organlar, yardımcılar ve vekiller atama niyetini açıklayarak herkesi şaşırttı. Siyasi Büro Başkanı Muhammed el-Hasan el-Mehdi, Başkanlık Kurumu kararının anayasaya aykırı olduğunu, yardımcıların ve danışmanların başkan tarafından atandığını ve onu görevden alma hakkına sahip olmadıklarını savunarak Nasır'ı destekledi.
Söz konusu liderlik tartışması, demokratik dönemde seçilmiş son başbakan olan Sadık el-Mehdi'nin vefatından hemen sonra başladı. Kasım 2020'de Barma Nasır'ın başkan vekili olarak seçilmesi, partinin liderlik mücadelesini ülkenin geleceğini tehdit eden diğer büyük çatışmaların gölgesinde tuttu.
Ancak 15 Nisan 2023'te ordu ile HDK arasındaki savaş patlak verdiğinde, parti içindeki farklı pozisyonlar konusundaki anlaşmazlık, bölünmeyi andıran mevcut kamusal anlaşmazlığa ulaşana kadar kötüleşti.
Kardeş çatışması
Milli Ümmet Partisi tarihsel olarak Mehdi ailesinin liderliği altında olmuştur. Savaşın başlamasıyla birlikte, Sıddık ibn es-Sadık liderliğindeki Mehdi ailesinin bir kanadı tarafından desteklenen emekli General Barma Nasır, Tekaddum olarak bilinen Sivil Demokratik Güçler Koordinasyonu çatısı altındaki savaş karşıtı sivil güçlerle ittifak yapmayı seçti. Öte yandan Mehdi ailesinin en büyük oğlu Abdurrahman liderliğindeki diğer fraksiyon, diğer bazı aile üyelerinin de desteğiyle ordunun yanında yer aldı.
Milli Ümmet Partisi'ndeki çatışmaların siyasi, dini ve ailevi boyutları vardır ve ilk olarak 1960'larda partinin başına geçmek isteyen Sadık el-Mehdi ile partinin hamisi olan amcası el-Hadi el-Mehdi arasında ortaya çıkmıştır. Bu çatışma partinin biri es-Sadık, diğeri İmam el-Hadi tarafından yönetilen iki kanada bölünmesine yol açtı.
İmam el-Hadi'nin 1969'da askeri bir darbeyle iktidarı ele geçiren askeri otorite tarafından öldürülmesinin ardından parti daha sonra Sadık'ın liderliğinde birleştirildi. Sadık, parti liderliği ile partinin takipçilerinin büyük çoğunluğunu oluşturan Ensar mezhebinin imamlığını, iki pozisyon ayrı olduktan sonra birleştirdi ki bu ‘kutsallık ve siyaseti’ birleştirmek olarak biliniyordu.
Partiye yakın çevreler, emekli General Fadlallah Barma Nasır'ın tarihi lider Sadık el-Mehdi'nin ayrılmasından sonra partinin başkanlığını devraldığında, Nasır'ın partinin Mehdi hanedanı dışından gelen ilk genel başkanı olduğunu söylüyor. Bu nedenle Nasır'ın başkanlığı, Mehdi'nin oğullarından bazılarının makam hırsları başta olmak üzere çeşitli zorluklarla karşılaştı.
Parti, özellikle savaşın patlak vermesinden ve aile içinde iki akımın ortaya çıkmasından sonra Mehdeviyye ailesinin anlaşmazlıklarının şiddetlenmesinden etkilendi. Son zamanlarda Genel Başkan Barma Nasır'ın laik bir federal devlet çağrısında bulunan Sudan Kuruluş Deklarasyonu’nu imzalamasından sonra durum patladı. Tarihsel olarak Milli Ümmet Partisi, dokuzuncu yüzyılın ortalarında gerçekleşen ve doğası gereği dini olan Mehdici devrimin mirasına dayanmaktadır. Ancak parti, bağımsızlıktan sonraki modern zamanların çoğunda demokratik rejimleri desteklemiştir.
Üç akım
Parti liderlerinden Salah Celal, Şarku’l Avsat'a verdiği demeçte, “Sadık el-Mehdi'nin ölümüyle kutsallık sona erdi. Artık Ensar mezhebine mensup kitleler tarafından saygı duyulacak dini sembolizmi olan kimse yok” dedi. Celal'e göre şu anda parti içinde üç akım var: İlki, Ordu Komutanı Orgeneral Abdulfettah el-Burhan liderliğindeki Port Sudan hükümetini destekleyen ve İslamcı hareket tarafından desteklenen bir akım. Bu akım Muhammed Abdullah ed-Dume, Sıddık İsmail ve diğerlerinden oluşuyor ve perde arkasında Abdurrahman es-Sadık el-Mehdi tarafından yönetiliyor. İkinci akım, partinin genel sekreteri el-Vasık el-Berir ve Sıddık es-Sadık el-Mehdi tarafından yönetilen Tekaddum koalisyonuna yakın. Genel Başkan Barma Nasır liderliğindeki üçüncü bir akım ise Sudan Kuruluş Deklarasyonu’nu imzalayan akım.
Partideki akımlar tarafından yapılan görevden alma ve dondurma kararlarını yorumlayan Celal şunları söyledi: “Genel Başkan, Parti Meclisi tarafından sorumlu tutulan ilk siyasi yetkilidir ve karar almak için anayasal ve kurumsal meşruiyete sahiptir. Onu görevden alan grup ise başkan tarafından atanan ve görevden alınan milletvekilleri ve danışmanlardır. Bu kişiler genel başkanı görevden alamazlar ve anayasal veya örgütsel geleneklerle desteklenmezler. Ancak genel başkanın parti anayasasına ve başkanın tüm organları dondurmasını ve acil durum organları oluşturmasını garanti eden partinin olağanüstü durum tüzüğüne göre onları askıya alma hakkı vardır.”
Celal, partinin Batı Sudan'daki Kordofan ve Darfur bölgelerindeki destekçilerinin parti seçmenlerinin yaklaşık yüzde 60'ını temsil ettiğini; bu kesimin Sudan Kuruluş Deklarasyonu’nu desteklediğini ve Barma Nasır'ı bir kahraman olarak gördüğünü belirtti.
Bastırılmış anlaşmazlıklar
Gazeteci Muhammed Latif'e göre Milli Ümmet Partisi'nin sorunu merhum lider Sadık el-Mehdi döneminde izlenen merkezi yönetimde yatıyor. Latif, “Farklılıklar ve anlaşmazlıklar ne olursa olsun ilk ve son söz İmam Sadık'ındı... Onun yokluğunda bastırılmış farklılıklar su yüzüne çıktı” dedi.
Latif, “İmam Sadık'ın hayatı boyunca oğlu Abdurrahman'ın el-Beşir hükümetinde yer almasına dair olumsuz bir görüş vardı. Ancak Sadık'ın yokluğunda kardeşler iki gruba ayrıldı; her grubun Abdurrahman hakkında kendi tutumu var. Bu durum partiye yansıdı ve işleri karmaşıklaştırarak bugün ulaştığı noktaya getirdi” ifadelerini kullandı.
Latif farklılıkları şu sözlerle özetledi: “Milli Ümmet Partisi bir yol ayrımında… Krizi aşmaktan ya da bu anlaşmazlığı onarmaktan bahsetmek zor. Çünkü bu kurumsal ve stratejik bir anlaşmazlık haline geldi ve en kötüsünün olmasını bekliyoruz.”
Golan Tepeleri ile Suriye arasındaki sınıra yakın bir İsrail aracı (Arşiv-Reuters)