Burhan’ın Hamideti’yi şimdi azletmesinin ne anlama geliyor?

Şevki Abdulazim

Sudan Egemenlik Konseyi Başkanı ve Ordu Komutanı Orgeneral Abdulfettah el-Burhan, ordu ile Sudan Egemenlik Konseyi Başkan Yardımcısı ve Hızlı Destek Kuvvetleri Komutanı Muhammed Hamdan Daklu (Hamideti) komutasındaki Hızlı Destek Kuvvetleri (HDK) arasındaki çatışmanın patlak verdiği ilk günden bu yana çatışmayı ‘isyan’ olarak nitelendirdi. Dünyada ordular ‘isyanı’ çoğu durumda ölümle cezalandırılan ‘iğrenç bir suç’ olarak görüldüğü, çünkü ordudaki ‘isyan’ düşmanlardan daha tehlikeli olduğu iyi bilinir. Hamideti’nin azledilmesi kararı alınmadı. Kararın ertelenmesinin resmi gerekçesi, kararın Egemenlik Konseyi tüzüğü uyarınca yasalara uygun bir şekilde alınabilmesi için bir konsey toplantısı yapılması gerekmesindendi.

Dolayısıyla kararın şimdi verilmesi, Egemenlik Konseyi Başkan Yardımcısı adına müzakereler yürüten HDK'yı zayıflatmak amacıyla iki taraf arasında yürütülen müzakerelerden ayrı tutulamaz. Karardan sonra ise artık aynı durum söz konusu değil. HDK Komutanı Hamideti’nin danışmanı Yusuf İzzet, geçtiğimiz salı günü Güney Sudan’a yaptığı ziyaret ve Egemenlik Konseyi Başkan Yardımcısı ve HDK Komutanı’nın temsilcisi olarak yetkililerle görüşmesi şu an Egemenlik Konseyi’nin kontrolündeki Sudan hükümetini kızdırdı.

Sudan Dışişleri Bakanlığı, hiç vakit kaybetmeden Güney Sudan hükümetinin Egemenlik Konseyi Başkan Yardımcısı’nın temsilcisini kabul etmesini resmi olarak protesto etti. Güney Sudan hükümetinin buna tepki göstermesi bekleniyor.

Şarku’l Avsat’ın Majalla’dan aktardığı habere göre Esasında Anayasal Bildiride Egemenlik Konseyi Başkan Yardımcılığına ilişkin açık bir hüküm yer almadığından, bu makamla ilgili yasal ve anayasal bir tartışma devam ediyor. Hamideti’nin Egemenlik Konseyi Başkan Yardımcısı olması Orgeneral Burhan ile anlaşarak geldiğine ve Egemenlik Konseyi’ndeki diğer kişilerin Hamideti konusunda sessiz kaldığına inanılıyor.

Bu sebeple Sudan ordusuna paralel askeri bir yapı olan HDK’ya komuta eden Hamideti'nin istifa etmesi durumunda Egemenlik Konseyi Başkan Yardımcılığı makamı ortadan kalkabilirdi. Hameti ayrıca Egemenlik Konseyi'ndeki diğer askerler ve Anayasal Bildiriye göre ordunun görev süresinin sonunda Egemenlik Konseyi'nin başkanlığını üstlenmesi gereken sivillerden farklı olarak ordu ile HDK’nın birlikte katıldığı 25 Ekim 2021 darbesinin aksine devrime ordudan ve onun rolünden bağımsız olarak katıldığını iddia ediyor.

*Başkent Hartum’da orduya bağlı Hava Komuta Merkezi’nin yakınlarındaki HDK unsurları. 17 Mayıs 2023*

Egemenlik Konseyi tarafından temsil edilen Sudan hükümeti, Hamideti'nin danışmanı İzzet’in geçtiğimiz salı günü Güney Sudan’a yaptığı ziyarete ve Egemenlik Konseyi Başkan Yardımcısı ve Hızlı Destek Kuvvetleri Komutanı adına Güney Sudanlı yetkililerle görüşmesine tepki gösterdi.

Önce azil

Hamideti’nin azledilmesi kararında, bir ‘asinin’ Egemenlik Konseyi Başkan Yardımcılığı görevinde kalmasını istemeyen subayların Orgeneral Burhan'a yaptıkları baskıları göz ardı edilemez. Aynı subaylar, kararın daha önce verilmemesini, Hamideti'nin ileride savaşla değil diyalog yoluyla geri dönüşü için kapıyı açık bırakma ve Hamideti'ye düşman olan ve Hemideti’nin bu çatışmanın kendilerine karşı olduğunu açıkça söylediği siyasal İslamcı çizgideki eski Devlet Başkanı Ömer el-Beşir rejiminin simaları tarafından yapılan üstü kapalı baskılarla bir anlaşmaya vardıktan sonra geri dönmesi girişimi olarak görüyorlardı.

Orgeneral Burhan'a Hamideti'yi siyaset sahnesinden uzaklaştırmak için bir başlangıç olarak görevden alınması çağrısında bulundular. Hamideti, demokratik geçişi desteklemeye başlar başlamaz eski rejimin simalarının iktidara geri dönmelerinin önünde aşılmaz bir engel haline geldi. Hamideti’nin (onlara göre) Beşir'e ihanet etmesini affetmediler. Çünkü Hamideti, Ömer el-Beşir rejimini korumak için hiçbir adım atmamıştı. Bu yüzden Hamideti’yi ‘asi’ olarak nitelendirerek onu Egemenlik Konseyi Başkan Yardımcılığı görevinden almak için ordu içinden ve dışından baskı uyguladılar.

Diğer yandan kararda, Hamideti'nin yerine Burhan'ın Egemenlik Konseyi Başkan Yardımcısı olarak Sudan Halk Kurtuluş Hareketi-Kuzey (SPLM-N) lideri Malik Akkar'ın atanması da yer alıyor. Akkar, Cuba Barış Anlaşması ile Egemenlik Konseyi'ne katılmış, SPLM-N güçlerinin konuşlu olduğu Mavi Nil bölgesinin valiliğine atanmıştı. Devrim sırasında hangi tutumları sergilediği ya da hangi kararları aldığı bilinmeyen Akkar, 25 Ekim 2021 darbesinin ardından Egemenlik Konseyi'ne katılması siviller tarafından sert bir dille eleştirilmişti.

Azil kararında, bir ‘asinin’ Egemenlik Konseyi Başkan Yardımcılığı yapmasını istemeyen subayların Orgeneral Burhan'a yaptıkları baskıları göz ardı edilemez.

Akkar, darbenin ilk günlerinde Mavi Nil'de beklemiş, daha sonra geri dönerek darbe sonrası hükümete katılmıştı. SPLM-N’deki yardımcısı Yasir Said Arman'ın Orgeneral Burhan tarafından tutuklanması hareketin bölünmesine yol açtı. SPLM-N’nin önde gelen bazı isimleri, Yasir Said Arman’ın peşinden giderek SPLM - Devrimci Akım’ı kurdular. Bu yüzden Akkar’ın yeni görevinde önemli bir rol oynamayacağı, daha ziyade sorunlar çözülene kadar bu makamı korumakla yetineceği düşünülüyor.

*Komşu ülke Çad'a geçen Sudanlı mülteciler. 9 Mayıs 2023*

Yasal ve anayasal ikilem

Orgeneral Burhan'ın kararları karşısındaki asıl ikilem, hukuki ve anayasal açıdan zayıf olması. Bunun nedeni, Burhan’ın kararlarını, 25 Ekim 2021 darbesinden bu yana Anayasal Bildiri’nin maddelerini bozarak ya da seçici davranarak almasıydı.

Bunun yanı sıra Anayasal Bildiri’yi imzalayan diğer tarafın, yani Özgürlük ve Değişim Bildirgesi Güçleri (ÖDBG) temsilcileri tutuklandı. Bundan dolayı halk, bugün Orgeneral Burhan'ın, yardımcısı Hamideti’yi azletmesi ve yerine Akkar’ı atanması da dahil olmak üzere aldığı kararların sonuçlarıyla mücadele ediyor. Bu da savaşın gölgesinde kalmış bir halk ve ülke olarak onları kaderlerini sorgulamaya itiyor.

Dolayısıyla Hamideti'nin azil kararı, Orgeneral Burhan ve Hamideti temsilcilerinin Suudi Arabistan'ın Cidde kentinde katıldıkları müzakerelerden ve savaşın sonuçlarından biri olarak Hamideti’nin siyasi rolüne son vermeye çalışan ordu ve Beşir rejiminin eski simalarının baskısıyla HDK'nın buradaki konumunu zayıflatma girişiminden ayrı tutulamaz. Bununla birlikte HDK'yı ekonomik olarak zayıflatmak için bankalardaki fonlarının dondurulması kararı da alındı.

*Bu makale Şarku’l Avsat tarafından Majalla’dan çevrildi.

Sudan Dışişleri Bakanlığı, Suudi Arabistan ve ABD’den arabulucuların, müzakerelerin devam etmesini önleyen engelleri aşmayı başardığı an, ordu heyetinin Cidde müzakerelerine geri dönmeye hazır olduğunu bildirdi.

Sudan ordusundan temsilciler, Hızlı Destek Kuvvetleri’nin başkent Hartum’da sivillerin evleri, kamu tesisleri, hastaneler ve yollardan çekilmesiyle ilgili ihtilaflar nedeniyle geçtiğimiz Çarşamba günü müzakerelerden çekildi.

Ancak Hızlı Destek Kuvvetleri, anlaşmanın başarısız olmasını, ordu heyetinin Hartum’daki askeri karargahta kuşatma altındaki komutanlarının çıkışı için güvenli bir geçit açılmasını şart koşmasına bağladı.

Bakanlık tarafından dün yapılan açıklamada, Sudan’da savaş sonrası konuların tartışılmasının önünü açacak adil bir anlaşmaya varma arzusu dile getirildi.

Söz konusu açıklamada, “Dışişleri Bakanlığı, Suudi Arabistan ve ABD’nin Cidde’deki müzakere turlarını kolaylaştırma çabalarına ve müzakereleri başarıya ulaştırma konusundaki kararlılıklarına olan takdirini yineler” denildi.

Sudan Dışişleri Bakanlığı, ordu heyetinin ülkeye dönmesine neden olan Cidde müzakerelerinin" başarısız olmasının nedeninin, Hızlı Destek Kuvvetleri’nin uzlaşmazlığı ve imzaladıkları yükümlülükleri yerine getirmemesi olduğunu da vurguladı.

Hamideti olarak bilinen, Hızlı Destek Kuvvetleri’nin lideri Muhammed Hamdan Daklu, mevcut ordu liderliğinin istifa etmesi halinde savaşı erken bir tarihte bitirme sözü verdi.

Hızlı Destek Kuvvetleri, başkent merkezindeki ordu komutanlığının ana karargahında, ordu Komutanı Korgeneral Abdulfettah Burhan, yardımcısı Korgeneral Şemseddin Kabaşi ve üst düzey subayları kuşatma altına aldıklarını öne sürdü.

Burhan ve Kabaşi, paylaşılan videolarda karargahın yakınında birden fazla kez göründü.

Öte yandan, Sudan Egemenlik Konseyi Başkan Yardımcısı Malik Agar, Hızlı Destek Kuvvetleri’ni sivillere karşı akıl almaz ölçüde iğrenç suçlar işlemekle suçladı ve Darfur bölgesindeki bazı etnik grupları hedef alarak insanlığa karşı en ağır suçları işlediklerini söyledi.

Agar, St. Petersburg’daki Rusya-Afrika zirvesinde yaptığı konuşmada şunları söyledi;

“Sudan’daki mevcut krize, başkent Hartum ve eyaletlerdeki bazı şehirlere karşı topyekun bir savaş başlatan, korkunç suçlara ve benzeri görülmemiş insani acılara neden olan Hızlı Destek Kuvvetleri neden oluyor. İsyancı güçler herhangi bir angajman kuralına uymuyor, uluslararası insancıl hukuka saygı göstermiyor ve vatandaşları canlı kalkan olarak kullanıyor.”

Agar, Sudan’ın, ülkenin egemenliğine saygı gösterilmesi ve içişlerine müdahale edilmemesi koşuluyla, başta bölgesel olmak üzere tüm girişimlere sıcak baktığını da yineledi.

Burhan’ın Hamideti’yi şimdi azletmesinin ne anlama geliyor?

Azletme kararı sonrası HDK Komutanı halen resmi bir sıfata sahip değil.