Sudan’da çatışan taraflar ‘ateşkesi’ ihlal etmeye devam ederken Omdurman'da bir savaş uçağı düştü, pilotları sağ kurtuldu

Sudan'da çatışan taraflar; ordu ile Hızlı Destek Güçleri (HDK), dün sabahtan itibaren çatışmaların yeniden başlamasıyla ikinci gün içinde ateşkes anlaşmasını ihlal etmeye devam ettiler. Başkent Hartum'un farklı bölgelerinden bombardıman sesleri duyuldu.

Görgü tanıkları, Hartum'un güneyindeki eş-Şecera ilçesinin ordu ile HDK arasında şiddetli ve aralıksız çatışmalar yaşandığını ve evlerin de mermilerin hedefi olduğunu söylediler.

Bahri kentinin kuzeyindeki birçok bölgeden ağır silahlarla bombardıman sesleri duyulurken, kaynaklar HDK'nın, ordunun Omdurman kentindeki Vadi Seyidna Hava Üssü’nü bombaladığını ileri sürdüler.

*Başkentin güneyinde yanmış bir banka şubesinin yakınlarındaki vatandaşlar (AFP)*

Şarku’l Avsat’a konuşan yerel kaynaklar, orduya ait savaş uçaklarının Hartum'un güney eteklerinde çok sayıda sorti gerçekleştirdiğini söylerken, bazı kaynaklar ise başkent Hartum'un merkezine onlarca kilometre uzaklıktaki bölgelerde iki taraf arasında çatışmalar yaşandığını bildirdiler.

Askeri çatışmaların tekrar başlaması, normal hayatlarına devam etmeye hazırlanan başkent Hartum’un sakinlerini yeniden endişelendirdi. Hartum’un doğusundaki İmtidad Nasir banliyösünden Ahmed Abdullah, “Ateşkesin tadını uzun süre çıkaramadık. Ordu ile HDK arasında mahalle aralarında çatışmalar çıktı” ifadelerini kullandı.

Abdullah, HDK'nın çevre mahallelerin tamamında konuşlandığını ve vatandaşların ihtiyaçlarını karşılamak için dışarı çıkmaya korktuğuna işaret etti.

Öte yandan Sudan ordusuna ait bir savaş uçağı Omdurman şehrinde düştü ve pilotlarından biri esir alındı. HDK, uçağın karadan ateşlenen uçaksavar füzeleri tarafından düşürüldüğünü iddia etti.

Bir görgü tanığı, HDK'nın Hartum'un güneyinde ve Cumhuriyet Sarayı çevresinde es-Suk el-Arab bölgesinde konuşlandığını söyledi.

Omdurman sakinlerinden biri, “Komşu mahallelerde silah sesleri duyuyoruz ama tam olarak nerede olduğunu söyleyemiyoruz” şeklinde konuştu.

Ordu ve HDK, çatışma bölgelerinde sivillere zarar verebilecek her türlü çatışmayı durdurmak için ‘Cidde Bildirgesi’ de dahil olmak üzere daha önce ilan edilen tüm insani ateşkesleri ihlal ettiler.

*Hartum'un güneyindeki bir sokakta duran Sudan ordusuna ait bir tank (AFP)*

Sudan ordusundan ve HDK’dan temsilciler, 11 Mayıs'ta, Cidde'de Suudi Arabistan ve ABD'nin arabuluculuğunda insani düzenlemeler amacıyla 7 günlük kısa süreli bir ateşkes imzaladılar. İmzanın ardından taraflar derhal ateşkesin ve insani düzenlemelerin tam olarak uygulanmasına yönelik taahhütlerini beyan ettiler.

Hartum, ateşkesin ilk gününde bazı banliyölerde ve Kuzey Kordofan eyaletine bağlı el-Ubeyd şehrinde yaşanan sınırlı çatışmalar dışında göreceli bir sakinliğe tanık oldu.

Ateşkes anlaşması, askeri operasyonların ve hava bombardımanlarının durdurulmasını, insani yardımların ve temel ihtiyaçların çatışma bölgelerindeki sivillere ulaşmasını ve herhangi bir tarafın saldırısına uğramadan bölgelerini terk etmelerini sağladı.

Ateşkes anlaşması, çatışan tarafların hastaneleri, tıbbi tesisleri ve temel hizmet binalarını (elektrik ve su) işgal etmemesini şart koşuyor. Anlaşma taraflardan her birinin, ordunun ve HDK'nın imzanın atıldığı tarihteki mevzilerinde kalmalarını öngörüyordu.

Anlaşma, iki tarafın ateşkesi, savunmalarını güçlendirmek ya da yabancı kaynaklar da dahil olmak üzere askeri teçhizat ve silah temin etmek için kullanmasını engelliyor.

Orgeneral Abdulfettah el-Burhan komutasındaki ordu ile Muhammed Hamdan Daklu (Hamideti) komutasındaki HDK arasında 15 Nisan’da başlayan çatışma, yüzlerce kişinin ölümüne, bir milyondan fazla insanın yerinden edilmesine ve 300 binden fazla kişinin ise komşu ülkelere sığınmasına neden oldu.

Sivil toplum kuruluşu ACLED'in verilerine göre ülkede savaşın patlak vermesinden bu yana can kaybı sayısı çoğunluğu başkent Hartum’dan ve Batı Darfur'un başkenti el-Cuneyna’dan olmak üzere bin 800’e ulaştı.

*Sudan ordusunun Hartum'daki unsurlarından birkaçı (AFP)*

Çatışan taraflar arasında imzalanan ateşkesin sivillerin çıkışına ve insani yardımın girişine izin vermesi bekleniyor.

Sudanlı İhsan Dafallah, “Ateşkes, hasta annemle birlikte Omdurman Hastanesine ulaşmamı sağladı. Annem 20 gündür ne doktora gidebildi ne de ilaç alabildi” dedi.

Kaos, özellikle başkentte yaşayan milyonlarca kişiyi başıboş mermilerden, hırsızlık ve yağma olaylarından korunmak için evlerinde kalmaya zorlarken, su, yiyecek kıtlığı ve elektrik kesintileri durumlarını daha da zorlaştırıyor.

Birleşmiş Milletlerin (BM) Sudan'daki insan hakları uzmanı Rıdvan Nuveysir, “Halk, bir yandan yiyecek ve içme suyu kıtlığı yaşarken, diğer yandan kendilerini yalnız ve terk edilmiş hissediyor. Bütün ülke rehin alınmış durumda” şeklinde konuştu.

BM İnsan Hakları Yüksek Komiseri Volker Türk, dün (Çarşamba) Cenevre'de gazetecilere yaptığı açıklamada, “Art arda yapılan ateşkeslere rağmen siviller hayati tehlike altında olmaya devam ediyor. Bir gecede Hartum’da savaş uçaklarının uçtuğuna ve şehrin bazı bölgelerinin yanı sıra Bahri ve Omdurman’da çatışmalar olduğuna dair raporlar aldık” dedi.

Sudan'da yaşananları ‘trajik’ olarak nitelendiren Türk, savaşan taraflara doğrudan ‘şiddeti durdurun ve sivilleri koruyun!’ çağrısında bulundu.

Kasım ayında Orgeneral Burhan ve Korgeneral Hamideti ile bir araya gelen Türk, ofisinin, ateşkese rağmen salıyı çarşambaya bağlayan gece başkent Hartum'da savaş uçaklarının uçtuğuna ve çatışmaların yaşandığına dair raporlar aldığını bildirildi.

Türk, Cenevre'de dünyanın dört bir yanından gelen krizleri ele aldığı basın toplantısında, “Çok sayıda sivil, savaşın amansız olduğu bölgelerde etkili bir şekilde kapana kısılmış durumda.” ifadelerini kullandı.

Türk, sözlerini şöyle sürdürdü:

“Orgeneral Burhan ve Korgeneral Hamideti, emriniz altındaki herkese, cinsel şiddete sıfır tolerans gösterileceği konusunda açık ve net talimatlar vermelisiniz. Sivillerin hayatları korunmalı ve bu anlamsız şiddeti derhal durdurmalısınız. Ofisim şimdiye kadar en az 25 cinsel şiddet vakasını belgeledi ve gerçek sayı çok daha yüksek olabilir.”

Diğer taraftan tıbbi yardım görevlileri, çatışmalar sırasında özellikle Hartum ve Darfur'da olmak üzere birçok hastanenin yıkılıp yağmalamasının ardından ciddi bir kaynak kıtlığından endişe duyuyor.

Sudan Sınır Tanımayan Doktorlar (MSF) acil durum koordinatörü Jean-Nicolas Armstrong Dangelser, dün yaptığı açıklamada, “Hartum'daki bir tıbbi malzeme depomuz arandıktan sonra buzdolaplarının elektriği kesildi, içerideki ilaçlar alındı. Tüm soğuk hava zinciri yıkıldı, ilaçlar bozuldu. Artık bu ilaçlarla hiçbir hasta tedavi edilemez. İnsan haklarının ihlaline tanık oluyoruz. Mevcut insani alan, nadiren tanık olduğum bir şekilde daralıyor” değerlendirmesinde bulundu.

Uluslararası Göç Örgütü (IOM), Sudan'ın, ordu ile HDK arasındaki çatışmaların patlak vermesinden bu yana ülke içinde bir milyondan fazla insanın yerinden edildiğini duyurdu.

IOM tarafından yayınlanan raporda, “Sudan’da, 15 Nisan’da şiddetin patlak vermesinden beri bir milyondan fazla insan ülke içinde yerinden edilmiş durumda. Ayrıca 319 bin kişi sınırlardan geçerek komşu ülkelere gittiler” denildi.

Çatışmalardan kaçamayanlar ise yetersiz erzakla hayatta kalmaya çalışıyorlar. BM’ye göre ülkede acil insani yardıma ihtiyaç duyan 25 milyon insan var ve Batı Darfur, Beyaz Nil, Nil Nehri ve Kuzey Eyaleti’nden çok sayıda insanın yerinden edildi.

BM İnsan Hakları Yüksek Komiseri Türk, “Bütün ülke rehin alınmış durumda” dedi.

Sudan’a komşu ülkelerin dışişleri bakanları, Temmuz ayı ortasında yapılan Sudan’a Komşu Ülkelerin Devlet ve Hükümet Başkanları Zirvesi’nde alınan karara göre Çad’ın başkenti Encemine’de “Sudan Krizinden Çıkış Yolları” gündemiyle toplanıyor.

13 Temmuz’da Kahire’de Mısır, Libya, Çad, Orta Afrika, Güney Sudan, Eritre ve Etiyopya olmak üzere yedi Afrika ülkesinin liderlerinin katıldığı Sudan’a Komşu Ülkeler Zirvesi gerçekleştirilmişti. Zirvede, “Sudan krizinin ülkenin geleceği, istikrarı, birliği ve toprak bütünlüğü üzerindeki yansımalarının çözülmesi ve ulusal kurumların çöküşünün önlenmesi için gerekli uygulamalı adımları ele alacak” bir iletişim mekanizması kurma kararı alınmıştı. Bu iletişim mekanizmasına katılımcı ülkelerin dışişleri bakanları liderlik edecek.

Kapanış bildirgesine göre zirvede ayrıca, iletişim mekanizmasına “Hükümetler Arası Kalkınma Otoritesi (IGAD) ve Afrika Birliği (AfB) de dahil olmak üzere mevcut mekanizmalarla entegrasyonunda Sudanlı taraflarla doğrudan iletişim kurarak çatışmayı durdurup Sudan krizinde kapsamlı bir çözüme ulaşmak için uygulanabilir pratik çözümler içeren bir yürütme eylem planı” hazırlama görevi verilmişti.

Geçtiğimiz ay Sudan’a Komşu Ülkeler Zirvesi’nde konuşma yapan Mısır Cumhurbaşkanı Abdulfettah es-Sisi (Mısır Cumhurbaşkanlığı)

Çad Dışişleri, Yurtdışındaki Çadlılar ve Uluslararası İşbirliği Bakanlığı tarafından yapılan açıklamada, Sudan’a Komşu Ülkelerin Dışişleri Bakanları Komitesi’nin ilk toplantısının 6-7 Ağustos tarihlerinde Encemine’de yapılacağı duyurulmuştu. Açıklamada, toplantının esas amacının “Sudan’ı binlerce kişinin ölümüne ve milyonlarca Sudanlının yerinden olmasına neden olan yıkıcı bir savaşın uçurumuna sürükleyen mevcut Sudan krizinden çıkış yolları önermek” ve aynı zamanda “ortakların dikkatini büyüyen insani krize acil yanıtlar vermeye çekmek” olduğu belirtilmişti.

Aynı bağlamda, Mısır Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Büyükelçi Ahmed Ebu Zeyd yaptığı bir açıklamada, görüşmeye Mısır Dışişleri Bakanı Samih Şukri’nin katılacağını belirterek şu ifadeleri kullanmıştı:

“Komşu ülkelerin dışişleri bakanları toplantılarında Sudan krizinin çeşitli yönlerini, tüm güvenlik, siyasi ve insani boyutlarını, Sudan halkı üzerindeki etkilerini ve bölgesel ve uluslararası yansımalarını tartışacaklar. Amaç, Sudan’a komşu olan ülkelerin devlet ve hükümet başkanlarının mevcut krize son verecek ve Sudan’ın birliğini, toprak bütünlüğünü ve kardeş halkın sözünün geçerliliğini koruyacak çözümlere ulaşmak için etkili bir şekilde hareket etmelerini sağlayacak pratik öneriler geliştirmektir.”

Öte yandan Sudan Ümmet Partisi Genel Başkanı Mübarek el-Fadıl, Sudan’ın komşu ülkelerinin gösterdiği çabaların önemini vurguladı. Dışişleri bakanlarının Çad’daki ilk toplantılarında ortaya koyabilecekleri “pratik öneriler” olduğunu ve bunların “trajik” olarak nitelendirdiği krizi sona erdirmek için pratik çözümlere ulaşılmasına katkıda bulunabileceğini kaydetti. Şarku’l Avsat’a verdiği röportajda Fadıl, Sudan’ın komşu ülkelerinin bakanlık mekanizmasının, Hızlı Destek Kuvvetleri (HDK) üzerinde etkisi olan saha liderleri ve aşiret ileri gelenleriyle yoğun temaslar kurarak işe başlaması gerektiğini de sözlerine ekledi.

Fadıl, Sudan’ın komşu ülkelerinin bakanlar düzeyindeki mekanizmasının, ülkelerinin sahadaki etkin liderlerle iletişim kurma gücünden yararlanarak “başarıya ulaşma fırsatı” olduğuna dikkat çekti. Ayrıca, özellikle Libya, Çad ve Orta Afrika Cumhuriyeti gibi taraflardaki sınırların kontrol altına alınması gerektiğine dikkat çekti ve bu bölgelerin “HDK’ye silah kaçakçılığı yapmak için kullanıldığını” belirtti.

Diğer taraftan Sudanlı yazar ve siyasi araştırmacı Mecdi Abdulaziz, Sudan’a komşu ülkelerin dışişleri bakanları mekanizmasının toplanmasının, sahada ve siyasi düzeydeki değişkenliklerin ışığında gerçekleştiğine işaret etti ve bu değişkenlerin, “mekanizmanın Sudan’daki istikrarın yeniden tesis edilmesi çabalarına destek sağlamada başarılı olma olasılığı üzerinde büyük ölçüde etkisi olduğunu” belirtti.

Abdulaziz Şarku’l Avsat’a verdiği röportajda, “bu ayın savaşı durdurmak ve Sudan’da istikrarı yeniden sağlamak açısından büyük atılımlar getireceği” konusunda iyimser olduğunu söyledi. Cidde Forumu ile komşu Sudan ülkeleri arasında krizi sona erdirme çabalarında öne çıkan entegrasyonu takdir etti. Sudan’ın komşu ülkelerinin dışişleri bakanlarını, uluslararası insani ve yardım kuruluşlarının rolünü harekete geçirmeye teşvik etmenin önemini vurguladı. Ayrıca yerinden edilen ve Sudanlı vatandaşların “birkaç Arap ülkesi ve bölgesi dışında gerçek yardım almadığına” dikkat çekti.

Birleşmiş Milletler’e (BM) göre nisan ayının ortasından bu yana Sudan ordusu ile HDK arasındaki silahlı çatışmalarda çoğu sivil 3 binden fazla kişi öldü. Ayrıca 3 milyondan fazla kişi yerinden oldu ve mülteci konumuna düştü.

Sudan’da çatışan taraflar ‘ateşkesi’ ihlal etmeye devam ederken Omdurman'da bir savaş uçağı düştü, pilotları sağ kurtuldu

OHCHR, çatışan tarafları şiddeti durdurmaya çağırırken, ülkede yerinden edilenlerin sayısı bir milyona yaklaştı.