عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
Son Haberler
DÜNYA

Kaçınılmaz bir savaş: Gabon darbesinden sonra ne oldu?

Gabon'daki genç nesiller, Bongo ailesinin saltanatından uzakta başka isimler seçme ihtiyacı duyuyor / Fotoğraf: AFP
Gabon'daki genç nesiller, Bongo ailesinin saltanatından uzakta başka isimler seçme ihtiyacı duyuyor / Fotoğraf: AFP
TT
TT

Kaçınılmaz bir savaş: Gabon darbesinden sonra ne oldu?

Gabon'daki genç nesiller, Bongo ailesinin saltanatından uzakta başka isimler seçme ihtiyacı duyuyor / Fotoğraf: AFP
Gabon'daki genç nesiller, Bongo ailesinin saltanatından uzakta başka isimler seçme ihtiyacı duyuyor / Fotoğraf: AFP

Gabon'da subayların önderlik ettiği askeri darbe, son günlerde Batı Afrika ülkesini dünya gündeminde en üst sıralara çıkardı.

Subayların, baba Omar Bongo (1967- 2009) ve oğul Ali Bangu (2009 - 2023) hükümdarlığı süresince 55 yıldan fazla süren Bongo saltanatının siyasi döneminin sona erdiğini duyurmasının ardından, konuya dair haberler önde gelen uluslararası kanallarda ve gazetelerde üst sıralarda yer aldı.

Peki, Gabon tarihindeki ilk başarılı askeri darbenin gerçek nedenleri neler?

Neden tam da Bongo'nun üçüncü başkanlık dönemini kazandığının açıklandığı seçimler sonrasında gerçekleşti?

Gabonlu subayların hareketi ile Batı Afrika kıtasında büyüyen darbe olgusu, özellikle de Nijer ve öncesinde Burkina Faso'daki darbe arasındaki ilişki nedir?

Darbelerin tarihi

Fransa'da yaşayan Gabonlu gazeteci Joseph Lyon, Gabon tarihinin bağımsızlıktan bu yana birçok darbe girişimine tanık olduğunu ifade etti.

Bunların belki de en önemlisi, üç yıllık iktidarın ardından devrilen ülkenin ilk Cumhurbaşkanı Bat Lyon Mba'ya karşı 1964 yılında yapılan darbeydi.

Ancak daha sonra Fransız askeri müdahalesi onu yeniden iktidara getirdi. Ülke 2019 yılına kadar buna benzer başka girişimlerden haberdar değildi.

Felç geçiren Cumhurbaşkanı Ali Bongo'nun yokluğundan yararlanılarak ülke tarihindeki ikinci darbe girişimi gerçekleşti ancak bu girişim onu iktidardan uzaklaştırmayı başaramadı.

Lyon, Independent Arabia'ya yaptığı açıklamada, 30 Ağustos'ta gerçekleşen darbenin şu ana kadarki ilk başarılı girişim olduğunu ifade etti.

Lyon, subayları Bongo'yu devirme kararı almaya iten ana faktörlere ilişkin okumasında şunları söyledi:

Bu darbenin ortaya çıkması ve başarısı için bir dizi nesnel ve öznel koşullar mevcut. Bunlardan belki de en önemlisi, Gabon'u yolsuzluğun en yaygın olduğu ülkeler listesine sokan ekonomik ve mali yolsuzluktur.

Lyon, petrol zengini ülkenin zenginliğine elli yılı aşkın süredir el koyan Bongo ailesinin yolsuzluğuna ilişkin Uluslararası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu'nun (ICIJ) 2021 yılında yayımladığı 'Pandora Belgeleri' olarak bilinen skandala değindi.

Bu belgeler, devrik başkan da dahil olmak üzere eski Başkan Omar Bongo'nun oğullarının yaygın yolsuzluğa ne ölçüde bulaştığını ortaya çıkardı.

Gabonlu gazeteci şunları söyledi:

Araştırma raporu, Gabonluların gücü ve zenginliği ele geçiren bu ailenin yolsuzlukları hakkında bildiklerini ve özel konseylerinde tekrarladıklarını tüm dünyaya gösterdi. Ülkenin petrol ve maden zenginliğine rağmen halkın çoğunluğu aşırı yoksulluk içinde kıvranıyor.

Krizin çeşitli faktörleri

Lyon, Bongo hanedanı olarak bilinen hükümdarlığın uzunluğuyla ilgili çeşitli nedenlerin bulunduğunu belirterek şu ifadeleri kullandı:

İki nesil Gabonlu bu ailenin yönetimi altında doğup yaşlandı. Bu da ulusal aidiyet duygusu hisseden genç kuşakları, iktidardaki ailenin egemenliği dışında başka isimler seçmeye yöneltti. Bu arada, 1990 çalkantısının ardından ortaya çıkan siyasi muhalefet, siyasi çoğulculuk ve kan bağının yönetim için bir kriter haline gelmemesi için 'devletin cumhuriyetçi karakterinin' tesis edilmesini talep etmeye devam etti.

Ancak Lyon'a göre, Ağustos ayında gerçekleşen seçimlerdeki kapsamlı yolsuzluk da dahil olmak üzere başka nedenler de var.

Zira Avrupa Birliği (AB) temsilcilerinin de bulunduğu uluslararası gözlemcilerin ifadelerinde çok geniş ihlaller kaydedildi.

Lyon, sözlerini şöyle sürdürdü:

Bongo hanedanının yönetimini devirmek için bir süredir nesnel faktörlerin mevcut olduğuna şüphe yok. Ancak dış müdahaleler (1964'te Fransa) veya güvenlik servislerinin bunları engelleme yeteneğinin bir sonucu olarak başarısız olan önceki darbe girişimlerinin yanında sübjektif faktörün yokluğu da bir engel olmaya devam etti. Söz konusu girişimler, askeri liderler için rejimi devirmeye yönelik herhangi bir adım atarken önemli bir zorluk teşkil etmeyi sürdürdü.

Darbeden sonra

Lyon, "Ali Bongo yönetiminin devrilmesi ve Fransa'nın veya uluslararası toplumun müdahale etmeme garantisi, darbe girişiminin başarısı veya Gabon'da demokrasiye geçiş için yeterli değil" dedi.

Lyon, "AB'nin, son seçimlerde büyük yolsuzluklar yapıldığını kınamasına ve kabul etmesine rağmen, darbenin nedenlerini anladığı yönünde Brüksel'den işaretler geldiği doğru. Ancak bu, bir sonraki yolun zorunlu olarak demokratik dönüşüme yol açacağını garantilemek için yeterli değil" ifadelerini kullandı.

Lyon şunu vurguladı:

General Brice Cloutier Olegy Nguema liderliğinde iktidarı ele geçiren subaylar mali yolsuzluğa karışmakla suçlanıyor. Organize Suç ve Yolsuzluk Raporlama Projesi'nin (OCCRP) 2020 yılı soruşturma belgeleri, kendisinin büyük bir servet biriktirdiğini ve Fransa ve ABD'de her birinin değeri bir milyon dolardan fazla olan gayrimenkullere sahip olduğunu ortaya çıkardı. Buna ek olarak, iktidarı ele geçiren askeri elit, açık bir anayasal yetkiyle iktidarın sivillere sorunsuz bir şekilde devredilmesini garanti eden belirli bir zaman çizelgesi yoluyla demokratik geçişe yönelik niyetini veya net bir planını henüz açıklamadı. Özellikle çoğu büyük mali ayrıcalıklardan yararlanmaya devam ettiği için, memurlar arasında memurlar arası anlaşmazlıkların ortaya çıkması ihtimal dahilinde.

Gabonlu gazeteci, diğer Afrika darbe deneyimleriyle karşılaştırıldığında uluslararası toplumu Gabon'daki duruma özel önem vermeye itebilecek önemli faktörlerin varlığını ifade etti.

Lyon, "Gabon'un petrol üreten bir ülke olması ve önemli maden kaynaklarına sahip olması, büyük güçlerin temel çıkarlarının varlığı açısından, uluslararası güçlerin durumu farklı bir şekilde ele almalarını muhtemel kılmaktadır" dedi.

"Bongo yönetiminin sona erdirilmesi ihtiyacı konusunda bir tür anlaşma mevcut"

Nijeryalı siyaset bilimi uzmanı Muhammed Ayat ise Gabon'daki darbe grubunun niyetlerini yargılamak için henüz çok erken olduğunu ifade etti.

Ayat, "Ancak şu ana kadar kesin olan şu ki, bazı askeri birlikler arasında Bongo yönetiminin sona erdirilmesi ihtiyacı konusunda bir tür anlaşma mevcut. Bu darbenin ve önde gelen askeri oluşumun koordinatları okunduğunda, Bongo'yu devirme planının başarıya ulaşması için bir süredir üzerinde çalışılan sıkı koordinasyon ve düzenlemelerin olduğu açıkça ortaya çıkıyor" dedi.

"Bongo ailesinin uzun süreli hükümdarlığından duyulan büyük memnuniyetsizlik göz önüne alındığında darbenin uzun süredir beklendiğini" ifade eden Ayat, petrol zengini ülkede yaygın yolsuzluk gerçeğinden bahsetti.

Ayat, Gabon askeri kurumunun tarihsel rolüne ilişkin bir soruya yanıt olarak şu cevabı verdi:

Gabon askeri kurumu, siyasetten ve iktidardan uzak değildi, aksine her zaman ona yakın kalmış ve iktidardaki rejimlerin politikalarını desteklemişti. Ancak Batı Afrika'da, özellikle Mali ve Burkina Faso'da ve son olarak da Nijer'de yaşanan son gelişmelerin yanı sıra, iktidardaki ailenin yozlaşması nedeniyle artan halk öfkesi, askeri seçkinleri iktidardaki müttefiklerini devirmeye motive etti.

Ayat ayrıca, darbecilere karşı başka bir darbe olasılığını da dışlamadığını ifade etti. 

Independent Arabia, Independent Türkçe

Daha fazlasını oku

 
 
ARAP DÜNYASI

İki ziyaret arasında Şam

İki ziyaret arasında Şam
TT
TT

İki ziyaret arasında Şam

İki ziyaret arasında Şam

İbrahim Hamidi

Şam günlükleri bir borsa gibi. Kalp atışları yükseliyor ve düşüyor. Şantiye işe başladı. Yeniden inşa mücadelesi başladı. Göstergelerin istikrar kazanması zaman alacak ama ilerleme var. Şehir, hayallere ve beklentilere yer açmak için sabrı benimsiyor.

Birkaç gün önce ziyaret ettiğim Şam, rejimin devrilmesinden sonra ziyaret ettiğim şehir değildi. Çok şey değişti, bazıları ise aynı kaldı. Suriyeliler gerek geçen yılın sonlarındaki gerekse ateş ve savaş yıllarındaki geniş beklentilerinin yörüngesinde dönmeye devam ediyorlar.

Geçtiğimiz yılın sonlarında şehir karanlıkta uyuyordu ama halkı uyumuyordu. Şam’da şenlik havası vardı. Rejimin devrilişinin mutluluğu, yıllarca veya on yıllarca süren sürgünden sonra birçok kişinin şehirlerine ve ailelerine dönüşünün sevinci yaşanıyordu. O zamanlar danslar Barada Nehri kıyılarına taşıyor ve yasemin şehrinin ağaçlarına yuva yapıyordu. Şarkılar arasında bir ses, “Başını kaldır, sen özgür bir Suriyelisin” şarkısını söyleyerek sürgünden dönen birini selamlıyordu. Bu şarkıyı ancak ülkesine dönen başka birini selamlayan bir başka şarkı ve sarılma bölüyordu.

Geceyle gündüz bir olmuştu. Bir kutlama karmaşası vardı. Duygular coşkuluydu. Şehir geri dönenlerle anlaşıp onları bağrına basıyordu. Zamanlamalara vakit yoktu, gözyaşları sel olmuş akıyordu. Trafik ışıkları ve onlara uyan yoktu, polis arabaları yoktu, trafik kuralları yoktu. Geç saatlere kadar ayakta kalınıyordu. Gecelerin elektriksiz olmasını, karanlıkta dans etmeyi herkes kabullenmişti. 

Yaşlı şehre kur yapılıyordu. Sokaklardaki ve binalardaki çatlaklara övgüler düzülüyordu. Gri gazlara kucak açılıyordu. Ne hesap sormaya vakit ne de hesap sorma niyeti vardı. Şehrin sokaklarında tezgahların ve kokuların yarattığı karmaşa kabullenilmişti. Tek şey, önemli tek husus, rejimin devrilmesine sevinmekti. Bunlar pek çok kişinin 54 veya 61 yıldır beklediği anlardı. Tarihi anların gücü karşısında her şey kabul edilebilirdi.

Hedefler ve beklentiler büyüktü, hayaller engindi, duygular coşkuluydu. Kasiyun Dağı’nın zirvesi randevu ve buluşma yeriydi, kafelerde seminerler düzenleniyordu. Siyasetçiler geri dönmüştü, aktivistler geri dönmüştü, devrimciler geri dönmüştü. Esed rejimi muhalifleri, Esed sonrası rejimi kurmak için geri dönmüşlerdi. Herkesin ülkenin geleceğine dair kendi vizyonu ve yeni Suriye'nin inşasındaki rolüne dair kendi düşüncesi vardı. Herkesin, kanlı on yılların, ağır on yılların saniyelerinde, birçoğunun kanıyla, yarasıyla çizdiği bir ülke haritası vardı. Herkesin “sessizlik cumhuriyeti”ndeki hücrelerinin tavanlarına, göç dalgaları ile yerinden edilenlerin çadırlarının deliklerine bakarak kurduğu kendine özgü hayalleri vardı. Ölüm botlarında boğulmaktan kurtulan herkesin, Suriye'nin bir kıyısından diğerine geçmekte kullanacağı bir botu vardı.

Şimdi Şam farklı. Şehir daha düzenli. Hizmetler daha ulaşılabilir. Polis ve güvenlik var. Kurumlar ve bakanlıklar çalışıyor. Şehir eski adetlerine döndü. Ve halkı ritmini yeniden buldu. Kafelerde, sokaklarda ne bir kutlama ne de bir şarkı var. Devrim marşları kayboldu. Şehrin göğünde ve pencerelerinde daha fazla ışık ve elektrik var. Adetler Şam sokaklarına sızdı.

Hizmetler daha iyi. Kurumlar çalışıyor. Elektrik artık evleri ve lambaları daha uzun süre ziyaret ediyor. Şehir arabalarla dolu. Trafik memurları trafiği organize ediyor. Trafik ışıkları yeniden yanıyor. Sürücüler ve yayalar onların komutlarına uyuyor.

Maaş ve döviz bürolarının önünde kuyruk var. Açlara ve yoksullara hizmet veren fırınların önünde bir sıra uzanıyor. Geçen yılın sonunda olduğu gibi güvenlik açısından durumları belirsiz olup bir çözüm arayanların oluşturduğu kuyruklar artık yok.

İnsanların kaygıları ve dertleri geri döndü. Hayat pahalılığı var. Emeklilerin maaşları kesildi, kamu çalışanları işten çıkarıldı. Şam çevresinde ve Suriye'nin batı ve güneyindeki güvenlik durumuyla ilgili endişeler yeniden gündemde. Beklentiler potansiyelin üzerindeydi. Rüyalar zamandan daha hızlıdır. Son haftalardaki birkaç sınavla insanlar dünyaya geri döndü. Tükenmiş, çökmüş, kuşatılmış bir ülke aylar içinde toparlanamaz. Şam Kılıcı’nın önünde çekilen bir fotoğraf, Amerikan “yaptırım kılıcı”nın darbelerinden kurtulmaya yetmiyor.

Şam aşağıdan böyle görünüyordu. Yukarıdan bakıldığında ise artık çehresi belirgin. Anayasal Beyanname yayımlandı. Siyasi sistem netleşti; beş yıllık geçiş süreci ile bir başkanlık sistemi. Hükümet kuruldu. Heyet Tahrir eş-Şam önemli bakanlıkları elinde tutarken, diğer bakanlıkları siyasi nüfuzu olmayan teknokratlara bıraktı. Mezhepsel kota olmaksızın etnik, dinsel ve mezhepsel tüm bileşenlerden bakanlar hükümette yer aldı. Tablo, yasama organının oluşturulmasıyla tamamlanacak.

Siyasetçilere ve siyaset yapmak isteyenlere mesaj ise açıktı. 29 Ocak Zafer Günü’nde verilen bu mesaj, askeri, siyasi ve sivil bütün devrimci örgütleri ve oluşumları feshediyordu. Yani siyasi partilere, siyasi bloklara yer yok.

Yukarının önceliği güvenliğin sağlanması ve ekonominin iyileştirilmesidir. Diyalog veya silahlı çatışma ya da uzlaşmalar yoluyla örgütlerin dağıtılması ve yeni Savunma Bakanlığı'na entegre edilmesi yoluyla güvenliğin sağlanmasıdır. Nitekim böyle de oldu. Hristiyanlar, Dürziler ve Kürtler artık “devlet şemsiyesi” altında kendi bölgelerini koruyorlar. Kıyı kesimindeki Alevilerin durumu ise ayrı bir konu. Rejim kalıntılarının isyanı yeni rejim için dahili ve İran'ın arkasında olduğu harici bir sınavdı. Güvenlik mensuplarının öldürüldüğü planlı bir askeri ayaklanmayla başladı ve yaraları hâlâ açık olan kanlı katliamlarla sona erdi.

Şarku’l Avsat’ın Majalla’dan aktardığı analize göre hükümetin yapısı ve bakan tercihleri, ekonominin iyileştirilmesinin bir öncelik olduğunu ve yaptırımların kaldırılmasının anahtarı olduğunu gösteriyor. Arap, bölge ve Avrupa ülkeleri Şam'a el uzattı. Şam'ın müttefiki olan bütün ülkeler, çarkın hızla dönmesi için seferber olmuş durumda. ABD yaptırımları ekonomiyi canlandırmaya yönelik katkıları sınırlandırıyor. Washington bu konuda ikiye bölünmüş durumda; bir grup, yeni Suriye hükümetini “el-Kaide benzeri” olarak görüyor. İkincisi, yeni hükümetle adım adım etkileşime geçmeye hazır.

İkinci grubun taraftarları Şam'a, Şam'ın bazılarını kabul etmenin zor, hatta imkânsız gördüğü sekiz maddelik bir talep listesi sundular. Bu zor talepler, Filistinli fraksiyonların siyasi faaliyetleri ve Suriye'deki bazı kişilerin sınır dışı edilmesiyle ilgiliydi. ABD'nin taleplerine yazılı bir mektupla yanıt veren Şam, Birleşmiş Milletler'de yeni Suriye bayrağını çekmek üzere New York'a, ardından Dünya Bankası toplantılarına katılmak üzere Washington'a bakan düzeyinde yapacağı ziyarete güveniyor.

Şam sokaklarındaki durum, kiliselerde, camilerde, kafelerde sosyal medyadaki paylaşımlara göre daha rahatlatıcı. Övgü şairlerinin şiirlerinde yüzeyde göründüğünden ise daha rahatsız edici

Zaman kılıç gibidir, halk “kurtuluş mucizesini” takdir eder, boş cepler ise mucizeler bekler. Alarm zili çalıyor. İş adamları ve bakanlar, yurtdışındaki işlerini ve kazanımlarını bırakarak kurumlara yerleştirilen bombaların imha edilmesine, kuruluşlardaki düğümlerin çözümüne katkıda bulunmak, “yaptırım kılıcı” altında yaşamanın alternatif yollarını aramak üzere ülkelerine dönmeye karar verdiler. Rejimin devlet kurumlarında işlediği katliamların boyutları geniş çaplı bir çalışmayla ortaya çıkarıldı.

Bakanlıkların başında teknokratlar ve uzmanlar var. Ama çok sayıda memurun bu bakanlıklar ve kurumlarla ilişiği kesildi. Yerlerine İdlib ve diğer güvenli bölgelerde kurulan eski otoritenin memurları getirildi. Eski memurların işten çıkarılması ile yerlerine gelen geçici ziyaretçi memurlar arasında çalışma saatleri kısa, tamamlanan işlerse az. Yaptırımları delme mücadelesi için gereken cephane yetersiz.

Gerileyen veya iyileşmeyen ekonomik durum ile güvenlik durumuna yönelik tehditler karışımı, içeride ve dışarıda yeni bir sınav için pusuda bekleyen gizli güçlerin beklediği bir fırsat. Karar vericiler ise bu bombayı etkisiz hale getirmek için çaba harcıyor.

Şam sokaklarındaki durum kiliselerde, camilerde, kafelerde, sosyal medyadaki paylaşımlara göre daha rahatlatıcı. Övgü şairlerinin şiirlerinde yüzeyde göründüğünden ise daha rahatsız edici. Şam'daki Hristiyan bayramlarının Genel Güvenlik unsurları tarafından korunması ve üst düzey siyasi ziyaretler rahatlama yaratan bir hamleydi. Başkentte kaçırma eylemlerine dair yayılan haberler ve söylentiler yahut ABD ve İngiltere'nin yaptığı seyahat uyarıları ya da Batılı başkentlerin diplomatlarının Şam'da uyumalarını engellemeleri ise korku yayıyor.

Bir haber yerinden edilmişleri ve mültecileri geri dönmeye teşvik ederken, bir diğeri gençleri göç etmeyi düşünmeye itiyor. Suriyelilerin yüreği her gün bir şeyler arasında gidip geliyor. Zorluklar çok. Şantiye kuruldu, yeniden inşa planı başladı, mayınları temizleme ve hayalleri gerçekleştirme mücadelesi başladı.