Aydınlardan Gazze'ye ilişkin iki açıklama: Bölünmüş Batı

Abdulkebir el-Hatibi’nin ‘çifte eleştirisine’ dönüş

Filistinliler, Gazze Şeridi'nin güneyindeki Han Yunus şehrinin doğu eteklerindeki Huzaa bölgesine döndüklerinde evlerindeki hasarı inceliyorlar (AFP)
Filistinliler, Gazze Şeridi'nin güneyindeki Han Yunus şehrinin doğu eteklerindeki Huzaa bölgesine döndüklerinde evlerindeki hasarı inceliyorlar (AFP)
TT

Aydınlardan Gazze'ye ilişkin iki açıklama: Bölünmüş Batı

Filistinliler, Gazze Şeridi'nin güneyindeki Han Yunus şehrinin doğu eteklerindeki Huzaa bölgesine döndüklerinde evlerindeki hasarı inceliyorlar (AFP)
Filistinliler, Gazze Şeridi'nin güneyindeki Han Yunus şehrinin doğu eteklerindeki Huzaa bölgesine döndüklerinde evlerindeki hasarı inceliyorlar (AFP)

Abdusselam Binabd el-Ali

Geçen hafta, Dr. Hamza el-Muzeyni, İngiliz gazetesi The Guardian’ın 22 Kasım 2023 tarihinde Adam Tooze, Samuel Moyn ve Amia Srinivasan ve diğerleri tarafından, Alman filozof Jürgen Habermas, Nicole Dettloff ve Rainer Forst tarafından imzalanan ve İsrail'e sempati duyan ve Filistinlileri görmezden gelen bir bildiriye yanıt olarak yayınlanan bildiriyi aktardı. The Guardian gazetesindeki bildiriyi imzalayanlar, 13 Kasım 2023 tarihinde Frankfurt Goethe Üniversitesi'nde bulunan Standart Düzenlemeler Araştırma Merkezi'nin web sitesinde yayınlanan 'Dayanışma İlkeleri' başlıklı bildiriden büyük endişe duyduklarını ifade etti. Her ne kadar Federal Almanya Cumhuriyeti'nin demokratik ruhunun önemli bir parçası olarak tüm insanların insan onuruna saygı gösterilmesine ilişkin beyanın dayandığı temelleri takdir ettiklerini teyit etmiş olsalar da bildirgeyi imzalayan Almanların ifade ettiği dayanışmanın açık sınırları konusunda derin endişe duyduklarını ifade ettiler. Bildirinin insan onuruna olan ilgisinin, Gazze'deki ölüm ve yıkımla karşı karşıya kalan Filistinli sivillere yeterince uzanmadığını ve Almanya'da giderek artan İslamofobi ile karşı karşıya olan Müslümanları içerecek şekilde şekilde genişletilmediğini açıkladılar. Açıklamada “Dayanışma, insan onurunun temel ilkesinin herkese uygulanması anlamına gelir. Bu, tüm silahlı çatışmalardan etkilenen insanların acılarını tanımamızı ve ele almamızı gerektirir” ifadelerine yer verildi.

Uluslararası hukuk nerede?

Son olarak, karşı bildiriyi imzalayanlar, Alman bildirisinde ‘savaş suçlarını ve insanlığa karşı suçları da yasaklar, bunlar arasında toplu cezalandırma, zulüm ve okullar, hastaneler ve ibadethaneler de dahil olmak üzere sivil altyapının tahribatını yasaklayan uluslararası hukuku destekleme konusunda değinilmediğini ifade ederek endişelerini dile getirdiler. Ayrıca “Uluslararası yasal standartlar, dayanışma ve insan onuru ilkelerinin rehberliğinde hareket etmenin, bizi çatışmanın tüm katılımcılarını bu daha yüksek standartta tutmaya zorladığını ve vahşetlerin bizi bu ilkeleri terk etmeye zorlamasına izin veremeyiz” ifadelerini kullandılar.

İmzacılar, Almanya'nın açıklamasında ‘savaş suçlarını ve insanlığa karşı suçları da yasaklayan uluslararası hukuka destek konusunda herhangi bir ifadenin’ yer almamasından duydukları endişeyi dile getirdiler.

The Guardian’daki bildirinin Alman bildirisinin taraflılığını ortaya koyması bizim için çok önemli değil, çünkü bunu pek çok Arap yazar yaptı. Bizim için asıl önemli olan, bu bildirinin Batı tarafından Batı’ya bir yanıt olması ve bizim Batı dediğimiz, içinde farklılıklar olmayan, çatlama olmayan sağlam bir varlık olarak birleştirdiğimiz şeyin, aslında çoklu bir birlik ve çürümüş bir varlık olduğu anlamına gelmesidir.

Faslı düşünür Abdulkebir el-Hatibi, 1980’li yıllardan beri ve özellikle ‘Çoklu Fas’ adlı kitabında, ‘çifte eleştiri’ olarak adlandırdığı çerçevede bu konuyu ele aldı. Hatibi, söz konusu kitabında şöyle yazmıştı:

Eğer Batı, tamamen dışımızda bir şey olarak değil, başka bir farklılıkla ölçmemiz gereken bir farklılık olarak içimizde mevcutsa ve eğer Batı artık sadece korkumuzun yarattığı bir yanılsama değilse, onu varoluşun diğer kısımlarıyla olan ilişkisinde ve uzaklığında da tanımamız gerekiyor. Bedeli ne olursa olsun her şeyi yeniden düşünmek bize kalıyor.

sdwfervg
Alman filozof Rainer Forst

Hatibi ve çifte eleştiri

Hatibi, ‘korkumuzun yarattığı bir yanılsamayı’ çözmek için egemenliğin temellerini sarsacak ve kökenlerini ve temellerini yeniden gözden geçirecek çifte eleştiri çağrısında bulundu. Dualite, bu eleştirinin önce Batı metafiziğine ve ardından İslam metafiziğine yöneldiği anlamına gelmez. Aksine, bu ikisinin arasından geçer ve yazarının dediği gibi "Batı metafiziği ile İslam metafiziği arasındaki bir karşılaşmadır.".Jacques Derrida gibi Hatibi de "söylemlerimizin beslendiği tüm çiftleri, içlerinde muhalefetin ortadan kaldırılmasını değil, daha ziyade bir zorunluluk işareti görmek için" yeniden düşünmeyi istiyordu. Öyle ki, çiftin her bir tarafı, birbirine karşıt olarak ortaya çıkacaktı. Ertelenmesinde diğerinin kendisi gibi görünür.

Üçüncü bir dünya olduğumuza göre yalnızca üçüncü bir yolu izlememiz gerekiyor. Bu, Batı'nın düşündüğü gibi ne aklın yolu ne de akılsızlığın yoludur. Daha ziyade hem akıl hem de akılsızlıktan yoksun bir çifte sarsıntıdır. Bu, farklı olanı (bireyleri ve grupları) küçültmeyen, onları kendi kendine yeterlilik dairesine dahil etmeyen çoklu bir düşüncedir. Düşünce, kendi alanına bir bütün olarak evren olarak, mesafelerle dolu, boşlukları ve sessiz sorularla bölünmüş bir evren olarak görmek istemiyorsa, bu  indirgemeden  kaçınmalıdır.

frgtn
Profesör Jürgen Habermas Yahudi Müzesi'nde konuşuyor (AFP)

Gölgede

Hatibi'nin Arapça bilgisi hakkında temel aldığı şey, onun Batı bilişsel sisteminin "kıyılarında" kaldığı ve "bu sistem içinde var olmadığı" idi. Ona tabi olduğundan ve onun dışında değil, onun tarafından tanımlandığından dolayı, düşüncesini kendisi kurmakta ve uygulamaktadır. Bu durumda, ‘çifte eleştiri’, ‘kör marj’ olmayan yeni bir bakışı oluşturmayı sağlayacaktır. Arap bilgisi, bir kopuş dışında teolojik ve teokratik temellerinden vazgeçemez; bu, ikili olmadığı sürece, ‘Batı bilişsel sistemini, düşünülmemiş  dışarısıyla karşı karşıya getirmek ve aynı  zamanda sadece dışsal yollarla değil, aynı zamanda marjları köklendirmek için çalışmak" gibi ikili bir durum olmadığı sürece gerçekleşmeyecektir. Arap dilini araç olarak kullanan  ama ona doğru ilerleyen düşünce... Farklı düşünür, birkaç dil konuşur, kaynağı ne olursa olsun her konuşmayı dinler.”

O halde, ‘mutlak öteki’ olarak gördüğümüz şeyden kesin olarak kopmak söz konusu değildir. Çünkü bu mutlak varlık, ‘korkumuzdan kaynaklanan yanılsamaların’ bir ürününden başka bir şey değildir.

Bu, öncelikle, eğer Arap düşünürü düşüncesinin farklı olmasını istiyorsa, Batı'ya yönelik içsel eleştiriyi kendi yerine harekete geçirmemesi gerektiği anlamına gelir, " çünkü bu eleştiri düşüncenin ve konuşmanın birçok alanında önemli ölçüde mevcuttur. Mevcut Batı epistemolojisi, aşkınlık ve ademi merkeziyetçilik güçleri nedeniyle içeriden kriz içindedir. Bu parçalanmış epistemoloji, çatışma ve anlaşmazlıklarımızda ortaya çıkan değişen kalıp ve şekillere göre bizi, yani Üçüncü Dünya'yı temsil ediyor. Bu durumda, elde edilenleri hemen birleştirerek onu ikili bir eleştiriye göre dönüştürmeye çalışmaktan başka bir şey yapamayız."

O halde bu, ‘mutlak öteki’ olarak gördüğümüz şeyden kesin olarak kopma meselesi değildir. Çünkü bu mutlak varlık, ‘korkumuzdan kaynaklanan yanılsamaların’ ürününden başka bir şey değildir. Tam tersine, kendi iç dünyamızdaki ötekiliğimizi açığa çıkarmalı, Batı’nın yaşadığı krizlere ‘katılmalı’, marjinallerini köklendirmek ve onu düşünmeyen dışarısıyla yüzleşmek amacıyla kendisine yönelttiği eleştirilere dahil olmalıyız.

*Bu makale Şarku'l Avsat tarafından Londra merkezli Al Majalla dergisinden çevrilmiştir.



Trump ya da şanslı Lazarus

Güçlü bir şahin rolü oynamasına rağmen, aslında en yakın danışmanları tarafından kendisine verilen Obama'nın reçetelerini uygulamaya yaklaşıyor (AFP)
Güçlü bir şahin rolü oynamasına rağmen, aslında en yakın danışmanları tarafından kendisine verilen Obama'nın reçetelerini uygulamaya yaklaşıyor (AFP)
TT

Trump ya da şanslı Lazarus

Güçlü bir şahin rolü oynamasına rağmen, aslında en yakın danışmanları tarafından kendisine verilen Obama'nın reçetelerini uygulamaya yaklaşıyor (AFP)
Güçlü bir şahin rolü oynamasına rağmen, aslında en yakın danışmanları tarafından kendisine verilen Obama'nın reçetelerini uygulamaya yaklaşıyor (AFP)

Refik Huri

ABD'de başlangıçtan beri süregelen bir gelenek vardır, görev süresinin son gününe kadar tek bir başkan vardır. Seçilen başkan geleneğe saygı duyar ve Kasım 2024'teki zaferinden 20 Ocak'ta göreve gelmesine kadarki süreyi, yönetimini, önceliklerini ve görev süresinin ilk 100 gününde neler yapacağını düzenleyerek geçirir.

Ancak Başkan Donald Trump acele ediyor, iktidarı ele geçirmeden önce onu kullanmak istiyor. ABD ve dünyada onun görevine başlamasını bekleyenler de, kendilerini neyin beklediğini bilmek için acele ediyorlar. Trump şanslı bir adam, 2016'da başkan Barack Obama ve politikalarına karşı beyazların başlattığı protesto dalgasıyla ilk başkanlığını kazandı. Başkan Joe Biden'ın politikalarına karşı başlatılan protesto kampanyasının ardından da 2024'te ikinci kez seçildi. Şansı katıldığı iki seçimde de bir kadına karşı yarışmasıyla zirveye çıktı. İlk seferinde Hillary Clinton, ikinci seferinde ise Kamala Harris’e karşı yarıştı. Kesin olan bir şey var ki, o da Amerikan toplumunun henüz Beyaz Saray'da bir kadının başkanlık mührüne sahip olmasına hazır olmadığı. Nitekim Obama'nın iki dönemlik başarısının arkasındaki Demokrat stratejist David Axelrod, Time dergisine verdiği demeçte, “Trump’a karşı siyah bir kadının yarışması, yutulması zor güçlü bir ilaçtır” demişti.

Trump'ın tercihlerine gelince bir sürpriz yok. Birinci dönemden birikmiş politikalarının yanı sıra Heritage Kuruluşu’nun 2025 Projesi ve ABD’yi Yenileme Merkezi projesi var. Trump’ın öncelikleri çatışma için bir davet niteliğinde. Sadece Çin değil, aynı zamanda Avrupalı müttefikleri için de gümrük vergilerinin artırılması, Çin'in geniş çaplı bir tepkisine yol açacaktır. The Economist'ten Patrick Foulis'a göre Trump'ın “izolasyonist ve korumacı eğilimi ABD’nin ittifaklarını tahrip edecek.” Edward Carr'ın görüşüne göre ise Avrupa, “Rusya'ya Ukrayna'da üstünlük sağlayabilecek değişken bir başkanın yönetimi altında 1930'lardan beri görülmemiş zorluklarla, NATO’nun ABD'nin korumasına olan güveni sarsacak şekilde daha agresif bir şekilde test edilmesiyle karşı karşıya kalacak.” Her ne kadar Obama bir yılda 400 bin göçmeni, Eisenhower da 1954'te 1 milyon kişiyi sınır dışı etmiş olsa bile, milyonlarca göçmenin hızla sınır dışı edilmesinin de sonuçları olacaktır. Ek olarak Trump her yerde savaşları sona erdireceğinde ısrar ediyor.

Güçlü bir şahin rolü oynamasına rağmen, aslında Obama'nın en yakın danışmanı Ben Rhodes'un kendisine verdiği reçeteleri uygulamaya yaklaşıyor. ABD'nin “Uzak Doğu, Avrupa ve Ortadoğu'daki üç alanda güç oluşturması” çağrısında bulunan 2024 tarihli bir RAND Corporation raporuna yanıt olarak, Ben Rhodes, maksimalist hedefler peşinde koşmaktan ve “Rusya'nın Ukrayna ile savaşına karışmaktan, İran ile çatışmaktan ve Çin-Tayvan çatışmasına” bulaşmaktan kaçınılması gerektiği konusunda uyarmış ve “Bunlar ABD'nin doğrudan askeri müdahalesi için uygun alanlar değil, çünkü Rusya'nın tamamen yenilmesi, İran rejiminin değişmesi ve Tayvan'ın bağımsızlığına bahis oynamanın riskleri arasında bir halk desteği veya yasal yükümlülükler yoktur” demişti.

Ortadoğu'ya gelince, Trump'ın fikirlerinin koşullara, olgulara, bölgedeki çatışmaların karmaşıklığına ve savaşları sona erdirmenin zorluğuna göre değişebileceği görülüyor. İlk dönemde damadı Jared Kushner'in Ortadoğu'da serbestçe çalışmasını sağlamıştı. Kushner, bölgede Netanyahu'nun ve ABD’nin yararına hareket etti. Bunun için öncelikle Arap ülkelerini Filistin devleti için müzakerelere yönelik hiçbir adım atmadan İsrail ile İbrahim Anlaşmaları imzalamaya teşvik etti. İkincisi, Trump'ın açıkladığı ve Filistinlilere birkaç kırıntı sunan, İsrail’e ise toprağın büyük bir kısmını veren ve tanıyan, ekonomik bir anlaşmadan ibaret olduğu için ölü doğan “Yüzyılın Anlaşması”nı sundu.

İkinci dönemde Ortadoğu işlerinden sorumlu kıdemli danışmanı ise Trump'ın Lübnan asıllı damadının babası Massad Boulos olacak. Kendisi hâlâ istişarelerde bulunuyor ve Arap-İsrail ihtilafını çözmek için nasıl bir plan önerdiği bilinmiyor. Ama Trump'ın Ulusal Güvenlik Danışmanı Mike Waltz'un İran'a daha fazla baskı yapılmasından, İran'ın bölgesel oyundan çıkarılmasından ve böylece onu, Esed rejiminin devrilmesi, Tahran'ın Suriye coğrafyasından çekilmesi, Gazze ve Lübnan'ın bazı kesimlerinin harap olması, Hamas ve Hizbullah'ın zayıflamasıyla ciddi yara alan bölgesel projesinden soyutlamaktan bahsettiğini herkes biliyor. Esasen İsrail ile yaşanan ihtilafta her türlü çözümü reddeden ve Filistin'i özgürleştirme sloganını öne süren İran, yokluğunun veya nüfuzunun zayıflamasının bir uzlaşıya varılmasını kolaylaştırmasına olanak tanımayacaktır.

Trump'ın Körfez ülkeleriyle ilişkilerinin iyi olduğu bir sır değil ancak The Economist, ikinci dönemde ABD ile Çin arasındaki ticaret savaşının Körfez'e de yansıyacağını tahmin ediyor. Körfez ülkelerinin Çin ile teknolojik alanda ilişkilerini genişlettiğini bilen Trump, Körfez ülkelerinin istemediği ve çıkarına olmayan bir şey yapabilir. Körfez'i zor bir tercihle karşı karşıya bırakabilir; teknolojik iş birliğinde ABD ya da Çin’i seçmek.

Ama Trump’ın şanslı olduğunu tekrarlayalım, çünkü bütün güç onun elinde; Beyaz Saray, Senato ve Temsilciler Meclisi. Cleveland (1822) ve şimdi Trump (2024) dışında hiçbir başkan seçim kaybettikten sonra ikinci dönem yeniden seçilerek Beyaz Saray'a dönmedi. Tarihçiler buna “Lazarus Mucizesi” adını veriyorlar; Lazarus mezarından mucizevi bir şekilde dirilen ölü bir adamdır. Avrupa'da başkanların ve başbakanların birkaç kez göreve gelmesi sıkça görülen bir durumken, ABD'de bu enderdir. Uluslararası Para Fonu (IMF) Başkanı Kristalina Georgieva’ya göre ise küresel ekonomi gelecekteki şoklara hazır değil.

*Bu makale Şarku’l Avsat  tarafından Independent Arabia’dan çevrilmiştir.