Etiyopya'nın Somaliland'daki askeri üssü Kızıldeniz'de gerilimi artırır mı?

Afrika Boynuzu bölgesindeki olaylarla ilgili Arap ve uluslararası endişelerin arttığı bir dönemde.

Etiyopya Başbakanı geçtiğimiz gün Addis Ababa'da Somaliland Devlet Başkanı ile işbirliği protokolü imzalarken (Reuters)
Etiyopya Başbakanı geçtiğimiz gün Addis Ababa'da Somaliland Devlet Başkanı ile işbirliği protokolü imzalarken (Reuters)
TT

Etiyopya'nın Somaliland'daki askeri üssü Kızıldeniz'de gerilimi artırır mı?

Etiyopya Başbakanı geçtiğimiz gün Addis Ababa'da Somaliland Devlet Başkanı ile işbirliği protokolü imzalarken (Reuters)
Etiyopya Başbakanı geçtiğimiz gün Addis Ababa'da Somaliland Devlet Başkanı ile işbirliği protokolü imzalarken (Reuters)

Etiyopya'nın uluslararası alanda tanınmayan Somaliland’da büyük bir deniz limanından yararlanmasına izin veren iş birliği protokolü, bölgesel ve uluslararası alanda birçok siyasi ve hukuki eleştiriye yol açtı. Etiyopya'nın hamlesi aynı zamanda ‘Kızıldeniz'in askerileştirilmesi’ endişesini de artırdı. Protokole göre Addis Ababa, ‘birçok uluslararası askeri üssün yoğunlaştığı bir bölgede askeri üs kurmayı’ amaçlıyor; bu da (gözlemcilere göre) bölgesel ve uluslararası rekabetin yoğunluğunu artırıyor ve bazı ülkelerin güvenlik ve ekonomik kırılganlıktan mustarip olduğu bölgede silahlı çatışma tehdidi doğuruyor.

Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmed geçtiğimiz pazartesi günü, Somaliland lideri Musa Bihi Abdi ile ‘iş birliği protokolü’ imzalayarak kıyısı olmadığı Kızıldeniz'e erişim için ilk yasal adımları attı. Protokol, Etiyopya'nın Somaliland'ın Berbera Limanı'nı kullanmasını öngörüyor. Protokole göre 50 yıl boyunca sürecek bir kiralama sözleşmesi karşılığında Etiyopya donanmasına 20 km deniz erişimi sağlanacak ve buna karşılık olarak Somaliland’ı resmi olarak tanıyacak.

Somaliland, 1991 yılında Somali’den ayrılarak tek taraflı bağımsızlığını ilan etti; ancak bu adım Birleşmiş Milletler ve Afrika Birliği de dahil olmak üzere uluslararası toplum tarafından tanınmadı. Komşusunun ayrılıkçı bölgesiyle yaptığı anlaşmaya yanıt olarak Somali, Etiyopya hükümetini ‘egemenliğini ve toprak bütünlüğünü ihlal etmekle’ suçladı ve istişareler için Addis Ababa büyükelçisini çağırdı.

Somali Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh Mahmud salı günü Parlamentoda yaptığı konuşmada, Etiyopya ile Somaliland yönetimi arasında imzalanan iş birliği protokolünün ‘gayri meşru ve uluslararası hukukun açık bir ihlali olduğunu ve uygulanamayacağını’ söyledi.

Bölgesel ve uluslararası pozisyonlar

Anlaşma bölgesel ve uluslararası tepkilere neden oldu. Arap Birliği Sözcüsü Cemal Rüşdi ‘Somali devletinin egemenliğini ihlal eden ve Somali'nin iç durumunun kırılganlığından ve bocalayan Somali müzakerelerinden yararlanma girişiminde bulunan her türlü mutabakat anlaşmasını reddettiğini ve kınadığını’ söyledi.

Mısır, Dışişleri Bakanlığı tarafından çarşamba günü yayınlanan bir bildiride, ‘Somali Federal Cumhuriyeti'nin tüm toprakları üzerindeki birliğine ve egemenliğine tam saygı gösterilmesi gerekliliği’ vurgulandı. Bakanlık, Mısır’ın Somali egemenliğine zarar verecek her türlü tedbire karşı olduğunun altını çizdi.

Mısır ayrıca, bölge ve bölge dışındaki ülkeler tarafından atılan resmi adımların, eylemlerin ve açıklamaların artmasının, Afrika Boynuzu bölgesindeki istikrar faktörlerini baltalama ve ülkeler arasındaki gerilimi artırma tehlikesine karşı uyarıda bulundu.

ABD, çarşamba günü yaptığı açıklamada Somali'nin egemenliğine ve toprak bütünlüğüne saygı gösterilmesinin gerekliliğini vurguladı. ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Matthew Miller gazetecilere yaptığı açıklamada şunları söyledi:

Afrika Boynuzu'ndaki gerilimin tırmanmasıyla ilgili derin endişemizi ifade etmede diğer ortaklara biz de katılıyoruz.

Avrupa Birliği de salı günü benzer bir açıklama yaparak, Somali'nin egemenliğine saygının ‘Afrika Boynuzu'nda barışın anahtarı’ olduğunu vurguladı. Afrika Birliği ise perşembe günü yaptığı açıklamada, Afrika Boynuzu'ndaki sükunet çağrılarına vurgu yaptı. Afrika Birliği Komisyonu Başkanı Musa Faki Muhammed, bir bildiri yayınlayarak Etiyopya ile Somali arasında ‘artan gerilimin azaltılması için sükunet ve karşılıklı saygı’ çağrısında bulundu. Ayrıca iki ülkeyi aralarındaki anlaşmazlıkları çözmek için ‘gecikmeden’ müzakere sürecine girmeye çağırdı.

Yasal ve stratejik krizler

Afrika Boynuzu bölgesi meselelerinde uzman ABD'de ikamet eden araştırmacı İbrahim İdris, Etiyopya ile Somaliland arasındaki anlaşmanın bölgeyi uluslararası hukuka dönüşü gerektiren bir hukuki krizle karşı karşıya bıraktığına inanıyor ve ekliyor:

Bu durum, konuyla ilgili ayrıntılı bir açıklama yayınlayan Somali Bakanlar Kurulu'nun tutumunda açıkça görülmektedir.

İdris, Şarku'l Avsat'a yaptığı açıklamada ‘meselenin sadece hukuki bir mesele olmadığını, aynı zamanda Cibuti'de NATO'ya ait ve Çin'e ait bir dizi askeri üssün yanı sıra Rusya Federasyonu ve Türkiye'nin Kızıldeniz'e varma çabaları, Birleşik Devletler liderliğindeki (Refahın Muhafızı) ittifaka bağlı deniz kuvvetlerinin Husi saldırıları sonrasında bölgeye ulaşması gibi stratejik uzantıları olabileceği" değerlendirmesinde bulundu.

Afrika Boynuzu bölgesi meselelerinde uzman araştırmacı, "Kızıldeniz'in bu yoğunluk ve hızla askerileştirilmesi, bölgenin stratejik olarak ele geçirilmesi fikrinin önleyici işaretleri anlamına geliyor" ifadelerini kullandı. İdris, “Olasılıklar, Aden Körfezi bölgesindeki kutuplardan, uluslararası nüfuza sahip bölgesel savaşlar çıkacağını gösteriyor. Özellikle Somaliland bölgesi uluslararası ticari seyrüsefer açısından stratejik bir hedefi temsil ediyor. Bu bölgenin önemi daha önceki bir aşamada Somali devletinin dağılması sırasında test edilmiştir” dedi.

dv ved
Kızıldeniz girişindeki “Somaliland” bölgesi (yeşil, resmin sağında) (Google Haritalar)

Kızıldeniz'in giriş bölgesinde birçok uluslararası ve bölgesel güce ait askeri üs bulunmaktadır. Sadece Cibuti, 6 yabancı askeri üssü içermektedir. Bunlar arasında Afrika'daki en büyük Amerikan askeri üssü, Çin'in sınırları dışında bulunan tek askeri üssü, II. Dünya Savaşı'ndan bu yana Japonya'nın sahip olduğu ilk yabancı askeri üs ve Afrika'daki en önemli Fransız askeri birliği yer almakta. Ayrıca İspanya ve İtalya'ya ait üsler de bulunmaktadır. Rusya ve Türkiye gibi ülkeler, bölgedeki ülkelerle işbirliği yaparak deniz üslerine sahip olma çabasındalar.

Bu ülkeler, askeri üsleri aracılığıyla ‘bölgesel stratejik çıkarlarını korumaya, politik ve askeri etkilerini genişletmeye, açıkça belirtilen hedeflerin yanı sıra korsanlıkla ve terörle mücadele etmeye ve Kızıldeniz'den geçen deniz ticaret yollarını güvence altına almaya’ çalışmaktalar.

Durumu tırmandırma ve gerilim

Afrika meseleleri konusunda uzman Mısırlı Rami Zuhdi, ‘gayri meşru’ olarak tanımladığı Etiyopya ile Somaliland arasındaki son anlaşmayı, Afrika Boynuzu bölgesinin son yıllarda yaşadığı çalkantı durumun somut örneği olarak değerlendirdi. Zuhdi bu anlaşmanın ‘bölgede nüfuz kazanmak için yarışan bölgesel ve uluslararası güçler arasındaki açıklanmış ve açıklanmamış ittifakların sonucu’ olduğunu ifade etti.

Zuhdi, son anlaşmayı Sudan ve Gazze'de yaşananlara, Husilerin Kızıldeniz'de yürüttüğü operasyonlara ve uluslararası askeri varlığın yoğun olduğu bir bölgede yeni bir deniz koalisyonunun kurulmasına bağlıyor. Zuhdi, “Bütün bunlar, bölgenin birçok ülkesinde yaşanan siyasi ve güvenlik kırılganlıkları göz önüne alındığında, askeri çatışmalara veya güvenlik bozukluklarının artmasına yol açabilecek bir tırmanış ve gerginliğe doğru gidildiğine dair işaretler veriyor” dedi.

Mısırlı Afrika meseleleri uzmanı Şarku'l Avsat'a yaptığı açıklamada, Afrika Boynuzu ve Kızıldeniz bölgesinde, bölgesel coğrafyayı değiştirme girişiminin son derece hassas olduğunu ve bölgedeki ülkeler arasında doğrudan veya uluslararası güçler arasında dolaylı askeri çatışmalara yol açabileceğini belirtti. Zuhdi, “Bu bölge, nüfuzu genişletme ve küresel ticaret merkezlerini kontrol etme çabalarında yüksek öncelik haline geldi” değerlendirmesinde bulundu.

Denize sınırı olmayan bir ülke olan Etiyopya, Eritre'nin uzun bir savaşın ardından 1993'te bağımsızlığını kazanmasının bir sonucu olarak Kızıldeniz'deki uzun kıyı şeridini kaybettikten sonra otuz yıldır denize erişim elde etme arayışında. Etiyopya’nın şu anda dış ticareti ve ithalatı Cibuti limanına bağlı.

Etiyopya Başbakanı, ülkesinin deniz limanına olan ihtiyacını ‘varoluşsal’ bir mesele olarak nitelendirdi. Başbakan geçen yılın Ekim ayında bir televizyon konuşmasında, “Kızıldeniz'de bir liman elde etmek, 120 milyon vatandaşın ‘coğrafi hapishaneden’ serbest kalması için gerekli” ifadelerini kullandı.

Öte yandan Tayvan da Somaliland ile diplomatik ilişkiler kurmak istiyor. Bu durum Somali'yi destekleyen ve genel olarak Afrika kıtası özel olarak da Doğu Afrika bölgesi üzerindeki ekonomik ve siyasi etkisini güçlendirmeye çalışan Çin'in eleştirilerine yol açmaktadır.



ABD, Gazze’de “ölüm tuzağı kuran” yardım kuruluşunu fonluyor

GHF'nin Gazze'deki yardım faaliyetleri başından beri tartışma yaratıyor (Reuters)
GHF'nin Gazze'deki yardım faaliyetleri başından beri tartışma yaratıyor (Reuters)
TT

ABD, Gazze’de “ölüm tuzağı kuran” yardım kuruluşunu fonluyor

GHF'nin Gazze'deki yardım faaliyetleri başından beri tartışma yaratıyor (Reuters)
GHF'nin Gazze'deki yardım faaliyetleri başından beri tartışma yaratıyor (Reuters)

ABD, Gazze İnsani Yardım Vakfı'na (Gaza Humanitarian Foundation/GHF) 500 milyon dolar fon sağlamayı planlıyor. 

Kimliğinin paylaşılmaması şartıyla Reuters'a konuşan yetkililer, ABD Dışişleri Bakanlığı'nın GHF'ye gönderilecek parayı ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı (USAID) fonundan alacağını söylüyor. 

ABD Başkanı Donald Trump, USAID'in faaliyetlerinin askıya alınacağını ve kuruluşun Dışişleri Bakanlığı bünyesine taşınacağını şubatta duyurmuştu.

Kaynaklar, yardımın İsrail tarafından talep edildiğini belirtiyor. Buna göre Tel Aviv yönetimi Washington'la iletişime geçerek GHF'nin 180 günlük faaliyet masraflarının karşılanmasını istedi. 

Gazze'de geçen ay yardım dağıtmaya başlayan ABD ve İsrail destekli kuruluş, çalışmalarını bağımsız şekilde yürüttüğünü savunuyor. Ancak İsrail'in kamu yayıncısı Kan'ın çarşamba günkü haberinde, Binyamin Netanyahu yönetiminin GHF'ye 700 milyon Yeni İsrail Şekeli (yaklaşık 8 milyar TL) fon sağladığı öne sürülmüştü. İsrail Başbakanlık Ofisi ve radikal sağcı Maliye Bakanı Bezalel Smotrich ise iddiaları yalanlamıştı. 

GHF'nin Gazze'deki faaliyetleri, İsrail bombardımanı altındaki bölgede kaosu daha da artırdı. Reuters'ın aktardığına göre 1-3 Haziran'da GHF'nin yardım noktalarında yaşanan saldırılarda en az 80 Filistinli öldürüldü. AA'nın rakamlarına göre gıda yardımı almak isterken İsrail askerlerinin açtığı ateş sonucu yaşamını yitiren Filistinlilerin sayısı 27 Mayıs'tan bu yana 115’e yükselirken yaralı sayısı 580’i geçti.

Filistinli yetkililer, Netzarim ve Refah bölgelerindeki yardım noktalarının "insani yardım" kisvesi altındaki ölüm tuzaklarına dönüştüğünü ve İsrail'in sivilleri kasıtlı olarak hedef aldığını savunuyor. 

İsrail ordusuysa sivillere doğrudan ateş edilmediğini ve düzenin sağlanması için uyarı atışı yapıldığını öne sürüyor.

Tartışmalı yardım kuruluşunun CEO'su Jake Wood, tarafsızlık ve bağımsızlık ilkeleriyle uyumlu bir şekilde işini yapmasının imkansız olduğunu vurgulayarak 25 Mayıs'ta istifasını açıklamıştı.

Independent Türkçe, Reuters, Times of Israel