Etiyopya'nın Somaliland'daki askeri üssü Kızıldeniz'de gerilimi artırır mı?

Afrika Boynuzu bölgesindeki olaylarla ilgili Arap ve uluslararası endişelerin arttığı bir dönemde.

Etiyopya Başbakanı geçtiğimiz gün Addis Ababa'da Somaliland Devlet Başkanı ile işbirliği protokolü imzalarken (Reuters)
Etiyopya Başbakanı geçtiğimiz gün Addis Ababa'da Somaliland Devlet Başkanı ile işbirliği protokolü imzalarken (Reuters)
TT

Etiyopya'nın Somaliland'daki askeri üssü Kızıldeniz'de gerilimi artırır mı?

Etiyopya Başbakanı geçtiğimiz gün Addis Ababa'da Somaliland Devlet Başkanı ile işbirliği protokolü imzalarken (Reuters)
Etiyopya Başbakanı geçtiğimiz gün Addis Ababa'da Somaliland Devlet Başkanı ile işbirliği protokolü imzalarken (Reuters)

Etiyopya'nın uluslararası alanda tanınmayan Somaliland’da büyük bir deniz limanından yararlanmasına izin veren iş birliği protokolü, bölgesel ve uluslararası alanda birçok siyasi ve hukuki eleştiriye yol açtı. Etiyopya'nın hamlesi aynı zamanda ‘Kızıldeniz'in askerileştirilmesi’ endişesini de artırdı. Protokole göre Addis Ababa, ‘birçok uluslararası askeri üssün yoğunlaştığı bir bölgede askeri üs kurmayı’ amaçlıyor; bu da (gözlemcilere göre) bölgesel ve uluslararası rekabetin yoğunluğunu artırıyor ve bazı ülkelerin güvenlik ve ekonomik kırılganlıktan mustarip olduğu bölgede silahlı çatışma tehdidi doğuruyor.

Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmed geçtiğimiz pazartesi günü, Somaliland lideri Musa Bihi Abdi ile ‘iş birliği protokolü’ imzalayarak kıyısı olmadığı Kızıldeniz'e erişim için ilk yasal adımları attı. Protokol, Etiyopya'nın Somaliland'ın Berbera Limanı'nı kullanmasını öngörüyor. Protokole göre 50 yıl boyunca sürecek bir kiralama sözleşmesi karşılığında Etiyopya donanmasına 20 km deniz erişimi sağlanacak ve buna karşılık olarak Somaliland’ı resmi olarak tanıyacak.

Somaliland, 1991 yılında Somali’den ayrılarak tek taraflı bağımsızlığını ilan etti; ancak bu adım Birleşmiş Milletler ve Afrika Birliği de dahil olmak üzere uluslararası toplum tarafından tanınmadı. Komşusunun ayrılıkçı bölgesiyle yaptığı anlaşmaya yanıt olarak Somali, Etiyopya hükümetini ‘egemenliğini ve toprak bütünlüğünü ihlal etmekle’ suçladı ve istişareler için Addis Ababa büyükelçisini çağırdı.

Somali Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh Mahmud salı günü Parlamentoda yaptığı konuşmada, Etiyopya ile Somaliland yönetimi arasında imzalanan iş birliği protokolünün ‘gayri meşru ve uluslararası hukukun açık bir ihlali olduğunu ve uygulanamayacağını’ söyledi.

Bölgesel ve uluslararası pozisyonlar

Anlaşma bölgesel ve uluslararası tepkilere neden oldu. Arap Birliği Sözcüsü Cemal Rüşdi ‘Somali devletinin egemenliğini ihlal eden ve Somali'nin iç durumunun kırılganlığından ve bocalayan Somali müzakerelerinden yararlanma girişiminde bulunan her türlü mutabakat anlaşmasını reddettiğini ve kınadığını’ söyledi.

Mısır, Dışişleri Bakanlığı tarafından çarşamba günü yayınlanan bir bildiride, ‘Somali Federal Cumhuriyeti'nin tüm toprakları üzerindeki birliğine ve egemenliğine tam saygı gösterilmesi gerekliliği’ vurgulandı. Bakanlık, Mısır’ın Somali egemenliğine zarar verecek her türlü tedbire karşı olduğunun altını çizdi.

Mısır ayrıca, bölge ve bölge dışındaki ülkeler tarafından atılan resmi adımların, eylemlerin ve açıklamaların artmasının, Afrika Boynuzu bölgesindeki istikrar faktörlerini baltalama ve ülkeler arasındaki gerilimi artırma tehlikesine karşı uyarıda bulundu.

ABD, çarşamba günü yaptığı açıklamada Somali'nin egemenliğine ve toprak bütünlüğüne saygı gösterilmesinin gerekliliğini vurguladı. ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Matthew Miller gazetecilere yaptığı açıklamada şunları söyledi:

Afrika Boynuzu'ndaki gerilimin tırmanmasıyla ilgili derin endişemizi ifade etmede diğer ortaklara biz de katılıyoruz.

Avrupa Birliği de salı günü benzer bir açıklama yaparak, Somali'nin egemenliğine saygının ‘Afrika Boynuzu'nda barışın anahtarı’ olduğunu vurguladı. Afrika Birliği ise perşembe günü yaptığı açıklamada, Afrika Boynuzu'ndaki sükunet çağrılarına vurgu yaptı. Afrika Birliği Komisyonu Başkanı Musa Faki Muhammed, bir bildiri yayınlayarak Etiyopya ile Somali arasında ‘artan gerilimin azaltılması için sükunet ve karşılıklı saygı’ çağrısında bulundu. Ayrıca iki ülkeyi aralarındaki anlaşmazlıkları çözmek için ‘gecikmeden’ müzakere sürecine girmeye çağırdı.

Yasal ve stratejik krizler

Afrika Boynuzu bölgesi meselelerinde uzman ABD'de ikamet eden araştırmacı İbrahim İdris, Etiyopya ile Somaliland arasındaki anlaşmanın bölgeyi uluslararası hukuka dönüşü gerektiren bir hukuki krizle karşı karşıya bıraktığına inanıyor ve ekliyor:

Bu durum, konuyla ilgili ayrıntılı bir açıklama yayınlayan Somali Bakanlar Kurulu'nun tutumunda açıkça görülmektedir.

İdris, Şarku'l Avsat'a yaptığı açıklamada ‘meselenin sadece hukuki bir mesele olmadığını, aynı zamanda Cibuti'de NATO'ya ait ve Çin'e ait bir dizi askeri üssün yanı sıra Rusya Federasyonu ve Türkiye'nin Kızıldeniz'e varma çabaları, Birleşik Devletler liderliğindeki (Refahın Muhafızı) ittifaka bağlı deniz kuvvetlerinin Husi saldırıları sonrasında bölgeye ulaşması gibi stratejik uzantıları olabileceği" değerlendirmesinde bulundu.

Afrika Boynuzu bölgesi meselelerinde uzman araştırmacı, "Kızıldeniz'in bu yoğunluk ve hızla askerileştirilmesi, bölgenin stratejik olarak ele geçirilmesi fikrinin önleyici işaretleri anlamına geliyor" ifadelerini kullandı. İdris, “Olasılıklar, Aden Körfezi bölgesindeki kutuplardan, uluslararası nüfuza sahip bölgesel savaşlar çıkacağını gösteriyor. Özellikle Somaliland bölgesi uluslararası ticari seyrüsefer açısından stratejik bir hedefi temsil ediyor. Bu bölgenin önemi daha önceki bir aşamada Somali devletinin dağılması sırasında test edilmiştir” dedi.

dv ved
Kızıldeniz girişindeki “Somaliland” bölgesi (yeşil, resmin sağında) (Google Haritalar)

Kızıldeniz'in giriş bölgesinde birçok uluslararası ve bölgesel güce ait askeri üs bulunmaktadır. Sadece Cibuti, 6 yabancı askeri üssü içermektedir. Bunlar arasında Afrika'daki en büyük Amerikan askeri üssü, Çin'in sınırları dışında bulunan tek askeri üssü, II. Dünya Savaşı'ndan bu yana Japonya'nın sahip olduğu ilk yabancı askeri üs ve Afrika'daki en önemli Fransız askeri birliği yer almakta. Ayrıca İspanya ve İtalya'ya ait üsler de bulunmaktadır. Rusya ve Türkiye gibi ülkeler, bölgedeki ülkelerle işbirliği yaparak deniz üslerine sahip olma çabasındalar.

Bu ülkeler, askeri üsleri aracılığıyla ‘bölgesel stratejik çıkarlarını korumaya, politik ve askeri etkilerini genişletmeye, açıkça belirtilen hedeflerin yanı sıra korsanlıkla ve terörle mücadele etmeye ve Kızıldeniz'den geçen deniz ticaret yollarını güvence altına almaya’ çalışmaktalar.

Durumu tırmandırma ve gerilim

Afrika meseleleri konusunda uzman Mısırlı Rami Zuhdi, ‘gayri meşru’ olarak tanımladığı Etiyopya ile Somaliland arasındaki son anlaşmayı, Afrika Boynuzu bölgesinin son yıllarda yaşadığı çalkantı durumun somut örneği olarak değerlendirdi. Zuhdi bu anlaşmanın ‘bölgede nüfuz kazanmak için yarışan bölgesel ve uluslararası güçler arasındaki açıklanmış ve açıklanmamış ittifakların sonucu’ olduğunu ifade etti.

Zuhdi, son anlaşmayı Sudan ve Gazze'de yaşananlara, Husilerin Kızıldeniz'de yürüttüğü operasyonlara ve uluslararası askeri varlığın yoğun olduğu bir bölgede yeni bir deniz koalisyonunun kurulmasına bağlıyor. Zuhdi, “Bütün bunlar, bölgenin birçok ülkesinde yaşanan siyasi ve güvenlik kırılganlıkları göz önüne alındığında, askeri çatışmalara veya güvenlik bozukluklarının artmasına yol açabilecek bir tırmanış ve gerginliğe doğru gidildiğine dair işaretler veriyor” dedi.

Mısırlı Afrika meseleleri uzmanı Şarku'l Avsat'a yaptığı açıklamada, Afrika Boynuzu ve Kızıldeniz bölgesinde, bölgesel coğrafyayı değiştirme girişiminin son derece hassas olduğunu ve bölgedeki ülkeler arasında doğrudan veya uluslararası güçler arasında dolaylı askeri çatışmalara yol açabileceğini belirtti. Zuhdi, “Bu bölge, nüfuzu genişletme ve küresel ticaret merkezlerini kontrol etme çabalarında yüksek öncelik haline geldi” değerlendirmesinde bulundu.

Denize sınırı olmayan bir ülke olan Etiyopya, Eritre'nin uzun bir savaşın ardından 1993'te bağımsızlığını kazanmasının bir sonucu olarak Kızıldeniz'deki uzun kıyı şeridini kaybettikten sonra otuz yıldır denize erişim elde etme arayışında. Etiyopya’nın şu anda dış ticareti ve ithalatı Cibuti limanına bağlı.

Etiyopya Başbakanı, ülkesinin deniz limanına olan ihtiyacını ‘varoluşsal’ bir mesele olarak nitelendirdi. Başbakan geçen yılın Ekim ayında bir televizyon konuşmasında, “Kızıldeniz'de bir liman elde etmek, 120 milyon vatandaşın ‘coğrafi hapishaneden’ serbest kalması için gerekli” ifadelerini kullandı.

Öte yandan Tayvan da Somaliland ile diplomatik ilişkiler kurmak istiyor. Bu durum Somali'yi destekleyen ve genel olarak Afrika kıtası özel olarak da Doğu Afrika bölgesi üzerindeki ekonomik ve siyasi etkisini güçlendirmeye çalışan Çin'in eleştirilerine yol açmaktadır.



Savaşlar ve anlaşmalar ABD’si: Karmaşık bir dünyayı basitleştirmek

 6 Haziran 2025'te Ukrayna Acil Durum İdaresi tarafından yayınlanan ve Boltava'da bir Rus hava saldırısından sonra yanan binaları gösteren fotoğraf (AFP)
6 Haziran 2025'te Ukrayna Acil Durum İdaresi tarafından yayınlanan ve Boltava'da bir Rus hava saldırısından sonra yanan binaları gösteren fotoğraf (AFP)
TT

Savaşlar ve anlaşmalar ABD’si: Karmaşık bir dünyayı basitleştirmek

 6 Haziran 2025'te Ukrayna Acil Durum İdaresi tarafından yayınlanan ve Boltava'da bir Rus hava saldırısından sonra yanan binaları gösteren fotoğraf (AFP)
6 Haziran 2025'te Ukrayna Acil Durum İdaresi tarafından yayınlanan ve Boltava'da bir Rus hava saldırısından sonra yanan binaları gösteren fotoğraf (AFP)

Refik Huri

ABD, “uluslar inşa etme” başlıklı savaş döneminden Ukrayna, Gazze ve İran nükleer dosyasında acil uzlaşılar dönemine geçişi tamamlıyor. Her iki durumda da ABD dünyadaki komplikasyonları anlamaktan aciz gibi görünüyor.

Savaşlar döneminde, Başkan George W. Bush başkanlığında neo-muhafazakarlar, el-Kaide’nin New York'taki Dünya Ticaret Merkezi’ne yönelik saldırısını Afganistan'ı, ardından Irak’ı istila etme, Taliban ile Başkan Saddam Hüseyin rejimlerini devirme, dönemin ulusal güvenlik danışmanı Condoleezza Rice’ın, “Yeni Ortadoğu” olarak adlandırdığı planı gerçekleştirmeye çalışarak dünyayı zorla değiştirme hırsları için kullandılar.

Başkan Donald Trump'ın varmaya çalıştığı uzlaşılar döneminde ise itici güç anlaşmalar politikasıdır. Dünya Trump'ın ve etrafındaki oligarşinin gözünde savaş alanı değil, bir borsadır. Ukrayna, Gazze ve nükleer dosyada zor uzlaşılar için müzakereleri yürüten kişi ise krizler, savaşlar, jeopolitik ve stratejik çatışmalar dünyasında deneyimsiz olan gayrimenkul geliştiricisi Steve Witkoff'tur.

Beyaz Saray'daki karar alıcıya gelince, temsilcisinden daha deneyimli değil ve kararlarında içgüdü ile basit algıya güveniyor, bu şekilde ABD'yi değiştirmek istedi ve karmaşık bir dünyaya tosladı. Kendilerine hizmet eden anlaşmalara açık olsalar bile, ideoloji tarafından yönlendirilen üç oyuncu ile canlı yayında dilediği iyi dilekler ve iyi niyetli çağrılarla başa çıkmaya çalıştı. Bunlardan ilki, yorumcu Nahum Barnea tarafından “iki ayak üzerinde yürüyen bir yanlış anlama” olarak tanımlanan Binyamin Netanyahu’dur. İkincisi, İmam Humeyni'nin dediği gibi, ABD'ye düşmanlığı devrimin temellerinden biri saymaya bağlı kalan, İslam Cumhuriyeti'nin güçlü bir devlet ve Devrim Muhafızları’nın anayasaya göre ihraç etme görevini üstlendiği bir devrim olduğunda ısrar eden İran'ın Dini Lideri Ali Hamaney’dir. Sonuncusu, istihbarattan Kremlin liderliğine yükselen, ABD, Avrupa ve Soğuk Savaş’ın sona ermesi, Sovyetler Birliği'nin devrilmesinden sonra “tarihin sonu” olduğunu hayal ederek muzaffer gibi davranan herkesten Rusya’nın intikamını almaya başlayan tecrübeli Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’dir.

ABD Taliban’ı devirdikten sonra en uzun Amerikan savaşı haline gelen Afganistan'da 18 yıl boyunca savaştı ve “uluslar inşa etme” planını uygulamaya çalıştı.  General Stanley Allen McChrystal’ın dediği gibi, ABD, “geleneksel yollarla devrimci hedeflere ulaşmak istedi.” Yine ABD’nin en önemli komutanlarından olan McChrystal’a göre “başarı ölçeği öldürdüğümüz Taliban unsurlarının sayısı değil, aksine koruduğumuz nüfus sayısıdır.” Bir görgü tanığına göre, ABD’den yardımlar alanlar ve gündüz polikliniklerinde tedavi edilenler, geceleri ona karşı savaşıyorlardı. ABD, eski istihbarat direktörü Richard Helms'in şu sözlerini okumadı: “Ortadoğu politikaları ile ilgili tüm saçmalıkları unutun ve yüzyıllık ömürleri olan hususlara, dini mezhepler, aşiretler, kabileler ve etnik kökenlere dikkat edin.” Yine ABD, “Bir Afgan'ı kiralayabilirsiniz ama satın alamazsınız” diyen kişinin tavsiyesini dikkate almadı ve savaş Taliban’ın iktidara dönmesi ve kendisinin Kabil'den aşağılayıcı bir biçimde çekilmesiyle sona erdi.

ABD Irak'ı da kısa bir fırtınalı savaşın ardından işgal etti, Saddam Hüseyin rejimini devirdi ama çok geçmeden sokaklarında boğuldu. Terör diye adlandırdığı eylemlerle şiddetli bir direnişle karşı karşıya kaldı. Demokrasinin Irak'tan bölgeye yayılarak onu kaplayacağını hayal etti. Richard Perle'in dediği gibi saf bir şekilde “Saddam'ın devrilmesinin İranlıları Mollalar diktatörlüğünden kurtulmaya motive edeceğine” inandı. Ama bunun yerine Irak'ı “şer ekseni” içinde yer alan İslam Cumhuriyeti'ne altın bir tabakta sundu.

ABD anayasa uzmanı Noah Feldman'ın “hızlı seçimler yapmak demokrasiye hizmet etmeye kendisini adamamış, yanlış kişileri iktidara getirir” sözünü görmezden geldi. Irak'ın mutlak yöneticisi olarak atanan, ordunun ve Baas Partisi'nin dağıtılmasını emreden bilgisiz Paul Bremer da en azından şu itirafta bulundu: “Zaferden sonra Irak'taki güvenlik tehditlerine karşı koymaya hazır değildik.” Irak hükümetinin Amerikan güçlerinin yardımına ihtiyacı olmasına rağmen, Suriye'de Esed rejiminin devrilmesinden sonra İran’ın taraftarlarının bu güçlerin ülkeden hızla çekilmesi talebinin gerileyeceğini gösteren hiçbir şey yok. Artık Ahmet eş-Şara’nın başkanlığı konusunda rahatlamış olan Amerikan güçleri de kendisine karşı eylemlerde bulunan İran ve Suriye rejimleri arasında sıkışmış değil.

Steve Coll, “Aşil Tuzağı: Saddam Hüseyin, CIA ve ABD’nin Irak İşgalinin Kökenleri” kitabında: “Saddam'ın dayısı, eğitimcisi ve öğretmeni Hayrullah Kifah’ın, ailenin felsefesini ‘Allah üç şeyi yaratmamalıydı; Persler, Yahudiler ve sinekler’ şeklinde özetlediğini” anlatır.

Rusya'nın Ukrayna'yı işgaline gelince, Başkan Vladimir Putin bunu NATO’nun Rusya sınırlarına yaklaşmasına ve neo-Nazilerin Kiev’i kontrol etmesine karşı kendini savunmak olarak tasvir ediyor. Ukraynalı gazeteci Illia Ponomarenko ise “Sana nasıl olduğunu göstereceğim” kitabında böyle olmadığına inanıyor ve şöyle diyor: “Ukrayna savaşının NATO ve hayali Batı tehditleriyle hiçbir ilgisi yok. Aksine, bu işgal, devleti Rus halkının çıkarlarına değil, kendi çıkarlarının hizmetine sunan bir diktatörün deliliğiyle ilgilidir.” Şarku'l Avsat'ın Independent Arabia'dan aktardığı analize göre buna ilave olarak, Putin Gürcistan'dan iki bölgeyi koparıp aldı, oğul Bush ve Obama ile bağları iyi olduğunda da Kırım'ı ilhak etti.

Kimse Trump'ın üç karmaşık sorunu çözecek anlaşmalarda nasıl başarılı olabileceğini bilmiyor. Bu sorunların ilki, İran'ın uranyum zenginleştirmesini ve yaptırımlara katlandıktan, nükleer eşikteki devlet olmak için milyarlarca dolar harcadıktan sonra nükleer silah sahibi olmasını önlemektir. İkincisi, Putin’in üçüncü yılında olmasına rağmen halen “özel operasyon” olarak adlandırdığı kapsamlı savaşı durdurmayı kabul etmesi için Cumhurbaşkanı Zelenskiy’yi, Kırım ve çoğu şu anda Rusya tarafından işgal edilmiş dört bölgenin kaybını kabul etmeye zorlamaktır. Üçüncüsü, Netanyahu’yu, savaşı bitirmeye ve Hamas hareketi ile İsrail'deki aşırı radikal hükümet arasındaki bir anlaşmayla rehineleri geri getirmenin bedeli olarak yıktığı Gazze'den çekilmeye zorlamaktır. Ama İsrail’in aşırı radikal hükümeti, Filistin devletini reddediyor ve Batı Şeria'yı ilhak etmekte diretiyor, eski rejimin silahlarının yok edilmesinden, onunla imzalanan güçleri ayırma anlaşması bölgesinin işgalinden sonra Suriye'deki yeni durumdan memnun, ayrıca Lübnan'daki Hizbullah'a şiddetli darbeler indirmeye de devam ediyor.

İronik olan, bu anlaşmalarda varsayılan başarının sadece statükoyu kabul etme ve “hakkın gücünden güç ile dayatılan hakka geçiş”ten ibaret olmasıdır.

Pascal De Sutter “Bizi Yönetenler” kitabında şöyle der: “En çılgın insanlara, kibirli ve yalancılara oy veriyoruz, çünkü hataları bize kendimiz hakkında güven veriyor. Bu yüzden bizim gibi olanlara oy veriyoruz.” ABD de bu konuda ilk değil, aksine listenin sonunda.

*Bu analiz Şarkul Avsat tarafından Independent Arabia’dan çevrilmiştir.