ABD, yaklaşık 22 yıl önce, 11 Eylül 2001 saldırılarının ardından terörist olarak gördüğü kişileri tutmak için Küba'nın Guantanamo Körfezi'nde askeri bir hapishane kurdu. Guantanamo Körfezi'ndeki hapishane ve askeri komisyonların, başlangıçta terör şüphelilerinin herhangi bir kısıtlama olmadan tutuklanıp ve sorgulanabileceği ‘kanunsuz bir ada’ olması amaçlanmıştı. Bu durum, hapishaneyi adaletsizliğin, istismarın ve hukukun üstünlüğüne saygısızlığın sembolü olarak gören ABD dahilinde ve haricinde pek çok eleştiriye yol açtı.
800'den 30'a
2002'de açıldığından bu yana Guantanamo hücrelerinden yaklaşık 800 erkek geçti. Birçoğu hukuka aykırı olarak gözaltına alınmanın yanı sıra işkenceye de maruz kaldı. Aralık 2013'te bu sayı yaklaşık 160'a düştü. 17 Ocak 2017'de ABD hükümeti, Guantanamo'da hala 41 tutuklunun bulunduğunu açıkladı. Mayıs 2018'de tutuklu Hazza ed-Derbi, Suudi Arabistan'a iade edildi. Mart 2022'de Muhammed Mani el-Kahtani Suudi Arabistan'a iade edildi. 2 Nisan 2022'de ABD, Sufyan Berhumi’yi Cezayir'e iade etti.
Tutukluların en yaşlısı olan Seyfullah Baraşa 29 Ekim 2022'de serbest bırakılarak yaklaşık 20 yıllık tutukluluğunun ardından ülkesi Pakistan'a gönderildi.
Şubat 2023'te Pakistanlı iki kardeş Abdurrahim Rabbani ve Muhammed Rabbani serbest bırakıldı. 8 Mart 2023'te ABD'li yetkililer, Suudi mühendis Gassan eş-Şarbi’nin 11 Eylül saldırılarına karıştığı şüphesiyle Guantanamo'da 21 yıl geçirdikten sonra serbest bırakıldığını ve Riyad'a sınır dışı edildiğini duyurdu.
ABD yetkilileri, şu anki tutuklu sayısının 31 olduğunu, bunlardan yalnızca ikisinin hüküm giydiğini açıkladı.
Resmi hükümet kayıtlarına göre, Guantanamo'daki tutuklu sayısının yüzde 29’unu Afganların, yüzde 19’unu Suudilerin, yüzde 15’ini Yemenlilerin, yüzde 9’unu Pakistanlıların, yüzde 3'ünü ise Cezayirlilerin ve diğer 50 milletin teşkil ettiği biliniyor.
Art arda gelen hiçbir ABD başkanı, yönetimlerinin vaatlerine rağmen hapishaneyi kapatma konusunda adım atamadı. Buradaki tutuklulardan onlarcası ABD askeri ve ulusal güvenlik teşkilatları tarafından serbest bırakıldı. ABD eski Başkanı Barack Obama'nın buradaki şahıslardan bazılarını nakletme çabalarını artırmasına rağmen, geriye kalanların meseleleri çözülemedi. Zira hak ihlallerine son verecek, gözaltı merkezini kapatacak bir devlet birimi yok.
Demokratlar ile Cumhuriyetçiler arasındaki anlaşmazlıklar
Ocak ayında 100'e yakın insan hakları örgütünden oluşan bir grup, Başkan Joe Biden'a, gözaltı merkezinin kalıcı olarak kapatılması çağrısında bulunan bir mektup gönderdi. Gözaltı merkezinin kapatılmasının gerekliliği konusunda Demokratlar ve Cumhuriyetçiler arasındaki görüş farklılığına değinildi.
Guantanamo'nun kapatılmasına karşı direnişe genellikle Cumhuriyetçiler öncülük ediyordu. Ancak 11 Eylül duruşmalarının ertelenmesi, iki tarafın görüşleri arasındaki anlaşmazlığı ortadan kaldırsa da Biden yönetimi bu davanın kapatılmasına öncelik vermedi.
Bazıları bu durumun büyük ölçüde cesaret eksikliğinden, tüm yönetimler arasındaki öncelik eksikliğinden kaynaklandığını söylüyor. Geçtiğimiz yıl Biden yönetimi, ABD hükümetinin güvenlik kurumlarının oybirliğiyle bu kişilerin serbest bırakılmasına karar vermesi ve tutukluluk sürelerinin devamına gerek kalmaması üzerine toplam 11 tutukluyu transfer etti. Çoğu hakkında nakil kararı yıllar önce verilmiş, ancak transferler durdurulmuştu.
Müebbet hükümlüler
ABD hükümetinin iddia ettiğine göre, geri kalanların nakledilmesinde yaşanan aksaklıklar, serbest bırakılmasına onay verilen bu şahısların bir kısmını kabul etmeye hazır tek bir ülke bulunamamasından kaynaklanıyor. Bu mazeretin yetersiz olduğu yönündeki eleştiride bulunanlar, üst düzey yetkilileri bunu bilinçli olarak yapmakla suçluyor. Nitekim Guantanamo'da mahkumların hala acı çektiği anlaşılıyor.
Birleşmiş Milletler (BM) müfettişlerine göre tutuklular, insanlık dışı muameleyle karşı karşıya kalmaya devam ediyor. Çoğu zaman bu mahkumlar, serbest bırakılmalarına izin verilene dek süresiz olarak alıkonulan kişiler anlamına gelen ‘müebbet hükümlüler’ olarak tanımlanıyor. Ancak yönetim onların nakledileceği ülkeleri bulmaya çalıştığı için tutuklu kalıyorlar.
Bu mahkumların dosyalarının kapatılmasına neden olan 11 Eylül davalarındaki gecikme ışığında, sanıkları müebbet hapis cezasına karşılık suçu kabul etmeye ikna etmek amacıyla uzlaşmaya varılması yönünde görüşmeler yapıldı. Bu, onların sıradan mahkumlara dönüşmelerinin ve Amerikan yasalarının güvence altına aldığı meşru haklarını elde etmelerinin önünü açabilirdi. Ancak Biden yönetimi geçtiğimiz yaz anlaşmanın önerilen şartlarından bazılarını reddederek bu süreci engelledi. Bu ceza davası ABD tarihindeki en önemli dava olarak görülse de ülke için olumsuz izlenim yaratmaya devam ediyor. Art arda gelen üç başkanın hapishaneyi kapatmaya karar vermediği göz önüne alındığında, bu duruşmaların yapılması ihtimali hala çok uzak.
CIA Başkanı William Burns (Reuters)