İbrahim Reisi: Bir kişinin otobiyografisinde rejimin biyografisi

Fotoğraf: Reuters
Fotoğraf: Reuters
TT

İbrahim Reisi: Bir kişinin otobiyografisinde rejimin biyografisi

Fotoğraf: Reuters
Fotoğraf: Reuters

Husam İytani

İran eski cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin 1988 yılında İranlı yetkililer tarafından düzenlenen infaz dalgasına katılması ve insan hakları örgütlerinin insanlığa karşı işlenen suç ithamı, unutulmuş ya da neredeyse unutulmaya yüz tutmuş tozla kaplı tarih kitaplarından çıkmış gibi görünüyor. Ancak gerçekte bu, İran'ın 1979'daki devriminden sonra yaşadığı ve sonraki yıllarda muhafazakar akımın radikal kanadının Tahran'da iktidarda aslan payına sahip olması ile istikrar kazanmış gibi görünen keskin dönüşlere işaret ediyor.

Ruhullah Humeyni liderliğindeki İran din adamlarının iktidara gelmesinden sonraki ilk birkaç yıl şiddetli huzursuzluklar ile geçti. Şah'a karşı savaşan Kürt güçlerinin yeni rejimin eğilimlerini reddetmesiyle başlayan, farklı güçler arasında bir dizi iç savaşa benzeyen olaylar yaşandı. Kürt güçlerin yeni rejime karşı duruşu, İran'ın kuzeyinde sert çatışmalara ve diğer bölgelerde yüksek oranda yaşananlar ile eş zamanlı bir dizi infaza yol açtı. Söz konusu infazların denetimini o dönemde adı tüm haber bültenlerinde geçen ama bugünlerde artık adı anılmayan Yargıç Sadık Halhali üstlenmişti.

 Bu atmosferin gölgesinde, rejime sadık unsurlar ile Halkın Mücahitleri arasındaki günlük çatışmalar, iktidarın üst düzey liderlerine yönelik bir dizi suikast da dahil olmak üzere, devam ediyordu. Çatışmalara eski Şah'ın destekçilerinin yanı sıra, sağdan, soldan ve merkezden Humeyni ve rejimine karşı olduğundan şüphelenilen herkesi kapsayan büyük bir tutuklama dalgası da eşlik etti. Halhali’nin idam kararlarının ardı arkası kesilmiyordu. Bu tutuklamalar sonucunda Halkın Mücahitleri destekçisi olmak ile suçlanan binlerce kişi toplanıp cezaevlerine gönderildi. Bunların en meşhuru elbette Tahran'ın kuzeyindeki Evin Hapishanesi'ydi.

İran-Irak savaşının sona ermesiyle birlikte İran rejiminden ağır darbeler aldıktan sonra Irak'ı üs edinmiş Halkın Mücahitleri Örgütü, Irak'tan İran topraklarına "Ebedi Işık" adını verdiği büyük bir saldırı başlattı. Amacı bitkin İran güçlerini gafil avlamak, İran topraklarının derinliklerine ilerlemek ve Humeyni'yi devirecek bir ayaklanmanın fitilini ateşlemekti. Halkın Mücahitleri saldırısı, İran güçlerinin "Marsad" adlı bir karşı operasyon başlatmasının ardından başarısızlıkla sonuçlandı.  Bu arada Tahran’daki yetkililer, ağırlıklı olarak sol görüşlü diğer parti ve güçlerin üyelerinin yanı sıra örgütün cezaevlerindeki tutuklu destekçilerini de idam ederek Mücahitlerden intikam almaya karar verdi.

İran-Irak savaşının sona ermesiyle birlikte, İran rejiminden ağır darbeler aldıktan sonra Irak'ı üs edinen Halkın Mücahitleri, Irak'tan İran topraklarına büyük bir saldırı başlattı.

Tahran'da rejime hizmet etmeye hevesli genç savcı İbrahim Reisi (28 yaşında) işte burada devreye girdi. Ama en büyük sorumluluğun kimde olduğu konusunda büyük tartışmaların yaşandığı infaz kararlarının uygulanmasında yalnız değildi. Aksine Reisi aralarında pek çok kadının da bulunduğu 4 bin ile 8 bin arasında kişi hakkında idam kararı veren ve "Ölüm Komisyonu" olarak bilinen komisyonun bir üyesiydi. Bu komisyon Reisi için İran'daki iktidarın kalbine açılan ana kapı oldu.

Unutulmuş bir geçmiş döneme kadar uzanan bu hikayede önemli olan, yokluğunun önemi, Mücteba Hamaney'in babasının İslam Cumhuriyeti'nin Dini Lideri pozisyonuna yükselme şansını arttırmakla sınırlı hale gelen Reisi’nin otobiyografisinin, radikal kanadın rejim üzerinde tam kontrol sağlamak için izlediği yola ışık tutuyor olmasıdır. Zira İran'ın o dönemde sahne olduğu çatışmalar, Halkın Mücahitleri Örgütü, Tudeh Komünist Partisi, solcu Halkın Fedaileri grubu veya Kürt partiler gibi rejimin kendisine dahil olmasına izin vermediği güçler ile sınırlı değildi. Aksine sembollerinin çoğunun darağacı veya kurşuna dizme ile infaz edildiği Humeyni’ye en yakın ve bağlantılı gruplar içindeki çatışmaları da içeriyordu. O dönemin simgelerinden biri hâlâ İran-Irak savaşı sırasında başbakanlık görevini üstlenen (bu makam daha sonra kaldırıldı) Mir Hüseyin Musevi'dir. Daha sonra reformist olmadan önce "İslami Sol" ile bağlantılıydı ve 2009'daki cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Mahmud Ahmedinejad'a karşı kaybetmesinden bu yana ev hapsinde tutuluyor. 2005 yılında rejimin kurucularından olan ve ılımlı sayılan Ali Ekber Haşimi Rafsancani'yi yenilgiye uğratan Ahmedinejad ise muhafazakar kanadın yükselişinde önemli bir aşamayı temsil ediyordu.

*Bu makale Şarku’l Avsat tarafından Londra merkezli Al Majalla dergisinden çevrilmiştir.



Sosyal medyada Trump - Musk gerilimi "çılgınlığı"

Trump'ı (solda) "Epstein Dosyaları"nda yer almakla suçlayan Musk, ABD Adalet Bakanlığı'nın dosyaları bu yüzden yayımlamadığını iddia etti (Reuters)
Trump'ı (solda) "Epstein Dosyaları"nda yer almakla suçlayan Musk, ABD Adalet Bakanlığı'nın dosyaları bu yüzden yayımlamadığını iddia etti (Reuters)
TT

Sosyal medyada Trump - Musk gerilimi "çılgınlığı"

Trump'ı (solda) "Epstein Dosyaları"nda yer almakla suçlayan Musk, ABD Adalet Bakanlığı'nın dosyaları bu yüzden yayımlamadığını iddia etti (Reuters)
Trump'ı (solda) "Epstein Dosyaları"nda yer almakla suçlayan Musk, ABD Adalet Bakanlığı'nın dosyaları bu yüzden yayımlamadığını iddia etti (Reuters)

Ariana Baio & Josh Marcus


ABD Başkanı Donald Trump ve Elon Musk arasındaki kopuşun yankıları sürerken, sosyal medya kullanıcıları perşembe günü patlamış mısırlarını alıp iki güçlü figürün internetten birbirlerine hakaretler yağdırmasını izledi.

Komplo teorisyeni Alex Jones, rapçi Kanye West, sağcı aktivist Laura Loomer ve diğerleri, Musk'ın Trump'ın "Büyük Güzel Yasa Tasarısı"na (Big Beautiful Bill) yönelik aşağılayıcı sözlerinin ardından başlayan dramatik ayrılık hakkında kendi yorumlarını paylaştı.

Ye diye de bilinen West, X'te "Kardeşleriiim, lütfen yapmayıııııın. İkinizi de çok seviyoruz" diye yazdı.

Trump'ın sadık müttefiki Loomer ise "BBB aslında Big Beautiful Breakup (Büyük Güzel Ayrılık) anlamına geliyor" dedi.

Teknoloji devinin sosyal medya platformunu kullanarak başkanın imza attığı tasarıya karşı çıkması nedeniyle Trump ve Musk'ın ilişkisinin birkaç gündür gergin olduğu bildiriliyordu.

Ancak perşembe günü Trump'ın, Truth Social'da Musk'a "deli" diyeek Tesla CEO'sundan yönetiminden ayrılmasını istediğini iddia etmesiyle olaylar patladı. Musk daha sonra X'te Trump'ı "Epstein dosyaları"nın parçası olmakla suçlayarak başkanlık seçimlerinin kazanılmasını kendisine mal etti.

Jones, Musk'ın suçlamasının ardından X'te "Tanrı HEPİMİZİN Yardımcısı Olsun…" yazdı.

Musk'ın hükümetteki rolüne karşı çıkan sağcı aktivist Steve Bannon, New York Times'a Musk'ın "sınır dışı edilmesi" ve hükümetin, "göçmenlik statüsü hakkında resmi soruşturma başlatması" gerektiğini söyledi.

Görsel kaldırıldı.
Donald Trump ve Elon Musk arasındaki kavga sosyal medyada tırmanmaya devam ederken, mim üreticileri internette coştu. Görselde "Umarım iki takım da kaybeder" yazıyor (Bluesky / @mattthiessen)


İçeriden bilgi sahibi kişiler ve müttefikler seslerini yükseltirken, bu kavgayı spor müsabakalarına, Alien Predator'e Karşı (Alien vs. Predator) filmlerine, önceki aylarda Las Vegas'taki bir Trump oteli önünde patlayan Tesla Cybertruck'a ve Oyuncak Hikayesi (Toy Story) serisindeki çocuğun en sevdiği oyuncağını atmasına benzeten çok sayıda internet mimi de paylaşıldı.

Görsel kaldırıldı."Seninle oynamak istemiyorum" (Bluesky / @69thsb) 


Musk'ın arasının açık olduğu trans kızı Vivian Jenna Wilson, Trump ve Musk arasındaki kavga devam ederken Threads'te "Hayat ne kadar güzel" diye yazdı.
 

Görsel kaldırıldı.Sosyal medyada, Trump ve Musk arasındaki sert tartışmanın Tesla'nın sahibi milyarderin Mars'a gitme planlarını etkileyip etkilemeyeceğini sorgulayan mimler paylaşıldı. Görselin alt kısmında "Trump ve Musk birbirine kaba tweet'ler atar", üst kısmındaysa "ABD, Mars'a nükleer bomba atar" yazıyor (Bluesky / ‪@mattthiessen)


Musk'la velayet savaşına tutuşan sağcı sosyal medya fenomeni Ashley St. Clair de Musk'la kavga eden Trump'a "ayrılık tavsiyesi" vermeyi teklif etti.

Karşılıklı hakaretler arasında ABD Başkanı, Musk'ın alt şirketleriyle yapılan hükümet sözleşmelerini iptal etme tehdidi savururken, diğeri de Trump'ın görevden azledilip yerine Başkan Yardımcısı JD Vance'in geçmesi fikrini destekledi.

Görsel kaldırıldı.
 

Donald Trump ve Elon Musk perşembe günü boyunca savaşırken, sosyal medya kullanıcıları ocakta Vegas'taki Trump kulesinin önünde patlayan Cybertruck'ın görüntüsünü yeniden dolaşıma soktu (Alcides Antunes/Reuters).


Cumhuriyetçi Temsilciler Meclisi Üyesi Thomas Massie, X'te ikili arasındaki anlaşmazlığın "kaçınılmaz" olduğunu iddia etti.

Massie, "Aptallara tahammül ederek roketleri geriye doğru indirmek veya kendi kendini süren araba yapmak mümkün değil" diye yazdı.
 

Görsel kaldırıldı.Trump, Musk'ın bağlı şirketlerinin hükümet sözleşmelerini iptal etmekle tehdit etti (AFP)


Podcast programı Pod Save America'nın sunucusu Jon Favreau, "@DavidSacks'ın velayetini kimin alacağını çok merak ediyorum" diye espri yaptı.

Demokrat Senatör Adam Schiff de X'te "Bu çirkin kavga için Büyük Güzel Bir Kova patlamış mısıra ihtiyacım var" diye şaka yaptı.

Meghan McCain, Piers Morgan ve Tim Pool gibi yorumcular, hızla tırmanan kavgaya keyifle düpedüz şok arasında değişen tepkilerini paylaştı.

Jim Acosta, X'te "Bu internet sitesi bugün harika" diye yazdı.


Independent Türkçe, independent.co.uk/news