Ukrayna'da yeni askeri strateji: Savaşı bitirmek için bir yol haritası var mı?

Ukrayna-Rusya savaşında önemli bir gelişme

Bahmut yakınlarındaki Rus mevzilerine doğru Grad füze sisteminden bir füze ateşleyen Ukraynalı asker (AFP)
Bahmut yakınlarındaki Rus mevzilerine doğru Grad füze sisteminden bir füze ateşleyen Ukraynalı asker (AFP)
TT

Ukrayna'da yeni askeri strateji: Savaşı bitirmek için bir yol haritası var mı?

Bahmut yakınlarındaki Rus mevzilerine doğru Grad füze sisteminden bir füze ateşleyen Ukraynalı asker (AFP)
Bahmut yakınlarındaki Rus mevzilerine doğru Grad füze sisteminden bir füze ateşleyen Ukraynalı asker (AFP)

Ömer Önhon

Rusya-Ukrayna savaşında denge bir nebze Rusya'nın lehine olmak üzere değişmiş gibi görünüyor. Rus ordusu, özellikle Ukrayna'nın doğusundaki kritik öneme sahip temas noktalarında Ukrayna güçlerini geri çekilmeye zorlarken Avdiyivka ile Bahmut'un kontrolünü ele geçirdi.

Rusya 2022 yılının şubat ayında Kiev'de kendisine dost bir hükümet kurmak ve Ukrayna'nın NATO'ya üye olma ihtimalini ortadan kaldıracak idari ve bölgesel düzenlemeler yapmak için Ukrayna'yı işgale başladığında Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in hızla zafere ulaşmayı planlamış olduğuna şüphe yok.

Gözlemcilerin çoğu, Putin'i 2022 yılında Ukrayna'ya karşı harekete geçmeye cesaretlendirenin, Rusya'nın 2014 yılında Kırım'ı ilhak etmesinin ardından Batı'dan gelen ılımlı tepki olduğunu düşünüyor.

Bu kez, Ukrayna'nın destekçileri egemenliğini ve toprak bütünlüğünü savunmaya kararlı olsa da uzun süren çatışma, Batılı müttefikler arasında askeri yardım ve genel siyasi strateji konusunda giderek çoğalan anlaşmazlıklar olduğunu ortaya koyuyor.

NATO müttefikleri Ukrayna’nın üyeliği konusunda anlaşmış olsalar da üyeliği henüz tamamlanmadı. Çünkü Ukrayna’nın mevcut koşullar altında NATO’ya üye olması NATO ülkelerini savaşa girmeye zorlayan 5’inci maddenin uygulanmasını gerektirecek.

Ukrayna'nın ABD’li ve Avrupalı dostları, geçtiğimiz iki yıl boyunca Rus güçlerine karşı sadece Ukrayna'nın işgal altındaki topraklarında kullanılması şartıyla savunma silahı yardımında bulundular.

Savunma silahı için dış yardıma muhtaç olan Ukrayna’nın silah ihtiyaçlarının neredeyse tamamını NATO üyeleri karşılıyor. NATO'nun açıklamasına göre NATO, ‘yardım taleplerini koordine ederek ve insani ve ölümcül olmayan yardımların ulaştırılmasında müttefiklerini destekleyerek’ Ukrayna'nın kendini savunmasına yardımcı oluyor. NATO üyeleri bireysel olarak Ukrayna'ya silah ve mühimmat gönderirken Ukrayna ordusunu da bu silahların kullanımı konusunda eğitiyor.

Ancak Ukrayna'nın ABD’li ve Avrupalı dostları, Rus güçlerine karşı sadece Ukrayna'nın işgal altındaki topraklarında kullanılması, Rusya'ya kendi topraklarında saldırılmaması şartıyla savunma silahı yardımında bulunuyorlar.

Bu kısıtlayıcı politika Ukrayna'nın savaş çabalarını engelliyor. Çünkü Rus ordusu, Ukrayna topraklarını, özellikle de Harkiv’in çevresini Rusya topraklarından bombalıyor. Rusya ordusunun cephaneliği ve ikmal hatlarının tamamı kendi topraklarında bulunuyor. Rus askerleri çatışmaların ardından yakınlardaki Rus topraklarına geri dönüp yeniden toplanıyor ve toparlanmış olarak savaşa dönüyorlar.

Değişen askeri strateji

Ukrayna, bu gerçeklere dayanarak makul bir argüman ortaya koyabildi ve savaş sahasındaki son gerilemeler de müttefiklerini izledikleri politikayı yeniden gözden geçirmeye itti. Giderek sayıları artan Batılı ülkeler artık politikalarını, bu silahların nerede ve nasıl kullanılacağının askeri ihtiyaçlar temelinde Ukraynalı komutanların takdirine bağlı olacak şekilde düzenliyor.

Bu ülkeler arasında Kanada, Fransa, Almanya, Polonya, Fransa, Fransa, Almanya, Polonya ve Birleşik Krallık yer alırken ABD de onlara katıldı.

ABD Başkanı Joe Biden, Ukrayna'nın Rusya topraklarına yönelik saldırılarda ABD yapımı silahları kullanmasına onay verdi, ancak bu onay tüm silahları kapsamıyor. ABD taktik füzelerin ya da uzun menzilli saldırıların kullanımını kısıtlamaya devam ediyor.

Rusya bu politika değişikliğine karşılık vereceğini açıklasa da nasıl karşılık vereceğine dair herhangi bir detaya değinmedi. En kötü senaryolardan biri Rusya'nın taktik nükleer silahlara başvurması. Ancak böylesi aşırı bir eylem Rusya'nın zaferini garanti etmeyecek, aksine, dünya genelinde kınamalara yol açacak ve muhtemelen Rusya müttefiki Çin'i kaybedecek.

zxsdcfvrgb
Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy, Herson şehrinde yetkililerle koordinasyon toplantısında (Reuters)

Gerçekçi olsun ya da olmasın taktik nükleer silahlar bir seçenek olmaya devam ederken Putin’in Rusya için ciddi bir sıkıntı olması halinde nasıl tepki vereceğinin bilinmesi imkansız.

Ukraynalı yetkililer sık sık Ukrayna’nın düşmesi halinde Kafkasya ve Orta Asya'nın da bundan zarar göreceğini, tüm Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri ile Baltık ülkeleri NATO üyesi olsalar bile sürekli tehdit altında olacaklarını vurguluyorlar.

Ukrayna, neredeyse iki buçuk yıldır Rus güçlerine karşı direnerek büyük bir cesaret ve vatanseverlik örneği gösterdi. On binlerce Rus askeri ortadan kayboldu. Ancak bu yıpratma savaşında denge, insan gücü ve üretim kapasiteleri açısından matematiksel olarak Rusya'nın lehine seyrediyor.

Ukrayna kısa bir süre önce, 15-16 Haziran tarihlerinde İsviçre'de düzenlenecek olan Dünya Barış Zirvesi'nin temasını oluşturacak olan ‘Barış Formülü’ başlıklı diplomatik bir girişim başlattı.

Hem Ukrayna hem de Rusya üst düzey savunma ve güvenlik bürokratlarını izole etmiş durumda. Bu durum her iki tarafın da işlerin gidişatından duyduğu memnuniyetsizliğe bağlanabilir.

Rusya, son iki aydır Ukrayna’nın altyapısına ve konutlar ve pazarlar da dâhil olmak üzere sivil alanlara yönelik saldırılarını yoğunlaştırdı. Rusya, bununla Ukrayna halkının moralini bozmayı ve mümkün olduğunca çok ekonomik altyapıyı yok etmeyi amaçlıyor.

Rusya yaklaşık 38 milyon nüfuslu bir ülkeyi ne yutabilir ne de yeryüzünden silebilir. Ancak yüzölçümünü küçülterek ve belirli bölgelerini kontrolü altına alarak kendisiyle yan yana yaşayabilecek ‘güvenilir bir devlet’ haline getirmeye çalışabilir. Rusya, Ukrayna'nın kuzeydoğusundaki Harkiv'den Kırım Yarımadası’na kadar uzanan ve merkezinde Donbass bölgesinin yer aldığı hilal şeklindeki bir alanı kontrol etmek istiyor.

Diplomatik alana gelince, Rusya bu koşullar altında diplomatik cepheyi iyi yönetti. Çin ile olan önemli ilişkilerini sürdürdü. Savaşın mağdur tarafı olan Ukrayna uluslararası toplumdan geniş çaplı bir destek aldı, ancak bu destek Rusya'ya geri adım atmasını sağlayacak baskıyı yaratmaya yetmedi.

Barış Formülü girişimi

Ukrayna geçtiğimiz günlerde, 15-16 Haziran tarihlerinde İsviçre'de devlet ve hükümet başkanları düzeyinde düzenlenecek Dünya Barış Zirvesi'nin temasını oluşturacak ‘Barış Formülü’ başlıklı diplomatik bir girişim başlattı. Nükleer güvenlik, gıda güvenliği ve insani meselelerin başlıca gündem maddeleri olacağı zirveye 80 ile 100 arasında ülkenin katılması bekleniyor.

Ukraynalı üst düzey bir yetkili, Dünya Barış Zirvesi'nin barış sürecini başlatacak bir toplantı olarak görülebileceğini, ancak çatışmanın tarafları arasındaki müzakerelerden farklı olarak, gelecekteki olası bir çözümün temel ilkelerini ve unsurlarını uluslararası toplumun belirleyeceğini söyledi. Bir sonraki toplantıya Rusya da davet edilecek.

Öte yandan Ukrayna Devlet Başkanı Zelenskiy Çin'i Rusya adına zirveye karşı lobi yapmakla eleştirdi. Çin'in politikası ve Rusya ile ilişkileri Ukrayna ve müttefikleri tarafından hoş karşılanmıyor. NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg, NATO üyesi ülkelerin dışişleri bakanlarının Prag'daki gayrı resmi toplantısının ardından yaptığı açıklamada, ‘Çin’in Rusya’nın savaş ekonomisini desteklediğini ve Rusya'nın Çin'in desteği olmadan Ukrayna'ya karşı savaşını yürütemeyeceğini’ belirtti.

Rusya’nın Ukrayna’ya başlattığı savaşın ilk aşamalarında, Ukrayna Rusların hızla yenilgiye uğratılacağını propagandası yaptı. Ancak şimdi durumun böyle olmadığı görülüyor.

İki ülkenin siyaset sahnelerine gelince Rusya’da Putin altı yıllığına bir kez daha devlet başkanı olarak seçilirken, Ukrayna'da seçimler Rus işgali ve sıkıyönetim nedeniyle savaşın bitimine kadar ertelendi. Ancak her iki ülkede de savaş sırasında iktidarda olan üst düzey siyasetçiler, Putin'in tartışmasız otoriter rejimi altında olanlar bile hem yaptıklarından hem de yapmadıklarından sorumlu tutulacaklar.

Tarafların -bu fikirleri akıllarında tutarak ve savaşı kazanmak için planlar yaparak- bu oyuna bir son vermek için çalışmaları ve ‘zaferlerini’ kendi halklarına ve daha geniş çapta bir kamuoyuna açıklamaya hazırlanmaları gerekiyor.

* Bu yazı Şarku'l Avsat tarafından Londra merkezli Majalla dergisinden çevrilmiştir.



Hamaney'in karşı çıkan konuşması ve yaklaşan ABD-İran anlaşması

 İran Dini Lideri Ali Hamaney, eski İran cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin ölümünün birinci yıldönümünde ulusa sesleniş konuşması yapıyor, 20 Mayıs 2025 (AFP)
İran Dini Lideri Ali Hamaney, eski İran cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin ölümünün birinci yıldönümünde ulusa sesleniş konuşması yapıyor, 20 Mayıs 2025 (AFP)
TT

Hamaney'in karşı çıkan konuşması ve yaklaşan ABD-İran anlaşması

 İran Dini Lideri Ali Hamaney, eski İran cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin ölümünün birinci yıldönümünde ulusa sesleniş konuşması yapıyor, 20 Mayıs 2025 (AFP)
İran Dini Lideri Ali Hamaney, eski İran cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin ölümünün birinci yıldönümünde ulusa sesleniş konuşması yapıyor, 20 Mayıs 2025 (AFP)

Siyasi analizde, sonuçlara varmak için göstergeleri izlemek gerekir. İran Dini Lideri'nin rejimin kurucusu Humeyni’nin ölüm yıldönümü sırasında yaptığı son konuşmadan ve Umman Sultanlığı aracılığıyla Tahran'a sunulan son Amerikan teklifinden, iki taraf arasında kapsamlı olmayıp geçici olsa bile bir anlaşmaya varma olasılığının yüksek olduğu söylenebilir. Hem de Umman himayesinde yapılan dördüncü tur görüşmelerden bu yana Tahran ve Washington arasında görülen keskin görüş farklılıklarına rağmen. Farklılığın sebebi İran'ın daha önce uranyumu 2015 nükleer anlaşmasında kabul edilen aynı seviyede, yani yüzde 3,67 oranında zenginleştirme hakkını tanıyan Amerikan pozisyonunda değişiklik olarak gördüğü son açıklamalar. Amerikan pozisyonunun, İran'ın nükleer programı barışçıl olduğu sürece zenginleştirme prensibini tamamen reddetme yönünde değiştiğini görüyoruz. Buna göre Tahran'ın uranyum zenginleştirme hakkı yok ve nükleer yakıtı yurtdışından ithal edebilir. Bu konu, sorunun çözümüne dair olumlu bir atmosfer oluşturmakta başarısız olan beşinci tura kadar uzanan görüşmelerin ilerlemesinin önündeki en büyük engeldi. Bu arada İran, kendi topraklarında kurulacak ve Suudi Arabistan ile BAE’nin de dahil olacağı bölgesel bir uranyum zenginleştirme kompleksi önerisinde bulundu; böylece topraklarında uranyum zenginleştirme faaliyetlerini sürdürebilir, nükleer yakıta erişimini sürdürebilir ve komşularına karşı iyi komşuluk gösterebilir.

Öte yandan, ABD tarafının da İranlılara sunulan ve Tahran’ın kendisine yanıt olarak birkaç mesaj verdiği bir teklifi var. Bu teklif, Tahran'ın uranyum zenginleştirme faaliyetlerini tamamen durdurması, ABD'ye ilave olarak İran, Suudi Arabistan ve diğer bazı Arap ülkelerinden oluşan bölgesel bir nükleer enerji birliği kurulması çağrısını içeriyor. Daha sonra Umman Sultanlığı'nın Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı'nın gözetiminde bölgesel bir uranyum zenginleştirme tesisi kurulmasını önerdiği söylendi. Washington, Umman'ın teklifini kabul etti ve bu ortak uranyum zenginleştirme tesisinin İran dışında bulunmasını istedi. Axios sitesi, ABD'nin, programını askıya alması karşılığında İran'ın uranyum zenginleştirme hakkını tanıdığını, topraklarında yüzde 3’e kadar uranyum zenginleştirilebileceğini kabul ettiğini bildirdi. Tahran bölgesel zenginleştirme tesisi teklifini kabul edebilir, ancak bu, onun için yurt içindeki zenginleştirme faaliyetlerine bir alternatif olmayacaktır. Kaldı ki tesisin yurt dışında değil, kendi topraklarında bulunmasını istiyor.

Amerikan pozisyonunun yüzde 3 zenginleştirme etrafında dönmesi durumunda, bunun Washington'un pozisyonundan geri adım attığı anlamına geldiği iddia edilebilir. Washington, önceki iki görüşme turunda İran'ın topraklarında zenginleştirme faaliyetlerini sürdürmesini engellemekte ve yurtdışından nükleer yakıt ithal etmesinde ısrar etmişti. Bu nedenle, Tahran'ın küçük bir oranda bile olsa ülke içinde zenginleştirmeye devam etmesi, bir yandan Washington ile yaptırımları kaldıracak, diğer yandan ABD'nin topraklarında uranyum zenginleştirme hakkını tanımasını garantileyecek bir anlaşmaya varana kadar, orta yol olarak kabul edebileceği bir teklif olacaktır.

Dolayısıyla Amerikalıların önerdiklerine ve İran'ın cevabına göre, altıncı turun yakında yapılması ve daha sonra bir anlaşmaya varılması muhtemel. Amerikan teklifi, ABD'nin uranyum zenginleştirmenin tamamen durdurulması talebi ile İran'ın ülke içinde zenginleştirmeyi sürdürme ısrarı arasındaki uçurumu küçültecek bir uzlaşma olabilir. Hal böyle iken, İran Dini Lideri Ali Hamaney neden iki gün önce buna karşı çıkan ve Washington'a düşmanca yanıt veren, İran'ın pozisyonundan geri adım atmadığını vurgulayan açıklamalar yaptı? Konuşmasında, “Ülkesinin tam bir nükleer yakıt döngüsüne sahip olmakta başarılı olduğunu, nükleer endüstrinin sadece enerji için olmadığını, aynı zamanda tüm endüstrilerin temeli ve ulusal bağımsızlığın sembolü olduğunu, uranyum zenginleştirmenin nükleer meselenin anahtarı olduğunu ve İran'ın düşmanlarının zenginleştirmeyi kontrol altına almak istediklerini” söyledi. Hamaney böylece bir yandan ülkesinin anlaşma için can atmadığını ve ülkenin en yüksek otoritesinin buna bir ölçüde karşı çıktığını göstermeye çalıştı. Diğer yandan, bu konuşma içeriye dönüktü, çünkü Tahran'ın topraklarında uranyum zenginleştirme hakkından mahrum bırakılmayı reddettiğini duyuruyordu. Böylelikle Tahran, Donald Trump'ın sunduğu teklifi kabul etse bile, Dini Lider'in muhalif konuşması tekliften birkaç gün önce yapılmış olacaktı. Trump’ın teklifi uranyumu 2015 anlaşmasındakine yakın düşük bir seviyede zenginleştirmeyi içerdiğinden, Tahran, bunu İran direnişi karşısında Washington'un geri çekilmesi ve teklifin onu içeride zenginleştirme hakkından mahrum bırakmadığı şeklinde pazarlayabilir.

Konuşma ayrıca İran ve Washington'un kamuoyu önünde düşmanca açıklamalar yapma, ancak perde arkasında, aralarındaki boşlukları kapatmak için anlaşma ve ardından bunu açıklama alışkanlığının çerçevesine girebilir. Tahran'a ABD’ye pozisyonunda geri adım attırmakla övünme fırsatı verecek olan Trump, İran zihniyetini ve nükleer meselenin nasıl bir ulusal gurur meselesi, ulusal kimlik ve egemenliğin bir parçası olduğunu incelemiş olmalıydı. Öyle ki hükümet, öğrenciler için nükleer tesislere okul gezileri düzenliyor. Tahran rejimi ayrıca yaptırımlara ve kısıtlamalara rağmen ileri nükleer teknoloji seviyelerine ulaşma yeteneği ile övünüyor. Bu nedenle İran, topraklarında uranyum zenginleştirmekten mahrum bırakılmasını reddederdi. Yine özellikle bir yandan bilimsel ve nükleer ilerlemenin bir sembolü olduğu, diğer yandan da kendisinden vazgeçmesinin Washington veya Tel Aviv’in kendisine yönelik askeri bir saldırısını kolaylaştıracağına inandığı bir kart olduğu için yüzde 60 oranında zenginleştirilmiş uranyumundan vazgeçmeyi reddederdi.

*Bu analiz Şarku'l Avsat tarfından Independent Arabia sitesinden çevrilmiştir.