Michael Horowitz
İsrail'deki aşırı sağ, küresel aşırı sağ akımının bir parçası olarak nadiren tartışılıyor. Bunun nedeni Yahudi devletinin ve İsrail-Filistin çatışmasının kendine özgü doğasıdır. İsrail İç Güvenlik Bakanı Itamar Ben-Gvir, Maliye Bakanı Bezalel Smotrich ve hatta bizzat Başbakan Binyamin Netanyahu gibi isimlerin savunduğu ideolojinin küresel aşırı sağ ile pek çok ortak noktası var ve başarıları da aynı temellere dayanıyor olabilir.
İsrailli aşırı sağcılar da artık bu yakın ilişkinin farkındalar. Netanyahu, örneğin Macaristan Devlet Başkanı Viktor Orban, eski Brezilya Devlet Başkanı Jair Bolsonaro ve eski ABD Başkanı Donald Trump gibi aşırı sağcı isimlerle arkadaş olmayı, diğer bazı dünya liderlerine (ya da Netanyahu'nun aşırı sağcı arkadaşlarını takip etmeyenlere) kıyasla daha kolay buluyor.
Bunun bir tesadüf olduğu söylenemez. İsrail'deki aşırı sağın dinamikleri de aynı mekanizmalara ve aynı argümanlara, yani tek ve saf bir kimliğin diğer tüm kimlikler pahasına ya da demokrasi ilkesi pahasına savunulmasına dayanıyor.
Esasen Yahudilerin üstünlüğünü savunan Ben-Gvir, İsrail’deki Yahudilerin diğerlerinden daha fazla hakka sahip olması gerektiğine inanıyor. Bunu birden fazla kez dile getirdi. Lideri olduğu Yahudi Gücü Partisi’nin adı dahi başka bir yoruma yer bırakmıyor.
Yukarıdaki argüman İsrail'de daha derin bir anlam kazanıyor. İsrail'in temel kimliği iki ana ilkeye; ‘İsrail bir Yahudi devletidir ve demokratik bir devlettir’ ilkelerine dayanıyor. Ancak bu iki kavramın her zaman kolayca bir araya gelmesi pek mümkün değildir, aslına bakılırsa birçok yönden birbiriyle çelişir. Eğer İsrail bir Yahudi devletiyse, azınlıklara ne olacak? Eğer İsrail bir Yahudi devletiyse, Tevrat yasaları devletin -belirli bir anayasası olmayan bir devletin- yasalarının üstünde mi olmalı?
Bu çelişkiler her zaman var olsa da son yıllarda yeni bir önem kazandı. İsrail siyaset sahnesinin bir bölümü, eğer bu iki kurucu ilke arasında bir çatışma olursa, ülkenin Yahudi kimliği her zaman öncelikli olmasını seçti ve bu seçim giderek daha da güçleniyor.
Itamar Ben-Gvir'in başarısının kaynağı fikirleri ve sahne performansları. Destekçileri onu ‘açık sözlü ve her şeyi olduğu gibi anlatan biri’ olarak görüyor.
Destekçilerince sık sık ‘Kral Bibi’ ve ‘İsrail'in Kralı Bibi’ tezahüratları yapılan Netanyahu kendine devletin kurucu ilkelerinden biri olan demokrasinin altını oymaktan mutluluk duyan ortaklar buldu. Ancak demokrasiye karşı artan bu saldırı, demokrasiyi İsrail tarihinde daha büyük şeylerin (ya da daha büyük adamların) önünde boyun eğmesi gereken bir dipnottan ibaret olarak görmeyen İsraillilerin uyuyan çoğunluğunu beklenmedik bir şekilde uyandırdı. İsrail’de geçtiğimiz yıl düzenlenen protestolar, İsrail'in bir Yahudi devleti ve demokratik bir devlet olarak kimliğinin ciddi bir tehlike altında olduğunun halk kesimleri arasında daha derinden fark edilmesinin sonucuydu.
Ancak benzerlikler burada bitmiyor. İsrail’deki aşırı sağcı akım da küresel aşırı sağ ile aynı eski argümana ‘elit kesim ile halkın karşı karşıya olduğu’ argümanına dayanıyor. Netanyahu, yargıyla ilgili sorunları arttıkça, dünyanın başka yerlerinde aşırı sağ tarafından kullanılan argümanları ve söylemi giderek daha fazla kullanır oldu. Netanyahu, hem kendisinin hem de destekçilerinin ifadelerine göre demokratik yollarla görevden alınamadığı için kendisini devirmenin yollarını arayan 'derin devlet' unsurları tarafından yürütülen bir cadı avının kurbanı. İsrail Yüksek Mahkemesi'ni eleştiren Netanyahu, mahkemeyi ‘seçilmemiş bir otorite’ olarak tanımladı. Netanyahu’nun destekçileri İsrail Başsavcısı’nı bir ‘hain’ olarak niteliyor ve İsrail'in aşırı solu tarafından kullanılan bir ‘Truva atı’ olmakla suçladı.
Bu klasik ‘elitlere karşı halk’ argümanının kullanımı İsrail'de daha derin yankılara sahip. İsrail, kuruluşunun ilk yıllarında Avrupa'dan gelen ve solun değerlerini ve hassasiyetlerini beraberinde getiren Yahudilerden (Aşkenaz Yahudileri) büyük ölçüde etkilendi. Erken dönem Siyonist hareket de öyle. İsrail onlarca yıl boyunca sol görüşlü bir parti tarafından yönetildi ve 1970'lerin sonlarına kadar sağ kanat iktidara gelemedi. Sovyetler Birliği, 1948 yılında İsrail'in gelişmekte olan komünist bloğun yanında yer alacağı umuduyla (İsrail'in kurucuları sol görüşlü olduğu için bu umut yersiz değildi) İsrail'in kurulması lehinde oy kullandı.
Günümüze doğru hızla ilerlediğimizde, sol kanadın ilk birkaç on yıl boyunca süren hegemonyasından geriye çok az şey kaldığını görüyoruz. İsrail solu bugün eski halinin sadece bir gölgesine dönüşmüş durumda. Öyle ki (İsrail parlamentosu) Knesset'e bile zar zor girebiliyor. Yine de Aşkenaz Yahudileri halen akademik çevrelerde ve bazı devlet kurumlarında - özellikle de İsrail Yüksek Mahkemesi'nde - yoğun olarak temsil ediliyor olabilir. Ancak ayrımcılık duygusu, özellikle Ortadoğu ve Kuzey Afrika'daki ülkelerden kovulduktan sonra İsrail'e gelen Arap Yahudileri (İsrail'de Sefarad ya da Mizrahi Yahudileri olarak adlandırılırlar) arasında halen İsrail ruhunun bir özelliği olmaya devam ediyor. Ayrımcılıktan ve ‘ikinci sınıf’ Yahudi olduklarına dair genel algıdan şikayetçiydiler ve banliyölerde yaşamaya gönderildiler.
Aşkenaz ve Sefarad Yahudileri arasındaki eşitsizlik meselesi bugün de İsrail'in gündemini meşgul etmeye devam ediyor.
Netanyahu’nun kafasında ‘hayali bir derin devlette saklanan eski solcu Aşkenaz Yahudilerin, seçilmiş başbakanı devirmek için fildişi kulelerinden aşağıya baktıkları’ bir görüntü canlanıyor.
Bu imaj İsrail'e özgü olsa da aynı zamanda dünyanın dört bir yanındaki aşırı sağcı liderler ve popülistler tarafından kullanılan söylemi andırdığı şüphesiz.
Nihayetinde kullanılan dil de aynı. Örneğin Itamar Ben-Gvir'in başarısı fikirlerinden olduğu kadar sahne performanslarından da kaynaklanıyor. Destekçileri onu ‘açık sözlü, her şeyi olduğu gibi anlatan ve siyaseten doğru olup olmamayı önemsemeyen biri’ olarak görüyor. Son on yılın önde gelen aşırı sağcı isimlerinin neredeyse tamamı için aynı şey söyleniyor. İsrail 7 Ekim saldırılarının ardından karmaşık bir krizle karşı karşıya kalırken, bu durum basit çözümler isteyen ve dünya önünde provakatif bir şekilde sesini duyurmaktan mutlu olan bazı seçmenlerin ilgisini çekecektir.
Netanyahu ve aşırı sağcı yoldaşları, dünyanın dört bir yanındaki benzer aşırı sağcı ve popülist gruplarla kurdukları bağları güçlendirecekler.
Yukarıda bahsi geçen argümanlar 7 Ekim'den sonra daha da güçlenmeye başladı. Netanyahu, ülke içinde bölücü bir söylem kullanarak kendisini gerçeklerden ve sorumluluklardan ayırma çabalarını iki katına çıkaracaktır. Netanyahu, aşırı sağcı fikirlere ‘gerçekten inanan’ biri olmaktan ziyade pragmatik biri. Netanyahu, ne kadar korkutucu olursa olsun, kendisine en iyi hizmet eden retoriği kullandı ve kullanmaya da devam edecek.
Netanyahu’nun (oğlu da dahil olmak üzere) bazı destekçileri 7 Ekim olaylarının ardından -günümüzün aşırı sağcı liderleri tarafından kullanılan bir başka klasik taktik olan- komplo teorilerine sarılarak ‘derin devlet’ ve ordu içindeki unsurların Netanyahu'yu devirmek için Hamas’ın saldırı düzenlenmesine ‘göz yumduğunu’ iddia ettiler.
Netanyahu’nun hükümet ortakları Ben-Gvir ve Smotrich, İsrail'in en kötü güvenlik felaketlerinden biri sırasında görevde oldukları için kendi krizleriyle karşı karşıyalar. Bu yüzden Netanyahu'nun söylemlerini tekrar edecek ve fikirlerinin her fırsatta bastırıldığını, marjinalleştirildiğini iddia edecekler. Keşke sonuna kadar takip edebilseydik diyecekler. Hesap verebilirlikteki bu eksikliği, seçmenlerin liderleri yaptıklarından ziyade kim olduklarına göre desteklemelerinin beklendiği kimlik siyasetinin de tipik bir örneği.
Netanyahu ve aşırı sağcı yoldaşları, dünyanın dört bir yanındaki benzer aşırı sağcı ve popülist gruplarla kurdukları bağları güçlendirecekler. Bibi’nin Biden'ın 7 Ekim'den sonra İsrail'e verdiği benzersiz desteğe rağmen ABD’de kasım ayında yapılması planlanan başkanlık seçimlerinde Trump'ın zaferine dair büyük umutları olması şaşırtıcı değil. Trump'ın yakın zamanda Gazze'deki çatışmayı sona erdirme arzusunu dile getirmesine ve geçtiğimiz yıl Netanyahu'nun kendisine ihanet ettiğini ve hızla Biden'a yöneldiğini açıklamasına rağmen bu durum değişmedi. Daha genel anlamda İsrail kendisini tüm dünyada izole edilmiş halde bulsa da Batı'yı düşman bir İslam dünyası tarafından kuşatma altında gören Batı'daki ve ötesindeki aşırı sağcı gruplar tarafından halen önemli bir kalkan olarak görülüyor.
Bu gidişat, İsrail'i sadece daha fazla bölünmeye, zehirli siyasete ve ortak değerlerden ziyade paylaşılan korkulara dayalı ittifaklara yol açacak tehlikeli bir kaygan zemine itiyor.
*Bu makale Şarku’l Avsat tarafından Londra merkezli Al Majalla dergisinden çevrilmiştir.
Türk Silahlı Kuvvetleri ile yapılan anlaşma kapsamında İç Güvenlik Eğitim ve Tatbikat Merkezi'nde eğitim gören Libyalı askerler (Getty)
Libya açıklarında, Akdeniz'in ortasında, Bahri Selam Gaz Sahası ve el-Buri Petrol Sahası bölgesinde bulunan petrol ve gaz platformu, 25 Şubat 2022 (Getty)