İran ile Rusya arasında Güney Kafkasya'daki Zengezur Koridoru konusunda yaşanan anlaşmazlık, Tahran'daki reformist ve muhafazakâr siyasetçilerin, konuyu Moskova'nın Batı ile varılan nükleer anlaşmayı raydan çıkarma girişimiyle ilişkilendirmesi nedeniyle başka bir boyuta taşındı.
Olay, Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov'un Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki ateşkes anlaşmasının şartlarının, özellikle de Azerbaycan topraklarını izole edilmiş Azeri bölgesi Nahçıvan'a bağlayan ve İran Dışişleri Bakanı Abbas Arakçi'nin ‘aşılamayacak bir kırmızı çizgi’ olarak gördüğü Zengezur Koridoru’nun açılmasıyla ilgili kısmının etkinleştirilmesini talep etmesiyle başladı.
Güneyinde Zengezur Koridoru’nun bulunduğu Dağlık Karabağ bölgesi (Şarku’l Avsat)
Ticaret yolunun kesilmesi
Tahran, Zengezur Koridoru’nun açılmasının Avrupa ile ticaret yolunu keseceğini söylüyor. Eski milletvekili Ali Mutahhari, “Ukrayna savaşıyla meşgul olan Moskova, İran'ın çıkarlarını düşünmüyor” ifadesini kullandı.
Daha önce de Türk siyaset bilimci İkbal Dürre, Zengezur Koridoru’nun açılmasının Rusya, Türkiye ve Azerbaycan için çok önemli olduğunu söylemişti.
İran milletvekili Ahmed Nadiri, ‘İran'ın ulusal çıkarlarını etkileyen önceki vakalarda Rusya'ya uygun bir yanıt verilmemesinin onları cesaretlendirdiğini’ vurguladı.
Nadiri X platformunda, “Moskova stratejik iş birliğinin çıkarları göz ardı etmek ya da sırtlanlara taviz vermek anlamına gelmediğini bilmeli” diye yazdı. Nadiri ayrıca, Dışişleri Bakanlığı ve silahlı kuvvetlere ‘jeopolitik değişimlerin yanılsamalarına yanıt vermek için net bir plana sahip olmaları’ çağrısında bulundu.
Rusya'nın Tahran Büyükelçisi Aleksey Dedov, İran’ın Kafkasya bölgesindeki jeopolitik değişikliklere karşı olduğu konusunu dile getirmişti.
Dedov'un İran Dışişleri Bakanlığı’na çağrılması ve kendisine ‘tarafların çıkarlarının dikkate alınması ve diğer ülkelerin ulusal egemenlik ve toprak bütünlüğü ilkelerine saygı gösterilmesi gerektiği’ konusunda bilgi verilmesi, Güney Kafkasya bölgesindeki bölgesel durumun düzenlenmesi konusunda Moskova ile Tahran arasında süregelen tutum farklılığının yeni bir işaretiydi.
Düzenin Maslahatını Teşhis Konseyi üyesi Muhsin Rızai, Rus yetkililerin Zengezur Koridoru ve Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) tarafından işgal edilen üç adayla ilgili eylemlerinin tamamen kabul edilemez olduğunu ve İran'la dostluk ve stratejik ilişkiler konusundaki açıklamalarıyla açıkça çeliştiğini belirtti. Rızai, “Bu belirsizlikler ortadan kaldırılmalıdır” dedi.
Güney Kafkasya'ya ilişkin 3+3 grubunun Tahran'da gerçekleştirdiği bir önceki toplantıdan (Arşiv - İran Dışişleri Bakanlığı)
Rusya ve nükleer anlaşma
İranlıların bakış açısına göre Zengezur Koridoru’yla ilgili anlaşmazlık, stratejik ticari taşımacılık çıkarlarıyla sınırlı gibi görünse de İranlı siyasetçiler meselenin bundan daha fazlası olduğunu açıkladılar.
İran Meclisi Milli Güvenlik ve Dış Politika Komisyonu Başkanı Haşmetullah Felahatpişe, yaşananların ‘yeni İran hükümeti ile ABD arasında iletişim kanalları kurulması olasılığını önlemek için Putin tarafından yapılan önleyici bir saldırı’ olduğunu belirtti.
Reformist gazetelere demeç veren Felahatpişe, Rusya'nın Zengezur Koridoru meselesini İran’a baskı yapmak ve ‘İran'ın bölgesel politikadaki kırmızı çizgilerini görmezden gelmek’ için bir araç olarak kullanmaya çalıştığını söyledi.
Felahatpişe, “Moskova, İran'ın kuşatılmasını tercih ediyor. İran ile Batı arasındaki gerilimin azalması, Rusya için bir kâbus” değerlendirmesinde bulundu.
Dini Lider Ali Hamaney'in uygulamakta ısrar ettiği ‘doğuya yönelme’ stratejisinin ‘İran anayasasına aykırı’ olduğuna dikkat çeken Felahatpişe, “Son cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ana mesajı, Batı ile gerilimi azaltmak ve Doğu'ya bağımlılığı sona erdirmekti” dedi.
Felahatpişe sözlerini şöyle sürdürdü: “Rusya zor zamanlarda İran'dan taviz koparmaktan başka bir şey yapmadı ve bize fazla yardımda bulunmadı. Diplomatik nezaket diplomatik bir stratejiye dönüştü ve bu da dış politikada sapmaya yol açtı.”
Felahatpişe, Rusya'nın her zaman kendi ulusal çıkarları doğrultusunda hareket ettiğini ve ‘kutuplaştırma’ politikasıyla İran'ın Batı, özellikle de ABD ile ilişkilerine tek taraflı bir dış politika dayatabildiğini kaydetti.
Felahatpişe sözlerini şöyle noktaladı: “Tahran Moskova'ya bir dizi taviz vermek zorunda kaldı. Ukrayna katliamı uğruna, nükleer anlaşmanın feda edildiğine tanık olduk.”
Ukrayna'ya karşı iki buçuk yıldır süren savaş sırasında İran Rusya'ya yüzlerce insansız hava aracı (İHA) tedarik etti. Ancak adlarının açıklanmaması koşuluyla konuşan kişilere göre balistik füzelerin potansiyel transferi çatışmada endişe verici bir gelişme.
İran'ın Buşehr Nükleer Tesisi (AFP)
Gizli nükleer program yok
Bu arada İran Atom Enerjisi Kurumu Başkanı Muhammed İslami, ‘gizli bir nükleer programın varlığını’ reddetti ve ‘Batı'nın Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) üzerinde baskı kurmak için yirmi yıldır oyunlar oynadığını’ söyledi.
Şarku’l Avsat’ın Devrim Muhafızları Ordusu’na (DMO) bağlı Tesnim haber ajansından aktardığına göre İslami, “UAEA'nın görevi dünyanın herhangi bir köşesindeki nükleer faaliyetler hakkında kendisine haber veren herkesi soruşturmak ve onlarla ilgilenmektir. Ancak bunu istedikleri gibi düzenliyorlar ve son yirmi yılda İran'a büyük baskı uyguladılar” ifadelerini kullandı.
İslami, “İran, P5+1 ile İran’ın Nükleer Programına İlişkin Kapsamlı Ortak Eylem Planı'nda uranyum zenginleştirme kapasitesini sınırlandırmayı, bunu sıkı bir izleme ve denetim altına almayı ve sözde açık sorunu kapatmak için UAEA'nın ikili gözetimi altında belirli bir zamanda kısıtlamaları uygulamaya karar vermeyi kabul etti” şeklinde konuştu.
Ancak İslami'ye göre bir süre sonra ABD, İran’ın Ortak Eylem Planı'ndaki yükümlülüklerini yerine getirmiş olmasına rağmen, bu anlaşmadan çekilmeye karar verdi.
İran Atom Enerjisi Kurumu Başkanı, Fransa, İngiltere ve Almanya'yı kastederek, “Üç Avrupa ülkesi ve ABD, İran'ın nükleer programına karşı savaşın sancaktarları haline geldi” dedi.
İslami, “İsrail atom bombasından değil, İran nükleer endüstrisinin gücünden korkuyor. Çünkü bilim adamları bu ekonomik alanda olağanüstü şeyler yaptıktan sonra, İran nükleer enerji santralleri inşa ediyor” iddiasında bulundu.
Pembe dikdörtgenle çevrilen alan, kazı çalışmalarında mezarlara dair kanıtların bulunduğu çadırı gösteriyor (ODAIT)
