İsrail ordusu ve Şin Bet Netanyahu'ya karşı bir darbe mi planlıyor?

Emel Şehade

İsrail'de Başbakan Binyamin Netanyahu'nun ofisinden sızdırılan esir takası anlaşmasının uygulanmasını engellemek ve Philadelphia (Salahaddin) Ekseni üzerindeki kontrolü sürdürmek amacıyla hazırlanan güvenlik belgeleri skandalıyla ilgili İç İstihbarat Teşkilatı Şin-Bet (Şabak) ve askeri istihbarat tarafından yürütülen soruşturmalar devam ediyor. İsrailliler bu belgelerin sızdırılmasının ardından kendilerini, Netanyahu'nun destekçilerinin ordu ve Şin-Bet tarafından kendisine karşı bir ‘darbe girişimi’ olarak gördükleri olayla ilgili yeni bir tartışmanın içinde buldular.

İsrail’in Kanal 14 televizyonunda siyasi analist olan ve Başbakan Netanyahu’yu, onun kararlarını ve politikalarını destekleyen Yaakov Bardugo, sızıdırılan belgeler olayının baş şüphelisi Netanyahu'nun sözcüsü Eli Feldstein ve diğer dört kişi hakkında başlatılan soruşturmanın, ‘Hasan Nasrallah, Yahya Sinvar ve Muhammed ed-Dayf suikastları ile Yemen’e ve İran'a yönelik saldırıların başarıyla sonuçlanmasının ardından ordu ve Şin-Bet'in Netanyahu'ya yönelik bir darbe girişiminin başlangıcı’ olarak değerlendirdi.

Canlı yayında olayı yorumlayan Bardugo, şunları söyledi:

“İsrail'de iktidarı elinde tutması gereken güçler olarak ordu ve Şin-Bet, burada yeni bir gerçeklik yaratmaya çalışıyor. Zira bu olanlar başka türlü yorumlanamaz. Şin-Bet'in bugün gelip bizi yolsuzluğun üstesinden gelme becerisini gösterdiği bir vakaya götürmesi açıklanamaz. Bunun bir darbe girişimi olmasından başka bir açıklaması yok ve bu kabul edilemez. Bu tür girişimlere ilk kez tanık olmuyoruz. Orada burada vakalar ortaya atılıyor, ardından ordu ve Şin-Bet, bunlar hakkında soruşturmalar yapıyor. Netanyahu ve çevresindekiler de suçlananlar arasında yer alıyor. Tüm bu girişimler Netanyahu'ya ulaşmayı amaçlıyor.”

Bardugo’ya göre belgelerin sızdırılmasının ardından İsrail'in bugün tanık olduğu tepkiler ve anlaşmazlıklar, Netanyahu'ya yönelik suçlamalar ve hakkında soruşturma başlatılması talebi darbenin sadece başlangıcıdır. Şin-Bet'i, baş şüpheli olan Netanyahu'nun sözcüsü Eli Feldstein'ın tutuklanmasından altı gün sonra avukatıyla görüşmesine izin vermeyerek tutukluların haklarını ihlal etmekle suçlayan Bardugo, ordu ve Şin-Bet tarafından Netanyahu'ya karşı atılan tüm adımların aleyhlerine döneceği uyarısında bulundu.

Çatlak derinleşiyor

Bardugo'nun suçlamaları İsrail içinde büyük bir tartışma başlatırken, güvenlik yetkilileri ve askeri yetkililer belgelerin kaçırılmasının bir anlaşmaya varma ve savaşı sona erdirme başarılarını baltaladığını düşünüyor. Ancak Netanyahu ve partisinin (Likud) destekçileri Şin-Bet ve orduya karşı gerilimi tırmandırıyor ve Savunma Bakanı Yoav Gallant'ı Netanyahu'yu hükümetten uzaklaştırmak için provakatif ve itici bir güç olarak görüyorlar.

Likud Partisi ve koalisyon hükümetindeki partilerden bakanlar ve Knesset üyeleri, Gallant'ın 7 bin Haredi Yahudi’nin (Ultra Ortodoks Yahudiler) orduya alınmasına onay vermesini, iç anlaşmazlıkları körükleyecek bir hamle olarak kullandı ve bazıları Gallant'ın derhal görevinden ve hükümetten azledilmesini istedi.

Likud Partisi’nden Milletvekili Moşe Saada, Gallant'ın kararını, hükümeti devirme ve düşürme girişimlerinin bir parçası olarak değerlendirdi. Saada, Netanyahu'ya Gallant'ı Savunma Bakanlığı görevinden alması için savaşta tehlikeli bir sürecin olmadığı mevcut dönemden faydalanması çağrısında bulundu.

Öte yandan İsrailli siyasi ilişkiler uzmanı Ben Caspit, Bardugo’yu açıklamalarından ötürü eleştirdi. Caspit, “Kimse bu yaratığa polisin, Soruşturma Dairesinin ve Başsavcılığın başbakanken Ehud Olmert'e karşı da harekete geçtiğini ve hatta hapse girdiğini, Cumhurbaşkanı Moşe Katsav'ın da hapis yattığını, bakanlara ve Knesset üyelerine karşı da harekete geçildiğini söylemiyor mu?” diye yazdı.

Şin-Bet ve orduya çalışmalarından ötürü övgüde bulunan Caspit, “En iyi oğullarımız ve kızlarımız orada görev yapıyor. Bardugo Şin-Bet ve orduyu suçlarken, oğullarının klimalı ofislerde görev yapmalarını nasıl sağladığını ve askere gitmelerini önlemek için nasıl geniş çaplı bir lobi kampanyası yürüttüğünü anlatmayı unutuyor” ifadelerini kullandı.

Şarku’l Avsat’ın Independent Arabia’dan aktardığı habere göre Bardugo'nun sözlerini kınayan Caspit’in eleştirileri, Kanal 14'ü Bardugo'nun suçlamalarının doğrudan orduya ve Şin-Bet'e değil, onların soruşturma sistemlerine yönelik olduğu açıklamasında bulunmaya itti.

Bardugo'nun orduyu ilk kez eleştirmiyor. Lübnan'daki savaşın sona erdirilmesi, en kısa zamanda bir esir takası anlaşmasına varılması ve ordunun Gazze'den çekilmesi konularındaki tutumları nedeniyle Bardugo, Gallant'a karşı geniş bir medya kampanyası yürütüyordu. Bardugo, daha önce de Genelkurmay Başkanı Hertzi Halevi'yi savaşın sona ermesinden sonra Gazze Şeridi'nde Hamas yönetiminin devamını desteklemekle suçlamıştı.

Bardugo'nun tutuklanması

İsrail ordusunun Gazze Şeridi’nde ve Lübnan'da yürüttüğü operasyonların hedeflerine ulaştığını bildirmesinin, Lübnan'da savaşın sona erdirilmesi ve bir çözüme ulaşılması çağrısında bulunmasının ve Gazze Şeridi’nde ertesi güne ilişkin bir plan sunmasının ardından İsrail'deki iç anlaşmazlıkların yansımaları derinleşti.

Tehlikeli ve hassas güvenlik belgelerinin sızdırılması, İsrail toplumu ile siyasi ve askeri kurumlar arasında giderek açılan uçurumu ortaya çıkardı. Bardugo'nun açıklamaları, Netanyahu karşıtlarının Bardugo'nun savaş sırasında güvenlik güçlerine karşı kışkırtıcılıktan tutuklanması çağrısında bulunmasına yol açacak kadar büyük bir tartışmanın fitilini ateşledi.

Bu anlaşmazlıklar, çatışmalar ve siyasi ve askeri kurumlar arasında derinleşen çatlaklar arasında İsrail'in askeri istihbarat birimi AMAN'ın eski Başkanı Tümgeneral Tamir Hayman, İsrail hükümetine, İsrail ordusunun başarılarını kapsayan ve bunları şimdi, Netanyahu ve koalisyon hükümetinin devrilmesi aşamasına geçilmeden diplomatik kazanımlara dönüştürülmesi için çağrıda bulunan bir tavsiye mektubu gönderdi.

Daha önce Kuzey'deki operasyon biriminin başında görev yapan rütbeli yedek subay Hayman, ordunun operasyonel başarılarının İsrail'e savaşı sona erdirme stratejisine daha yakından bakma fırsatı verdiğini söyledi. Hayman, hükümeti askeri harekâtı sona erdirmeyi ve elde edilen diplomatik çıkarları İsrail'in ulusal güvenliğini her açıdan iyileştirmek üzere güvence altına almayı düşünmeye çağırdı.

Hayman, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nde (BMGK) bir karar alınması ya da büyük güçler arasında çatışmaların durdurulmasını öngören bir anlaşma yapılması yoluyla, ABD’deki başkanlık seçimlerinden sonra ve yeni başkanın göreve başlamasından önce uygun bir zamanlama ile çaba gösterilmesi gerektiğini vurguladı. Hayman, tüm çabalar zirveye yaklaşırken, İsrail'in siyasi liderliğinin bu çabaları tutarlı bir çıkış stratejisinde birleştirmesi gerektiğinin altını çizdi.

Kuzey cephesiyle ilgili değerlendirmelerde bulunan Hayman, müzakerelerin önemli ölçüde güçlendirilmiş bir ateşkes anlaşmasına varılmasını sağlaması için Lübnan'daki kara operasyonunun tamamlanmasını ve Gazze Şeridi'nde İsrail güçlerinin şehir merkezlerinden çekilerek operasyonel baskının devam etmesine olanak tanıyan toplanma bölgelerine yeniden konuşlanmasını önerdi. Hayman, İsrail’in bir yandan esirlerin serbest bırakılması karşılığında çatışmaların durdurulması ve Gazze'den çekilmeyi öngören kapsamlı bir esir takası anlaşmasına varmaya çalışırken, diğer yandan da anlaşmanın tamamlanmasının ardından vatandaşlarının güvenliğini savunma hakkı çerçevesinde Hamas'a karşı faaliyetlerini sürdürme meşruiyetini tesis etmesi gerektiğini vurguladı.

Caydırıcılık dengesi

Hayman'a göre İsrail'in İran'a karşı bazı hedeflere yönelik saldırılarını tamamlaması gerekiyor. Bunun iki sonuç doğurabileceğini söyleyen Hayman, bunlardan birincisinin Tahran’ın etrafının sarılması olduğunu belirtti. Hayman, İsrail'in böylece caydırıcılık dengesini lehine değiştirebileceğini ve İran'ın enerji ve nükleer tesislerine doğrudan saldırarak İsrail'e yönelik tehdidini zaman içinde bertaraf edebileceğini vurguladı.

İsrail hükümetine çok cepheli bir çözüm ve ateşkes için uluslararası kabul görmüş bir çerçeve oluşturma çağrısı yapılan mektupta Hayman, İsrail'in kuzey sınırında güçlendirilmiş güvenlik düzenlemelerine ihtiyaç duyulduğunu ve İsrail’in bu doğrultuda BMGK’da bir karar alınmasını sağlaması ya da tüm cephelerde ateşkes için ABD ve Rusya’nın ortak çağrıda bulunmasını kolaylaştırmak için ABD ile temasa geçmesi gerektiğini belirtti.

Eski AMAN Başkanı, şunları söyledi:

“Her iki durumda da İsrail, BMGK’nın herhangi bir kararının ya da uluslararası çağrının, tüm cephelerde ateşkese varılmasına ve rehinelerin serbest bırakılmasına ilişkin bir anlaşmayı kapsamasının yanı sıra İran'ın Ortadoğu'daki istikrarsızlaştırıcı nüfuzuna kısıtlama getirilmesini ve BMGK’nın 1071 sayılı kararının yenilenmiş bir versiyonu da dahil olmak üzere İsrail'in kuzey sınırındaki güvenlik düzenlemelerinin iyileştirilmesine yönelik detaylı planlar yapılmasını sağlamalı.”

Mektupta hükümetin ve Başbakan’ın operasyonel ve taktik başarılar zirveye ulaşmışken diplomatik bir atılım gerçekleştirmeye çalışmaları gerektiğini ve zamanlamanın önemli bir faktör olduğunu vurgulayan Hayman’a göre zamanından önce bir anlaşmaya varılması, düşman üzerinde ek baskı oluşturma ve İsrail için daha elverişli bir çözüm sağlama fırsatını kaçırmak anlamına gelebilir. Ancak çok uzun süre beklemek de askeri kazanımları köreltebilir, düşmanın duruma ayak uydurmasına izin verebilir ve diplomatik bir başarıya ulaşma olasılığını zayıflatabilir.

Baha el-Avam

Savaşın üçüncü gününde, İsrail ordusu ilk uyarısını yayınlayarak, gelecekteki saldırılar için potansiyel hedef haline geldiği için İranlı sivillere silah üretim tesislerinden ve ilgili tesislerden uzak durma çağrısı yaptı. Lübnan ve Gazze'de Tel Aviv'den yapılan benzer uyarılara ve onları takip eden bombardımanlara alıştık. Bu uyarılar savaşın bilinmeyen bir süre uzayabileceğini ve daha geniş bir alana yayılabileceğini ifşa ediyor.

Bir İsrail askeri yetkilisi pazar günü ülkesinin İran'da henüz vurmadığı çok sayıda hedefin olduğunu söylerken, saldırıların ne kadar süreceğini veya bu hedeflerin türünü ve yerini belirtmekten kaçındı. Ancak iki ülke arasındaki savaşın gözlemcilerin ve analistlerin analizlerinde yapılan tahminlerden daha uzun sürebileceğini dolaylı olarak vurguladı.

Savaşın uzaması ilk andan itibaren güçlü bir şekilde gündeme getirilen senaryolardan biri, çünkü İsrail, saldırısının “İran'ın nükleer ve balistik tehditleri ortadan kalkana" kadar devam edeceğini söyledi. Tahran ise “Tel Aviv saldırganlığından geri adım atana” kadar misillemelerinin devam edeceği konusunda ısrar ediyor. Bu senaryonun karşıtıysa, hızlı bir ateşkestir.

Her iki seçenek ve diğerleri ile ilgili karar, öncelikle iki karşıt taraf ile yürütülen uluslararası temaslara ve birçok ülkenin krizi sona erdirmek için inşa etmeye çalıştığı köprülere bağlı. Çatışmayı sona erdirmek için bölge içinde ve dışında devam eden çabalar bir yana, devam etmesine yönelik tüm olası senaryolar dikkate alınmalı.

Çatışmanın devam etmesi, iki taraf arasındaki savaşın kapsamını genişletebilir ve bu bir çıkarım değil, her iki tarafın açıklamalarına ve son iki gündeki gerçekliğe dayanarak varılan bir sonuçtur. Bu genişletmenin amacına gelince, Tel Aviv ve Tahran bazı noktalarda ihtilaf ederken, bazılarında da birleşiyorlar ve çatışma ile savaşlarda ülkelerin hep yaptığı gibi “amaç, aracı meşru kılar.”

ABD, İngiltere ve Fransa'nın İsrail'e yönelik İran füzelerini ve insansız hava araçlarını engelleme konusunda verdiği destek Tahran'ı kızdırıyor. Washington bu yardımı yaptığını kabul ederken, Londra ve Paris, Tel Aviv'e yönelik bilinen sempatilerine ve daha önce Tel Aviv'i hedef alan iki İran saldırısında bunu yapmış olmalarına rağmen, gerçeği açıklamaktan kaçınıyorlar.

İran'ın bu yardıma yanıtı, üç ülkenin bölgedeki askeri üslerini hedef almak olabilir ki bu da Arap ve bölge ülkelerini içeren daha geniş bir savaş senaryosuna giriş demek. Diğer senaryo ise Tahran'ın Irak, Lübnan ve Yemen'deki vekillerinin, İsrail ve müttefiklerinin İran saldırılarını zayıflatma, hedeflerine ve amaçlarına ulaşmasını engelleme güçlerini sınırlamak için savaşa katılmalarıdır.

İran Dışişleri Bakanı Abbas Arakçi bugün, savaşın kapsamını genişletmenin ülkesinin kaçınacağı stratejik bir hata olduğunu söyledi. Bu açıklama, Tahran'ın askeri liderliğinin son iki gündür paylaştığı bir tehditten geri adım atmak demek. Nedeni de ABD Başkanı Donald Trump'ın, bölgedeki ABD üsleri ve müttefikleri hedef alınırsa ülkesinin şiddetli bir karşılık vereceğini duyurması olabilir.

ABD'nin savaşa dahil olmasını İngiltere’nin katılımı takip edebilir. Bu, Londra'nın bölgeye uçak ve çeşitli askeri varlıklar konuşlandırarak hazırlandığı bir olasılık. Başbakan Keir Starmer, Kanada'nın Alberta eyaletindeki Kananaskis'te düzenlenen G7 zirvesine giderken, bu açıklamayı yaptı.

Lübnan, Yemen ve Gazze'deki milis grupların sponsorları İran’ın yanında savaşa dahil olma olasılığı Tahran'a faydadan çok zarar verebilir. Zira bu milislerin gücü, liderlerinden halk tabanına kadar askeri, siyasi, ekonomik ve insan kaynaklarının çoğunu kaybettikleri İsrail ile yaklaşık iki yıllık çatışmanın ardından önemli ölçüde azaldı. Bu nedenle, katılımları bir fark yaratmayacak, aksine Tel Aviv'in müttefiklerinin savaşa dahil olmasını haklı çıkaracaktır.

Irak'taki İran yanlısı milislerin sağlam kaldığı doğru, ancak onların katılımları da olayların gidişatını değiştirmeyecek. Bunun birinci nedeni ABD’nin Irak’taki büyükelçiliğinde ve kamplarında önlemler alması. İkincisi, Bağdat'taki siyasi sınıfın bu konuda bölünmüş olması. Tahran'ın menfaatinden daha ağır basacak sonuçlardan duyulan korku nedeniyle müdahale etmeme kararı, bu sınıf arasında daha güçlü basıyor gibi.

Tek başına ABD, bombardıman uçaklarına ve İran'ın nükleer tesislerine, özellikle de Fordow tesisine nüfuz edebilecek sığınak delici silahlara sahip. Savaşa, ister tek başına ister Batı koalisyonunun bir parçası olarak katılmasının iki amacı olacaktır; Tahran'ın silahlarına ve nükleer gücüne kalıcı olarak son vermek veya yakın ve uzak birçok ülkede yaşananlara benzer şekilde siyasi rejimini tamamen değiştirmek.

Tahran’da rejim değişikliği, İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu'nun tercih ettiği senaryo. İran'a yönelik saldırıları genişleterek ve silahlarını, ekonomisini ve nükleer programını hedef alarak, savaşı daha kısa sürede ve daha az hasarla bitirmek için müttefiklerini doğrudan veya dolaylı olarak ülkesinin yanında savaşa katılmaya teşvik ederek bunun için çabalıyor.

Bu senaryoda Netanyahu'nun sorunu, savaşın kamuoyunun kendi aleyhine dönmesine neden olacak kadar sürmesi ve ülkesinin uğradığı insani ve ekonomik kayıpların kendisinin ve hükümetinin kaldırabileceğinden fazla olması. Bu olasılık, İsrail'de hedefine ulaşan her İran füzesiyle, Tel Aviv ve müttefiklerinin engelleyemediği Tahran tarafından fırlatılan bir füze sonucu kaybedilen her can ile büyüyor.

Şimdiye kadar, Washington ve birçok Batı ve Arap başkenti, Tahran'ı nükleer müzakere masasına geri döndürmeyi, krizi sona erdirmenin bir yolu olarak tercih ediyor. Amerikalı yazar ve gazeteci Thomas Friedman'a göreyse, müzakere seçeneği uzun sürmeyecek. Ancak mevcut savaşın sonucu ne olursa olsun, 1956, 1967, 1973, 1982, 2023 ve şimdi (2025) gibi İkinci Dünya Savaşı'ndan bu yana Ortadoğu haritasını yeniden şekillendiren çatışmalar tarihine eklenecek.

Friedman'a göre, İran rejimini devirme seçeneği mevcut fakat 21. yüzyılın başından bu yana bu savaştan önceki sayısız değişimden sonra bölgede öğrenilen iki ders şudur;
birincisi, İran gibi rejimler gerçek güçleri ortaya çıkana kadar güçlü görünürler ve sonra hızla devrilirler. İkincisi, rejimlerinin çöküşünden sonra ülkelerdeki diktatörlüğün alternatifi mutlaka demokratik değildir.

İsrail ordusu ve Şin Bet Netanyahu'ya karşı bir darbe mi planlıyor?

Netanyahu’nun destekçileri bazı belgelerin sızdırılmasını darbe girişiminin başlangıcı olarak görürken, muhalifleri, onun uyguladığı politikaların savaşın kazanımlarını boşa harcayacağı konusunda uyardı.