Şiddetli deprem Himalaya bölgesini vurdu… 95 kişi hayatını kaybetti

TT

Şiddetli deprem Himalaya bölgesini vurdu… 95 kişi hayatını kaybetti

Pekin: Şarku’l Avsat
Pekin: Şarku’l Avsat

Yerel yetkililer, bugün Himalaya bölgesini vuran ve komşu Nepal'in başkenti Katmandu'da hissedilen depremde en az 95 kişinin öldüğünü ve 130 kişinin yaralandığını bildirdi.

Şarku'l Avsat'ın Xinhua Haber Ajansı'ndan aktardığı habere göre, Tibet Özerk Bölgesi Deprem Bürosu'ndaki bir muhabir, üç kasabada can kaybı yaşandığını bildirdi. AFP ve ABD Jeolojik Araştırmalar Kurumu'nun (USGS) bildirdiğine göre Nepal'in başkenti Katmandu'da yaşayanlar bugün şafak vakti Himalayalar'da Everest Dağı yakınlarındaki uzak bir bölgede meydana gelen 7,1 büyüklüğündeki depremin ardından güçlü sarsıntılar hissetti.

dfvbgrtny
Çin'in Tibet kentindeki Shigatse Otoyolu yakınlarında, bölgede meydana gelen depremin ardından yola düşen kaya parçaları (AFP)

USGS, depremin merkez üssünün Çin'in Tibet sınırındaki dağlık Nepal kenti Lobuche'a 93 kilometre uzaklıkta olduğunu belirtirken, AFP muhabirleri 200 kilometreden daha güneydoğudaki Katmandu'da çok sayıda binanın sallandığını bildirdi.

 dfbg
Depremin ardından evlerini terk eden Nepalliler (AP)

Çin Merkez Televizyonu (CCTV) bugün Tibet'teki Shigatse'yi 6,9 büyüklüğünde bir depremin salladığını bildirdi. Çin Deprem Ağı Merkezi'nden yapılan ayrı bir açıklamada, depremin 01.05'te meydana geldiği ve 10 kilometre derinlikte olduğu belirtildi.

Deprem 800 bin kişiye ev sahipliği yapan Shigatse bölgesinde hissedildi. Bölge, Tibet'teki en önemli Budist figürlerden biri olan Panchen Lama'nın geleneksel ikametgâhıdır. Tingri'deki köyler deprem sırasında güçlü sarsıntılar olduğunu ve bunu onlarca artçı sarsıntının izlediğini bildirdi.

cdfvrgt
Deprem sonrası Tibet'teki bir kafede meydana gelen hasar (AFP)

Lhotse kasabasında meydana gelen depremin ardından sosyal medyada paylaşılan bir videoda yıkılan vitrinler ve yollara saçılan enkazlar görülüyor.

xscvfg
Çin'in Tibet bölgesindeki Shigatse kentinde meydana gelen depremin ardından yoldaki enkazı gösteren videodan alınan ekran görüntüsü (AFP)

Reuters, uydu ve sokak fotoğraflarıyla eşleşen yakındaki binalar, pencereler, yol düzeni ve tabelalardan konumu doğrulayabildi. Xinhua, depremin merkez üssüne 20 kilometre mesafede 3 kasaba ve 27 köy bulunduğunu ve toplam nüfusun yaklaşık 6 bin 900 kişi olduğunu bildirdi. Xinhua, yerel hükümet yetkililerinin depremin etkisini değerlendirmek ve kayıpları doğrulamak için yakındaki kasabalarla irtibat halinde olduğunu söyledi.

dfvgt
Çin'in Tibet eyaletindeki Shigatse kentinde meydana gelen depremin ardından yol üzerindeki enkaz (AFP)

Deprem, yaklaşık 400 kilometre uzaklıktaki Nepal'in başkenti Katmandu'da da hissedildi ve bölge sakinleri evlerini terk etti. Deprem Butan'ın başkenti Timpu'yu ve Nepal'e sınırı olan kuzey Hindistan eyaleti Bihar'ı da sarstı.

rtghy
Çin'in Tibet bölgesindeki Shigatse kentinde meydana gelen depremin ardından hasar görmüş bir araç (AFP)

Hindistan'daki yetkililer şu ana kadar herhangi bir hasar ya da maddi kayıp bildirilmediğini söyledi.

scdvfbgh
Tibet bölgesindeki Shigatse'de bir köyde meydana gelen depremden sonra hasar gören evler (Reuters)

Çin'in güneybatı kesimleri, Nepal ve kuzey Hindistan, Hint ve Avrasya tektonik plakalarının çarpışması nedeniyle sık sık depremlere maruz kalıyor. Reuters’a göre, 2008 yılında Çin'in Siçuan eyaletinde meydana gelen güçlü bir deprem yaklaşık 70 bin kişinin ölümüne yol açtı. 2015 yılında 7,8 büyüklüğünde bir deprem Katmandu yakınlarındaki bir bölgeyi sarsmış, Nepal'in en kötü depreminde yaklaşık 9 bin kişi ölmüş ve binlerce kişi de yaralanmıştı.



4 soruda Los Angeles yangınlarının arkasındaki Santa Ana rüzgarları

7 Ocak Salı günü başlayan Palisades Yangını, Los Angeles'ın batısındaki evleri küle çeviriyor (Ringo Chiu/Reuters)
7 Ocak Salı günü başlayan Palisades Yangını, Los Angeles'ın batısındaki evleri küle çeviriyor (Ringo Chiu/Reuters)
TT

4 soruda Los Angeles yangınlarının arkasındaki Santa Ana rüzgarları

7 Ocak Salı günü başlayan Palisades Yangını, Los Angeles'ın batısındaki evleri küle çeviriyor (Ringo Chiu/Reuters)
7 Ocak Salı günü başlayan Palisades Yangını, Los Angeles'ın batısındaki evleri küle çeviriyor (Ringo Chiu/Reuters)

ABD'nin Kaliforniya eyaletindeki Los Angeles'ı kasıp kavurmaya devam eden orman yangınlarını kontrol altına alma çabaları sürüyor.

5 ayrı yangında hayatını kaybedenlerin sayısı dün akşam (9 Ocak) itibarıyla 10'a yükseldi. En az 180 bin kişi tahliye edilirken, neredeyse 10 bin yapının küle döndüğü aktarılıyor.

Salı günü patlak veren en büyük iki yangın Palisades ve Eaton yangınları halihazırda 13 bin 750 hektardan fazla alanı yok ederek Los Angeles tarihindeki en yıkıcı yangınlar olarak kayıtlara geçti.

CBS'in haberine göre halihazırda Palisades yangını yüzde 6 ve Eaton yangını yüzde 0 oranında kontrol altına alındı.

En büyük yangınların nasıl ortaya çıktığı araştırılmaya devam ederken, uzmanlar Santa Ana rüzgarlarının yangını körüklediğini söylüyor. 

1) Santa Ana rüzgarları nasıl oluşuyor?

Genellikle sonbahar aylarından ocağa kadar görülen Santa Ana rüzgarları, dağlardan Güney Kaliforniya kıyılarına doğru kuru ve güçlü bir şekilde esiyor.

ABD Jeoloji Araştırmaları Kurumu'ndan yangın ekolojisti Jon Keeley; Nevada, Utah, Kaliforniya ve diğer eyaletlerin bazı bölümlerine yayılan Büyük Havza'da yüksek basınç, kıyıların açıklarındaysa alçak basınç olduğunda bu rüzgarların meydana geldiğini söylüyor.

Hava kütleleri yüksek basınçtan alçak basınca doğru hareket ediyor ve basınç farkıyla birlikte rüzgarların şiddeti de artıyor.

Kaliforniya Üniversitesi Los Angeles kampüsündeki Çevre ve Sürdürülebilirlik Enstitüsü Direktörü Alex Hall, Büyük Havza'daki çöl ortamında ortaya çıktığı için Santa Ana rüzgarlarının son derecede kuru olduğunu ifade ediyor. 

Yine aynı nedenle rüzgarlar soğuk başlasa da dağ yamacından aşağı inerken sıkıştığı için genellikle ısınıyor. Hall bu durumun, bisiklet lastiklerine hava verince ısınmasıyla aynı sebepten kaynaklandığını belirtiyor.

Keeley, Conversation için kaleme aldığı yazıda kanyonların da rüzgarları yönlendirdiğini söyleyerek ekliyor: 

Eskiden Altadena bölgesinde yaşardım ve Santa Ana rüzgarları sırasında yaşadığımız yerde hiç rüzgar yokken birkaç blok ötede rüzgarın epey güçlü estiği günler olurdu.

Bu güçlü, kuru rüzgarlar genellikle saatte 40 ila 60 kilometre hıza ulaşırken, önceki günlerde saatte 120 kilometreyi aştıkları bildirilmişti.

2) Neden bu sefer şiddetli yangınlar patlak verdi?

Los Angeles'ta salı gününden beri devam eden yangınların bu seviyeye ulaşmasında, Santa Ana rüzgarlarının yanı sıra düşük nem oranı ve kuruyan bitki örtüsü de kritik bir rol oynuyor.

Keeley normalde Güney Kaliforniya'daki yağmurların, bitkilerin nemli kalıp yanmamasını sağladığını belirtiyor.

Ancak bölgenin bu yıl çok kuru kalması, güçlü rüzgarların bitkileri kolayca yangına katarak durumun şiddetini artırmasına yol açıyor.

Ekolojist bu şartlarda bölge halkını tahliye etmenin de epey zorlaştığını ekliyor.

Ayrıca Washington Post'un aktardığı üzere 2023 sonbaharıyla 2024 ilkbaharı arasındaki aşırı yağışlar bitki örtüsünün genişlemesine neden olarak yangınlara yakıt sağladı.

3) İklim krizi Santa Ana rüzgarlarını nasıl etkiliyor?

Uzmanlar hava sıcaklıklarının artmasının, daha büyük yangınlara zemin hazırladığını ifade ediyor.  

İklim krizinin etkisiyle Kaliforniya'nın daha az yağış alması da rüzgarların daha kuru olmasına yol açıyor ve ortamı orman yangınlarına daha uygun hale getiriyor.

Ancak Hall, çölün okyanustan daha fazla ısınması durumunda ikisi arasındaki basınç farkının zalacağını ifade ediyor. Bu durumunda Santa Ana rüzgarlarının şiddetinin azalması bekleniyor.

Hall "Bu rüzgarları basınç farkı harekete geçiriyor" diye açıklıyor. 

Bu nedenle iklim krizinin bu rüzgarlar üzerindeki etkisine dair henüz fikir birliği sağlandığı söylenemez.

Keeley de Kaliforniya'da artık daha şiddetli orman yangınları görülmesinin, iklim ve rüzgarlardaki değişimlerin yanı sıra nüfus artışından da kaynaklandığını belirtiyor.

Yerleşim alanının ormanlara yaklaşmasıyla birlikte elektrik şebekeleri de bu bölgelere kadar uzanıyor. 

Keeley bunun yangınlara zemin hazırlayabileceğini söyleyerek ekliyor: 

Aşırı hava koşullarında, elektrik iletim hatlarının düşme veya ağaç dallarına çarparak yangın çıkarma riski daha yüksek.

2021 tarihli bir araştırmada, son 10 yılda Santa Ana rüzgarları sonucu çıkan yangınlarda elektrik hattı arızalarının başlıca kaynak olduğu tespit edilmişti.

4) Yangın neden okyanus suyuyla söndürülmüyor?

Los Angeles yangınları kontrol altına alınmaya çalışılırken bazı itfaiye depolarında su kalmaması en büyük zorluklardan birini yaratıyor.

KTLA 5 News'un akardığı üzere çarşamba günü bazı itfaiyecilerin Büyük Okyanus'tan su aldığı görüldü.

Sosyal medya kullanıcıları da okyanus suyunun kullanılmasını söylerken, uzmanlar durumun daha karmaşık olduğunu belirtiyor.

Technology.org'a göre, tuzlu su yangın söndürmek için kullanılabilir ancak itfaiye ekipmanına zarar verme ihtimali var.

Ayrıca okyanus suyu, yüksek miktarda tuz içermesi nedeniyle ekosistemlere uzun süreli zarar verme ve bu bölgelerin yıllarca çorak kalmasına yol açma potansiyeline sahip.

Bu nedenle tuzlu suyun yangın söndürmede kullanılması için arıtılması gerekiyor. Ancak bu da verimsiz ve pahalı olduğu gerekçesiyle çevrecilerin önermediği bir yöntem.

Independent Türkçe, Conversation, New York Times, Washington Post, Reuters, CBS, KTLA 5 News, USA Today, Technology.org, Science Advances