Rusya'nın kontrolündeki Ukrayna bölgeleri hakkında neler biliyoruz?https://turkish.aawsat.com/d%C3%BCnya/5176753-rusyan%C4%B1n-kontrol%C3%BCndeki-ukrayna-b%C3%B6lgeleri-hakk%C4%B1nda-neler-biliyoruz
Rusya'nın kontrolündeki Ukrayna bölgeleri hakkında neler biliyoruz?
Donetsk bölgesinde cephe hattındaki Pokrovsk kentinde Rusya ordusuna ait İHA’lardan korunmak için saklanan Ukraynalı bir asker (Reuters)
Rusya'nın kontrolündeki Ukrayna bölgelerinin kaderi, Şubat 2022'den beri iki ülke arasında süren savaşı sona erdirmek için yapılan diplomatik çabaların odak noktası oluşturuyor.
Kimliğinin gizli kalmasını isteyen bir yetkiliye göre ABD Başkanı Donald Trump'ın desteklediği plan, Kiev'in ülkenin doğusundaki Donetsk ve Lugansk bölgelerinden çekilmesi ve güneydeki Herson ve Zaporija bölgelerinde cephenin dondurulmasını öngörüyor.
Ancak Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy, toprakları terk etmeyi reddettiğini vurgulayarak, Ukrayna Anayasası'nın bunu yasakladığını belirtti.
İşte bu bölgeler hakkında bildiklerimiz:
Donetsk ve Lugansk Rusya'ya komşu Donbas havzasını oluşturuyor. Donbas, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in kontrolünü öncelikli olarak gördüğü bir sanayi ve madencilik bölgesi.
Lugansk ve Donetsk
Lugansk'ın yüzde 99'undan fazlası ve Donetsk'in yüzde 79'u Rusya’nın kontrolünde. Şarku’l Avsat’ın AFP’den aktardığına göre ABD merkezli Savaş Araştırmaları Enstitüsü'nün (ISW) verilerini analiz eden ajans, bu rakamlara Donetsk ve Lugansk’ın yönetim şehirlerinin yanı sıra bu bölgelerdeki diğer önemli şehirlerin de dahil olduğunu ifade etti.
Yerel yetkililer, 242 binden fazla kişinin Ukrayna'nın kontrolündeki Donetsk bölgesinde, çeşitli büyük şehirlerde yaşamaya devam ettiğini belirtiyor.
ISW, bu bölgeyi ülkenin geri kalanını koruyan bir ‘kale’ olarak nitelendiriyor. Ancak Rusya ordusu bu bölgede ilerleme kaydediyor ve bölgedeki Ukrayna askeri lojistik merkezleri için bir tehdit oluşturuyor.
Bu bölgenin geniş alanları, 2014 yılında Moskova'nın Rusya yanlısı ayrılıkçıların isyanını desteklediği savaş sırasında büyük ölçüde tahrip edildi, bu da 2022 yılının şubat ayında Rusya’nın başlattığı saldırının önünü açtı.
Donetsk ve Lugansk nüfusunun çoğu Rusça konuşuyor ve Kremlin, bu durumu saldırısını haklı çıkarmak için bahane olarak kullanıyor.
Rusya, 2022 yılının eylül ayında Herson ve Zaporijya bölgeleriyle birlikte bu bölgeleri de ilhak ettiğini duyurdu. Donetsk bölgesi, Bahmut, Mariupol ve Avdiyivka gibi en şiddetli çatışmalara sahne oldu.
Herson ve Zaporijya
Savaşın başlarında Herson’ın tarım bölgesi neredeyse tamamen Rusya ordusunun kontrolü altındaydı. Ukrayna, 2022 yılının kasım ayında aynı adı taşıyan bölgenin başkentini geri alan bir karşı saldırı gerçekleştirdi.
O tarihten bu yana nehir doğal bir bariyer oluşturarak cepheyi tıpkı Zaporijya'da olduğu gibi nispeten istikrarlı tuttu ve Ukrayna'nın başlıca şehirlerini elinde tutmasını sağladı.
ISW’nin verilerine göre Rusya ordusu Herson'un yaklaşık yüzde 71'ini kontrol altında tutuyor. Aynı kaynağa göre Rus askerleri Zaporijya bölgesinin yüzde 74'ünde konuşlu durumda.
Savaşın ilk haftalarından itibaren, bu kişiler aynı adı taşıyan ve Avrupa'nın en büyük nükleer santralini ele geçirdiler. Santralin enerji üretimini durdurdular, ancak yakınında devam eden çatışmalar nedeniyle Zaporijya santralinin güvenliği tehdit altında. Rusya ve Ukrayna, birbirlerini santrali hedef almakla suçluyorlar.
Rusya'nın ilhak ettiğini ilan ettiği bölgelerin yanı sıra Rus güçleri Ukrayna'nın kuzeydoğusundaki Sumi ve Harkiv'e de girdi.
Rusya, tekrarlanan saldırılara rağmen bu iki bölgede hiçbir önemli şehri ele geçiremedi. ISW’nin verilerine göre Rusya, Harkiv bölgesinin yüzde beşini ve Sumi bölgesinin ise yüzde birini elinde tutuyor.
Kremlin, Ukrayna'nın Rusya'ya yönelik saldırılarını önlemek için, 2024 yazında Kursk bölgesinde meydana gelen saldırılar gibi, orada bir ‘tampon bölge’ oluşturmak istediğini vurguluyor.
Kırım Yarımadası
Rusya'nın Kırım Yarımadası üzerindeki kontrolü, Moskova'nın 2014 yılında uluslararası kınamaları beraberinde getiren referandumun ardından bu bölgeyi ilhak etmesinden sonra, tartışma konusu olmaktan çıktı.
Rusya, Batı ülkeleri ve Kiev'in ilhakını tanımasını istiyor. ABD Başkanı Donald Trump pazar akşamı yaptığı açıklamada, Kiev'in Kırım Yarımadası'nı geri almasının mümkün olmadığını söyledi.
Ukrayna 2018 yılından beri, bu turistik ve üzüm bağlarıyla ünlü bölgeyi Rusya'ya bağlayan köprüyü saldırılarının başlıca hedefi haline getirmiş durumda.
Ukrayna, Moskova'nın ordusu için arka üs olarak kullandığı yarımadadaki askeri ve deniz altyapısını saldırıyor. Kırım Yarımadası ve Moskova'nın kontrolündeki diğer topraklarda Ukraynalıların sürdürdüğü yaşamın nasıl olduğunu bilmek oldukça güç.
Ukrayna’dan Afrika ve Tayvan'a jeopolitik açıdan Avrupa-Çin ilişkilerihttps://turkish.aawsat.com/d%C3%BCnya/5176981-ukrayna%E2%80%99dan-afrika-ve-tayvana-jeopolitik-a%C3%A7%C4%B1dan-avrupa-%C3%A7in-ili%C5%9Fkileri
Çin Devlet Konseyi Başkanı Li Keqiang ve Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, Pekin'de düzenlenen AB-Çin İş Liderleri Sempozyumu’na katıldı, 24 Temmuz 2025 (AFP)
Ukrayna’dan Afrika ve Tayvan'a jeopolitik açıdan Avrupa-Çin ilişkileri
Çin Devlet Konseyi Başkanı Li Keqiang ve Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, Pekin'de düzenlenen AB-Çin İş Liderleri Sempozyumu’na katıldı, 24 Temmuz 2025 (AFP)
Hattar Ebu Diyab
Çin ve Avrupa Birliği arasındaki ilişkilerin 50’nci yıldönümü vesilesiyle Avrupa ile Çin arasında gerçekleşen son zirve Pekin ile Brüksel arasında stratejik bir uçurum olduğunu ortaya koydu. Çin'in artık Avrupa Birliği'ni (AB) stratejik bir muhatap olarak görmediği anlaşılırken bu durum, Avrupa'nın başarısızlıklarından dersler çıkarmasını ve küresel stratejik çalkantıların yaşandığı bu dönemde Çin-Avrupa diyaloğunun neden bu kadar zorlu olduğunu anlamasını gerektiriyor.
Jeopolitik ve ekonomik boyutların taraflar arasındaki hayati ve karmaşık ilişkilerin geleceğini aynı anda belirleyeceğine şüphe yok. Bu yüzden Afrika'daki şiddetli rekabet ve Avrupa'nın Tayvan konusundaki tutumu, ekonomik kesişim ve çıkarların karşılıklı olması potansiyeline rağmen, ikili ilişkilerin gelişmesini engelleyen unsurlar olarak görülüyor.
Avrupa'nın yaklaşımı ve Ukrayna savaşının etkisi
Avrupa'da bazıları Çin ile ilişkilerin önemini erkenden farkına vardı. Eski Fransa Cumhurbaşkanı General Charles de Gaulle, 1964 yılının başlarında, Soğuk Savaş doruk noktasındayken ve Moskova ile Pekin arasındaki ideolojik-siyasi anlaşmazlığın şiddetlendiği bir dönemde, Çin Halk Cumhuriyeti'ni ilk tanıyan kişi oldu. ABD ise ancak on yıl sonra, Nixon-Kissinger döneminde Fransa'nın izinden gitti.
Bu jeopolitik konumlandırma, şu an Ukrayna meselesi ve bunun ABD-Avrupa-Çin ilişkilerine etkisi etrafında şekilleniyor.
Oluşmakta olan çok kutuplu dünyada, bölgesel ve küresel hedefleri olan eski ve yeni güçler, kalkınması için ihtiyaç duyduğu ortakları arayan Afrika'ya ilgi gösteriyor.
Ancak, AB’nin Çin'in dünyada artan etkisine karşı yavaş tepki verdiğini burada belirmeden geçmeyelim. Avrupa Komisyonu, bu konuyla ilgili bir strateji önerisini ancak 2019 yılında sunabildi. Bu strateji, Çin'i ‘ortak, ticari rakip ve sistematik rakip’ olarak gören üçlü bir yaklaşıma dayanıyor.
Son dönemde, Ukrayna meselesi, 2022 yılında yaşlı kıtaya savaşın geri dönmesiyle birlikte ortaya çıkan keskin bir küresel bölünme nedeniyle, jeopolitik açıdan Avrupa-Çin ilişkilerine gölge düşürdü. Bu bölünme, bir tarafta ABD, NATO ve AB, diğer tarafta ise Rusya, Çin, Kuzey Kore ve müttefikleri arasında yaşandı.
Çin Devlet Konseyi Başkanı Li Keqiang ve Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, Pekin'deki Büyük Halk Salonu'nda düzenlenen AB-Çin İş Liderleri Sempozyumu’na katıldılar, 24 Temmuz 2025 (AFP)
Bu bağlamda, Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen'in Pekin'de düzenlenen AB-Çin Zirvesi sırasında Çin'den Rusya'yı Ukrayna'da ateşkes kabul etmeye ikna etmek için nüfuzunu kullanmasını talep etmesi dikkati çekti. Avrupa tarafı, ‘Çin'in Ukrayna'daki savaşın sonucuna ilişkin tutumunun, Çin ile ilişkilerin geleceğini belirlemede belirleyici bir faktör olacağını’ vurgularken, Pekin, Moskova'ya doğrudan askeri destek sağlamayacağını ve Rusya'yı destekleyen bakış açısına göre adil bir siyasi çözüm için çalışacağını vurguladı.
Daha genel bir düzeyde, Avrupa Birliği ve Çin, Pekin Zirvesi sırasında nadir metallerin ihracatını kolaylaştırmaya yardımcı olacak yeni bir mekanizma üzerinde anlaşmaya vardı. Ayrıca, 2016 Paris Anlaşması ruhuna uygun olarak iklim değişikliğiyle mücadele konusunda ortak bir bildiri yayınladılar. Bununla birlikte, ikili ticaret ve Rusya-Ukrayna anlaşmazlığı gibi alanlardaki farklılıklar, çözülmesi için ek görüşme turları gerektirecek.
Şarku’l Avsat’ın Al Majalla’dan aktardığı analize göre ABD Başkanı Donald Trump ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin arasında 15 Ağustos'ta gerçekleşen zirve, Ukrayna konusunda yaşanan çatışmada bir dönüm noktası oldu. Avrupa'nın tutumu bu süreç üzerinde büyük bir etkiye sahip olmasa da AB’nin Çin ile olan ilişkisi, dünyanın jeopolitik satranç tahtasında nispeten önemli bir faktör olmaya devam ediyor.
Afrika'nın gelecek vaat eden gücünün testi
Oluşmakta olan çok kutuplu dünyada, bölgesel ve küresel hedefleri olan eski ve yeni güçler, çeşitli araçlar (siyasi, ekonomik ve mali nüfuz, askeri varlık, kültürel etki, demografik yapı vb.) aracılığıyla, kalkınması için ihtiyaç duyduğu ortakları arayan Afrika'ya ilgi gösteriyor.
Çin’in 2017 yılında yurtdışındaki ilk askeri üssünü Cibuti'de kurması Pekin'in Afrika'ya olan stratejik ilgisini ortaya koydu.
Böylece, geleneksel olarak Avrupa ve Fransa'nın nüfuzunun kalesi olan Afrika kıtası, jeopolitik ve ekonomik olarak Batı dışı güçlerin, özellikle Rusya ve Çin'in nüfuzuna doğru bir dönüşüm yaşıyor. Çin'in yeni kazandığı nüfuzun, mevcut yüzyılın ilk on yılının sonlarından itibaren, Çin'in sessiz bir güç konumundan dünya sahnesinde etkili bir güç konumuna geçişiyle aynı zamana denk geldiğine şüphe yok.
Fransa merkezli Uluslararası İlişkiler Enstitüsü araştırmacısı Alice Ekman'a göre, Pekin'in büyük stratejisi üç alana odaklanıyor. Bunlardan birincisi, Çin Komünist Partisi (ÇKP) iktidarı, ulusal gücünü (ekonomiden orduya, teknoloji ve inovasyon dahil) güçlendirmek, ardından ABD'nin baskısını engellemek ve Avrupa'nın tarihsel nüfuzunu zayıflatmak, aşmak ve son olarak ‘güney ülkelerinin’ kararlarını domine ederek küresel güç konumunu pekiştirmek. Bu bağlamda Afrika, Pekin için bu sistemde Batı'ya karşı ortak bir dayanak noktası ve ticari, teknolojik ve diplomatik çıkarlarını güçlendirmenin bir aracı olan bu heterojen grup sayesinde benzersiz bir konuma sahip. Eskiden kendi nüfuz alanı, hatta ‘arka bahçesi’ olarak bilinen bölgede, Fransa ve diğer Avrupa ülkeleri, Afrika üzerinde Çin başta olmak üzere birçok güçle rekabet, hatta çatışma ve çatışmalar içinde bulunuyor. AB, son on yılda Afrika'ya yönelik stratejisini güncelledi.
Çin Devlet Başkanı Şi Cinping, Pekin'de düzenlenen Çin-Afrika İşbirliği Forumu (FOCAC) açılış töreninde konuşma yaparken, 5 Eylül 2024 (AFP)
Afrika ile Çin Halk Cumhuriyeti arasındaki ilişkiler, özellikle güney ülkeleri arasındaki ilişkiler alanında, uluslararası ilişkilerin önemli bir parçasını oluşturuyor. Bu yüzden Pekin, Afrika'nın önde gelen ticaret ortağı olarak konumunu sağlamlaştırıyor. Buna karşın, Afrika'nın Çin'in dış ticaretinin sadece yüzde 3'ünü oluşturması, Afrika'nın bağımlılığını ve dengesizliği ortaya koyuyor.
Çin’in 2017 yılında yurtdışındaki ilk askeri üssünü Cibuti'de kurması Pekin'in Afrika'ya olan stratejik ilgisini ortaya koydu. Ancak Çin'in askeri yayılımı, bir yandan Çin'in varlığının yoğunlaşması, diğer yandan Pekin'in stratejik ve güvenlik algısının gelişmesi ile birlikte, Afrika'daki güvenlik bağlamındaki gelişmelere de yanıt veriyor. Çin'in BM barış gücü misyonlarına katılması, görev bölgelerindeki güvenlik ortamını daha iyi anlaması, batılı güçlerin, özellikle de Avrupa güçlerinin varlığını daha iyi kavraması gibi çeşitli şekillerde kendini gösteriyor.
Washington, Asya'daki varlığını güçlendirmek için öncelikle Avustralya, Japonya ve Güney Kore'yi çekmeye odaklanıyor, ancak Avrupa'nın varlığı ikinci sırada yer alacak.
Son olarak Çin Halk Kurtuluş Ordusu ve Halk Silahlı Polisi'ne bağlı, daha yaygın ve gizli, ancak sayıca fazla olan ağlar bulunuyor. Bu ağlar, Çin'in madenler, elçilikler ve konsolosluklar, şirketler, petrol ve gaz platformları, maden çıkarma sahaları gibi çıkarlarının korunması, askeri ve güvenlik eğitimi vermek, savaş malzemeleri satışı ve ‘yurtdışındaki Çinlilerin can ve mal güvenliklerinin sağlanması’ ile ilgileniyor. Çin Halk Kurtuluş Ordusu ve Çinli özel askeri şirketlerin on binlerce üyesinin askeri üniforma giyme zorunluluğu olmadan Afrika kıtasında faaliyet gösterdiği tahmin ediliyor. Bu şirketler, Pekin'in çıkarlarına hizmet etmek için kıtanın her yerinde faaliyet gösteriyor. Afrika’nın otuzdan fazla ülkesi, Avrupa'nın taahhütlerinin azalması karşısında Çin Halk Cumhuriyeti ile stratejik anlaşmalar imzaladı.
Bunun yanında Çin Halk Cumhuriyeti, Afrika'ya silah tedarik eden üçüncü büyük ülke konumunda. Bu konumunu ABD ve Rusya ile paylaşıyor. Fransa ve diğer Avrupa ülkeleri bazı bölgelerde önemli bir rol oynamaya devam etse de eskisi kadar baskın bir konumda değiller.
Avrupa'ya göre Çin Halk Cumhuriyeti, uluslararası sistemi dönüştürme planını uygulamak için aktif bir şekilde çalışıyor ve kendi benzeri görülmemiş hakimiyetine rakip olabilecek herhangi bir kutbu ortadan kaldırmayı amaçlıyor.
Tayvan çevresindeki çatışmanın etkileri
Başka bir jeopolitik sahnede, Doğu Asya'da, özellikle de Çin'in güneydoğu kıyısı karşısında, Pasifik Okyanusu'nda, Çin Halk Cumhuriyeti'ni dünyadan ayıran düğüm noktasında, ABD ile Çin arasında savaşa dönüşebilecek bir çatışmanın işaretleri görülüyor. Çünkü Tayvan Boğazı'nın kontrolü (tıpkı İstanbul Boğazı ve Hürmüz Boğazı'nın doğrudan veya dolaylı kontrolü gibi) uluslararası dengelerin bir kısmını belirliyor.
Tayvan'ın Kinmen Adaları kıyısı boyunca, Çin anakarasının kıyısından (arka planda) sadece 3,2 kilometre uzaklıkta bulunan, hizmet dışı bırakılmış tanklar ve iniş önleyici çivilerin havadan görünümü (AFP)
Avrupalıların böyle bir savaş senaryosuna ilgi duymaları gayet doğaldır ve bu, Avrupa ve Asya'daki iki temel stratejik sahnede iki çatışmanın patlak verme olasılığına karşı uyanık ve hazırlıklı olunmasını gerektirir. Bu da, Avrupa'nın Hint Okyanusu ve Pasifik bölgesine katkısı ve Avrupalıların kendi kıtaları dışında ve kendilerini doğrudan ilgilendirmeyen bir çatışmaya karışmaları olasılığını gündeme getirir.
Washington, Asya'daki varlığını güçlendirmek için öncelikle Avustralya, Japonya ve Güney Kore'yi çekmeye odaklanıyor, ancak Avrupa'nın varlığı ikinci sırada yer alacak.
Geçtiğimiz mayıs ayı sonlarında Singapur'da düzenlenen Asya'nın en önemli güvenlik forumu Shangri-La Diyaloğu’nun son oturumunda, Avrupa'nın bölgedeki güvenlik dinamikleri üzerinde etkisi ya da etkisizliği zirvenin ana konularından biriydi.
Çin, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron'un Ukrayna'daki durumu Batılıların Pekin'in işgalinden korktuğu Tayvan'ın durumuna benzeten açıklamalarını kınadı. Çin’in Singapur Büyükelçiliği’nden yapılan konuyla ilgili açıklamada “Tayvan meselesini Ukrayna'daki çatışmayla karşılaştırmak kabul edilemez. İki mesele farklıdır ve kesinlikle karşılaştırılamaz” ifadeleri yer aldı.
Avrupalılar, tarihin hızlanmasına ve Çin'in dünya çapındaki karmaşık çatışmalarda artan rolüne karşı karşıya kalıyor. Bu durum, dinamik ve değişime ayak uydurabilen bir Avrupa stratejisinin geliştirilmesini gerektiriyor.
Bu örnek, Tayvan'daki herhangi bir çatışmanın Avrupa-Çin ilişkileri üzerindeki olası etkilerini ve durumun hassasiyetini gösteriyor. Çin'in stratejik nüfuz alanı konusunda oldukça açık sözlü davranan Macron, Pekin'i “Çin, NATO'nun Güneydoğu Asya veya Asya'ya müdahale etmesini istemiyorsa, Kuzey Kore'nin Avrupa topraklarına müdahale etmesini açıkça engellemelidir” sözleriyle uyardı. Pyongyang, Ukrayna'daki savaşta Rus ordusuna destek olmak için asker gönderiyor. Ancak Pekin, büyükelçiliği aracılığıyla “Tayvan meselesi tamamen Çin’in iç meseledir” şeklinde hızlı bir yanıt verdi.
Çin Dışişleri Bakanlığı’ndan yapılan açıklamada ise “Dünyada tek bir Çin vardır ve Tayvan Çin topraklarının ayrılmaz bir parçasıdır” denildi.
Hatırlanacağı üzere Macron, 2023 yılının nisan ayında Avrupa'yı Tayvan konusunda mesafeli davranmaya ve savunma alanında ‘ABD’ye olan bağımlılığı azaltmaya’ çağırmış, Fransa'nın Tayvan konusunda esnek bir tutum sergilediği görülmüştü. Ancak Almanya, o dönemde dışişleri bakanı aracılığıyla, ‘Tayvan Boğazı'nda herhangi bir askeri tırmanışın tüm dünya için felaket senaryosu oluşturacağını ve tek taraflı herhangi bir değişikliğin Avrupalılar tarafından kabul edilmeyeceğini’ vurgulayarak sert bir tutum sergilemişti.
Elbette Avrupalılar, Çin'i Asya ve Pasifik bölgesinde ‘askeri güç kullanma olasılığını’ planlamakla ve Tayvan'ı ‘işgal etmek’ amacıyla ‘her gün tatbikatlar gerçekleştirmekle’ suçlayan Amerikan söylemini yakından takip ediyorlar. Shangri-La Diyaloğu sırasında, Asya'nın küresel jeopolitik rekabetin ana odak noktası haline geldiği sonucuna varıldı.
Shangri-La Diyaloğu’nın Singapur’da gerçekleşen oturumunda ve diğer etkinliklerde, Avrupa'nın Hint Okyanusu ve Pasifik bölgesinin güvenliğine olan ilgisinin arttığı ve ‘Çin ve Rusya'dan gelen artan tehditlere karşı, kurallara dayalı uluslararası düzeni korumak için koordinasyonu ve ortak çalışmayı güçlendirmeliyiz’ şeklinde tek ve net bir mesaj benimsediği gözlemlendi. AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Kaja Kallas, Çin'i doğrudan ‘Rusya’nın savaş yanlılığını desteklemekle’ suçladı ve ABD Savunma Bakanı'nın Çin'in Asya ülkeleri için artan tehdidi konusunda yaptığı uyarıcı açıklamalara atıfla Rusya'nın da en az Çin kadar ciddi bir tehdit kaynağı olarak görülmesi gerektiğini vurguladı.
ABD ve Avrupa, ‘Çin ve Rusya’dan gelen tehditler’ konusunda benzer görüşlere sahip. Avrupalılar genel olarak tarihin hızlı akışı ve Çin'in dünya çapındaki karmaşık çatışmalarda artan rolü karşında birtakım zorluklarla karşı karşıya kalıyorlar. Bu durum, dinamik ve değişime ayak uydurabilen bir Avrupa stratejisinin geliştirilmesini gerektiriyor.
