Z Kuşağı 212 gençlik hareketi, bir hafta önce sağlık ve eğitim sektörlerine odaklanan protestolarla Faslıları şaşırttı, ardından üç kişinin ölümüne yol açan benzeri görülmemiş şiddet olayları yaşandı. Bu hareket hakkında ne biliyoruz? Nasıl oluştu? Hareketin adı, üyelerinin ait olduğu yaş grubu olan ‘Z Kuşağı’ (1990'ların sonu ile 2000'lerin başı arasında doğanlar) ile ülkenin uluslararası telefon kodu olan 212 numarasının birleşmesinden geliyor.
Hareketin ilk üyelerinden birine göre hareket, ülkenin güneyinde bulunan Agadir kentindeki bir devlet hastanesinde sekiz hamile kadının ayrı ayrı ölümünün bildirilmesinin ardından, geçtiğimiz eylül ayı ortasında Discord’da sağlık ve eğitim konularında bir tartışma sayfası açılmasıyla başladı. Resmi bir kaynağa göre, bu ölümlerle ilgili adli soruşturma başlatıldı, ancak sonuçlar henüz açıklanmadı. Kimliğinin açıklanmasını istemeyen kaynağa göre, bu olay başlangıçta ‘yaklaşık 3 bin üyeyi’ çeken ‘kıvılcım’ oldu.
Gösterilere çok sayıda genç kadın ve erkek katıldı. (AP)
Bu üyeler arasında pazartesi günü Rabat'ta düzenlenen gösteriye katılan 20 yaşındaki Fatıma Zehra da vardı. Zehra, AFP'ye yaptığı açıklamada, “Agadir'de olanları gördük. Bu yüzden haklarımızı savunmak için sokağa çıktık” dedi.
Gösteriler nasıl sokaklara taşındı?
Hareketin kurucuları ve üyeleri kimliklerini açıklamıyor. Her gece, Discord sayfalarının yöneticilerinden birinin moderatörlüğünde tartışma gruplarına katılıyorlar ve hareketin taleplerini ve bunları nasıl ifade edeceklerini tartışıp oylama ile sonuca varıyorlar. Hareket, geçtiğimiz hafta cumartesi ve pazar günleri birkaç şehirde barışçıl gösteriler düzenlemeye karar verdi, ancak ciddiye alınmadı. Yetkililer tarafından izinsiz olduğu gerekçesiyle yasaklanan gösteriler düzenleyen hareket herkesi şaşırttı. Bu yasaklamanın ardından, Discord'daki üye sayısı hızla artarak 170 bine yaklaştı. Ancak, bunların kaçının gerçekten aktif olduğunu belirlemek imkânsız.
Siyasi olmayan bir gençlik hareketinin ortaya çıkışı, siyasi sınıfı ve yetkilileri şaşırttı. (AP)
Yetkililer diğer şehirlerde gösteri yapmalarına izin verdiğinde, çoğunluğu genç erkek ve kadınlardan oluşan birkaç yüz kişilik gruplar toplandı.
Gösteriler neden sağlık ve eğitime odaklanıyor?
Bu iki sektör, Fas'ta sosyal eşitsizliğin en belirgin tezahürlerini temsil ediyor. Orta sınıf, daha iyi eğitim koşulları sunan özel okullara başvurmak zorunda kalırken, devlet okulları genellikle aşırı kalabalık. Resmi rakamlara göre, genel yoksulluk oranı 2014'te yüzde 11,9'dan 2024'te yüzde 6,8'e düşmesine rağmen, yoksulluk vakalarının yüzde 47,5'inin eğitim eksikliğinden kaynaklandığı belirtilmeli. Öte yandan, 2021'de başlayan genel sağlık sigortası uygulamasına rağmen, kamu sağlık sektörü yatak, doktor ve ekipman eksikliğinden mustarip olup, bu da tedaviye erişimi engelliyor.
Başkent Rabat'ın sokaklarında gösterilerle eşzamanlı olarak uygulanan yoğun güvenlik önlemleri (AP)
Zehra, “Bazen devlet hastanesinde yatak bulmak için rüşvet vermek zorunda kalıyoruz” dedi. Bu krizin ortasında Sağlık Bakanı Emin Tehravi çarşamba günü parlamentoda reformların başlatıldığını (en önemlisi bir dizi hastanenin inşaatı ve yenilenmesinin hızlandırılması) doğruladı, ancak bunların ‘boşluğu doldurmak için yetersiz kaldığını’ belirtti. Bu durumun başlıca nedeni, doktor ve sağlık personelinin yetersizliği. Tehravi, tıp fakültelerindeki kontenjanların artırılmasını istedi. Öte yandan hareket, perşembe günü hükümetin istifasını talep etti ve daha sonra taleplerinin nihai versiyonunu yayınlayacağını açıkladı.
Hareket, 2030 Dünya Kupası'nın düzenlenmesini gerçekten reddediyor mu?
Hareket, 35 yıllık başarısız girişimlerin ardından Fas için bir başarı olan İspanya ve Portekiz ile ortaklaşa düzenlenecek 2030 Dünya Kupası hakkında herhangi bir görüş açıklamadı. Ancak, yetkililer tarafından izin verilen bazı gösterilerde ‘Dünya Kupası istemiyoruz’ ve ‘Stadyumlar iyi tasarlanmış, ama hastaneler nerede?’ gibi sloganlar atıldı. Bu da hareketin turnuvanın düzenlenmesini reddettiğini düşündürüyor.
Protestolar, ülkedeki sosyal eşitsizliğin en belirgin tezahürleri olarak sağlık ve eğitim sektörlerine odaklandı. (EPA)
Hareketin bir üyesine göre, talep tartışmaları sırasında bu konu gündeme getirildi, ancak Dünya Kupası'nı reddetmek için değil, stadyumların inşasında görülen çabanın hastanelerin inşasında da gösterilmesini talep etmek için. Resmi rakamlara göre, altı stadyumun yenilenmesi ve 2028 yılına kadar yeni bir mega stadyumun inşası yaklaşık 1,5 milyar dolara mal olacak. Resmi verilere göre Fas, 2030 yılına kadar demiryolu ulaşımı (yaklaşık 9 milyar dolar), 5G internet (yaklaşık 8 milyar dolar) ve havaalanları (3,8 milyar dolar) gibi altyapı yatırımlarına daha da büyük yatırımlar yapmayı planlıyor.
Protestolar yetkilileri neden şaşırttı?
Fas'ta sosyal protestolar yaygın olsa da, siyasi olmayan bir gençlik hareketinin ortaya çıkması siyasi sınıfı ve yetkilileri şaşırttı. Siyaset bilimi profesörü Muhammed Şukayr, “Gençlerin yıllardır futbol sahalarında öfkelerini dile getirdiklerini ve siyasi örgütlerin bunu absorbe edemediğini unutmamalıyız” dedi.
Z Kuşağı 212 gençlik hareketi, geçtiğimiz hafta sağlık ve eğitim sektörlerine odaklanan protestolarıyla Faslıları şaşırttı. (AFP)
2011 yılında yaşanan Arap Baharı sonrası oluşan siyasi ivmenin ardından, Fas’ta son yıllarda politikacıların etkisi azalırken, teknokratlar ve iş adamlarının etkisi arttı. Gazeteciler ve aktivistlerin yargılanması, ‘ifade özgürlüğünün azalması’ gerekçesiyle insan hakları örgütlerinin eleştirilerine neden oldu. Filistinlilerle dayanışma gibi oybirliği ile desteklenen konular dışında, siyasi örgütler sokakları harekete geçiremiyor.
Madagaskar Devlet Başkanı Andry Rajoelina 6 Ekim 2025 (Reuters)
Madagaskar'ın başkenti Antananarivo'da elektrik kesintilerine karşı düzenlenen gösterilerde protestocular slogan atıyor (Reuters)
Başkent Antananarivo'daki protestolar sırasında bir protestocu Madagaskar bayrağı elinde bir askeri aracın üzerine çıkıyor (Reuters)
