Analiz: Trump’ın Golan Tepeleri açıklamasının “gerçeklerine” ışık tutan 10 madde

ABD Başkanı Donald Trump, Suriye’nin işgal altındaki Golan Tepeleri’nde “İsrail’in tam egemenliğinin” tanınmasına ilişkin Twitter mesajı, içerisinde Amerikan politikasından uluslararası hukuka ve Birleşmiş Milletler’in (BM) rolüne ilişkin birçok alandaki arka plana işaret eden maddeler barındırıyor.
Açıklamaya Suriye, Arap ülkeleri ve uluslararası camiadan verilen tüm tepkilere rağmen bazıları, bunun Başkan Trump’ın siyasi bir açıklaması mı yoksa Kongre tarafından onaylanacak bir yasa mı olduğunu anlamak için Washington’un nihai kararını beklemeyi seçerek çekimser davrandı. Ancak bu açıklamanın çeşitli siyasi ve yasal çıkarımlarına ilişkin işaretleri 10 maddede sıralayabiliriz:
1 - Uluslararası hukuk: Uluslararası hukuka göre ABD Başkanı Trump’ın attığı tweet, BM Tüzüğü’ndeki “başkalarının topraklarının zorla alınması kabul edilemez” ve Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra kabul edilen “ilgili devletler arasında bir anlaşma yapılmaksızın hiçbir uluslararası sınır değiştirilemez” ilkelerine aykırıdır.
2 - Barış süreci kararı: BM Güvenlik Konseyi'nin (BMGK) 242 sayılı kararı, 1967 savaşından sonra çeşitli aşamalarda Arap-İsrail barış müzakerelerine önemli bir referans oldu. Kararın ilk maddesi, BMGK’nın “bölgedeki toprakların savaşla ele geçirilemezliğini” onayladığını belirtiyor. Karar, bölgedeki her devletin, Haziran 1967’deki “geri çekilme” kararıyla silahlı kuvvetlerin çatışma sırasında işgal edilen topraklardan çekilmesini sağlayacak kalıcı ve adil bir barış için çalışması gerektiğini öngörüyor.
3 - Ek karar: İsrail’in Golan Tepeleri üzerinde yasal ve idari egemenliğini empoze eden “Golan Yasası”, 14 Aralık 1981'de İsrail Parlamentosu’ndan (Knesset) geçti. Buna karşın BMGK, 17 Aralık 1981’de yasayı reddetti. Bununla birlikte BMGK, her yıl İsrail’in Suriye’deki Golan Tepeleri’ni işgalinin yasadışı olduğunu, İsrail'in 242 ve 338 sayılı kararlar uyarınca 4 Haziran 1967 sınırlarına çekilmesi gerektiğini teyit eden kararlar onaylıyor.
4 - ABD sponsorluğu: ABD, İsrail ve Suriye arasındaki barış sürecini başlatmak için Ekim 1991’de İspanya’nın ev sahipliğinde yapılan Madrid Konferansı’ndan 2011 yılı başlarına kadar Suriye-İsrail barış müzakerelerine sponsor oldu. Ancak Washington’un İsrail lehine aldığı son karar, ABD’nin “arabulucu” veya “sponsor” rolü üstlenmesini ve ayrıca Filistin-İsrail müzakerelerine sponsor olma olasılığını da zorlaştırıyor. Rusya lideri Vladimir Putin'in Ortadoğu Özel Temsilcisi ve Dışişleri Bakan Yardımcısı Mihail Bogdanov, ABD’nin Golan Tepeleri'ni İsrail toprağı olarak tanıma kararının Arap dünyası ile İsrail arasındaki barış sürecine zarar verebileceğini ve uzlaşı umutlarını zayıflattığını söyledi.
5 - Müzakerelerden geriye: Onlarca yıl süren Suriye-İsrail müzakereleri sırasında Şam, İsrail’e Golan Tepeleri’nden “tamamen geri çekilmeye” hazır oldukları şeklinde bir açıklama yaptırmayı başardı. Böylece birliklerin, 1967 savaşı öncesi güvenlik önlemlerinin alındığı ve sınır düzenlemelerinin yapıldığı “4 Haziran” sınırına çekilmesi konusunda uzlaşıya varıldı.
6 - Güvenlik dosyası: Golan siyasi bir dosya olmaktan bir güvenlik dosyası olmaya evrildiğinde Golan Tepeleri, BM Güvenlik Konseyi'nin 1974 tarihli 350 sayılı kararu uyarınca BM Barış Gücü (UNDOF) askerleri kontrolü altındaydı. ABD Başkanı Trump’ın 2018 Temmuz ayı ortalarında Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile Finlandiya’nın başkenti Helsinki’de gerçekleştirdiği zirvede, UNDOF askerlerinin Rusya himayesinde yeniden Golan Tepeleri’nde konuşlandırılması konusu ele alındı. Bu durum Moskova ile Washington arasında Golan ve Kırım ile ilgili anlayışlarla ilgili soru işaretlerine neden oldu.
7 - Kırım’ın kontrolü: ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, birkaç gün önce Rusya'nın Kırım'ı ilhak edişinin yıldönümünde yaptığı açıklamada, yine Kırım'ın “Rus işgali altındaki Ukrayna bölgesi” olduğunu söyledi. Pompeo açıklamasında, ABD’nin Kırım’ın Ukrayna'nın hakimiyetine geri dönmesi gerektiği yönündeki tutumunu yineleyerek, ülkesinin Moskova'nın Kırım üzerindeki egemenlik iddiasını kabul etmediğini belirtti. Ancak Washington’un “İsrail’in Golan Tepeleri üzerindeki egemenliğini” tanıma kararı, ABD'nin Kırım'a yönelik talepleri ve yaptırımlarının sorgulanmasına ve durumun daha da karmaşık hale gelmesine neden olacak.
8 - İki ülke arasındaki çekişme emsal olabilir: Uluslararası hukuk uzmanları, ABD ve Rusya’nın Kırım ve Golan Tepeleri’yle ilgili BM’nin “başkalarının topraklarını zorla ele geçirmenin kabul edilmezliği” ilkesini ihlal ederek attıkları adımların, Çin'in Güney Çin Denizi'nde benzer bir adım atmasını sağlayacak emsaller oluşturabileceğini düşünüyorlar. Bir uluslararası hukuk profesörü, bunun uluslararası ilişkilerde yeni kurallara kapı açabileceğini ve İkinci Dünya Savaşı'ndan bu yana bildiklerimizden farklı bir yeni dünya düzenine yol açabileceğini söyledi.
9 - Türkiye’nin beklentileri: Rusya ile Türkiye arasında yapılan Soçi Anlaşması uyarınca geçtiğimiz Eylül ayında “gerginliği azaltma bölgeleri” uygulanmaya başlandı. Aynı şekilde Moskova ve Ankara arasında yapılan uzlaşıyla Türkiye Suriye’nin kuzeyinde “Fırat Kalkanı” ve “Zeytin Dalı” adlı askeri operasyonlar gerçekleştirdi. ABD ve Rusya’nın attığı söz konusu adımlar resmiyet kazanırsa bu durum Ankara’nın, Zeytin Dalı ve Fırat Kalkanı operasyonlarını gerçekleştirdiği bölgeler ile gerginliği azaltma bölgelerindeki 12 kontrol noktasındaki askeri varlığını kalıcı hale getirmeye teşvik edebilir. Örneğin, Türkiye’nin Suriye sınırında bulunan Hatay şehri, Fransa ile 1939’da yapılan bir anlaşma sonucu Türkiye sınırlarına katılmıştı.
10 - Kürtlerin talepleri: Trump’ın Golan Tepeleri ile ilgili tweeti, Suriye'nin doğusunda DEAŞ’ın tamamen yenilgiye uğratıldığının duyurulmasıyla aynı zamana denk geldi. ABD liderliğindeki Uluslararası Koalisyon’un hava desteğiyle örgütün son kontrol noktalarının ortadan kaldırılmasının ardından Suriye topraklarının üçte birini (185 bin kilometrekare) kontrol eden “Kürt Öz Yönetimi”, Suriye hükümetinden öz yönetimin “tanınması” ve özerk yönetim için diyalog başlatılması talebinde bulundu.
Tüm bunlara rağmen ABD Dışişleri Bakanı Pompeo, Trump'ın Golan Tepeleri ile ilgili açıklamalarının Amerikan yönetiminin tutumunu yansıttığını ve Ortadoğu’da istikrarın sağlanması şansını artırdığını söyledi. Pompeo Sky News Arabia’ya yaptığı açıklamada, “Başkanın Golan Tepeleri hakkındaki tweeti, bölgesel gerçekliği ortaya koyuyor” şeklinde konuştu.

Birleşmiş Milletler Libya Destek Misyonu (UNSMIL), BM Genel Sekreteri António Guterres’in Siyasi İşler Özel Temsilci Yardımcısı Stephanie Khoury'nin ülkenin kuzeybatısındaki Beni Velid şehrinde belediye meclisiyle genel istişarelerde bulunduğunu ve sivil toplum temsilcileri, akademisyenler, kadınlar ve gençlerle bir araya geldiğini duyurdu.

UNSMIL, toplantı katılımcılarının uzun süren siyasi çıkmazdan ve Libya'da kalıcı bir çözüm bulunamamasından duydukları hayal kırıklığını dile getirdiklerini aktardı.

y6u7 — *Stephanie Khoury, Beni Velidli kadınlarla bir araya geldi (UNSMIL)*

UNSMIL’in açıklamasına göre görüşmelerde danışma komitesinin sunduğu öneriler ve ‘ülkenin yaşadığı çok boyutlu kriz karşısında devlet kurumlarının birleştirilmesi konusundaki acil ihtiyaç’ üzerinde duruldu.

Görüşmelere katılanların birçoğu ‘mevcut duruma kesin bir çözüm bulunması’ çağrısında bulunurken, ‘Beni Velid şehirine yönelik ötekileştirmenin devam etmesinden duydukları rahatsızlığı ve ulusal uzlaşının güçlendirilmesi gerektiğini’ ifade ettiler.

UNSMIL’in ayrıntılarını aktardığı toplantıya katılanlar, Libya'nın farklı bölgelerinden gelen seslerin, UNSMIL’in kolaylaştırdığı siyasi sürece kapsamlı ve etkili bir şekilde katılımının sağlanmasını istediler ve ‘bu katılımın son derece önemli olduğunun’ altını çizdiler.

Beni Velid Belediye Başkanı Abdulhafiz er-Rayis, Khoury'nin şehre yaptığı resmi ziyaretin, ülkedeki siyasi gelişmeleri ve mevcut durumdaki gelişmeleri tartışmak amacıyla yapıldığını açıkladı.

Belediye Başkanı Rayis, düzenlediği basın toplantısında yaptığı açıklamada, belediye binasında geniş kapsamlı bir toplantı düzenlendiğini ve bu toplantıya Emniyet Müdürü ile Vafra Kabileleri Sosyal Konseyi üyelerinin katıldığını söyledi. Rayis, toplantıda geçiş sürecinin en önemli zorluklarının ele alındığını, kapsamlı siyasi sürecin desteklenmesinin, dışlanma ve ötekileştirilmenin sona erdirilmesinin ve Libya'nın her yerinde istikrar ve sürdürülebilir barışın sağlanmasının öneminin vurgulandığını belirtti.

Bu arada ‘vatanın birliğini vurgulama ve bölünmeyi reddetme’ konusunda kararlı olduklarını belirten toplantının katılımcıları, Libya halkının güvenlik, kalkınma ve istikrar beklentilerini karşılayacak adil bir siyasi çözüme ulaşılması için BM’nin çabalarına destek verilmesi gerektiğini vurguladılar.

UNSMIL

Öte yandan BM Genel Sekreteri'nin Libya Özel Temsilcisi Hanna Tetteh başkanlığındaki UNSMIL, Libya’nın güneyindeki gençlerin siyasi süreçle ilgili endişelerini ve danışma komitesinin önerileriyle ilgili önerilerini anlamak için bir tartışma oturumuna katılmak üzere kayıtların açıldığını duyurdu.

UNSMIL tarafından dün yapılan açıklamada, katılımın ülkenin güneyindeki çeşitli şehirlerden 18 ila 35 yaş arası gençlere açık olduğu ve kayıtların pazartesi akşamına kadar elektronik form aracılığıyla yapılabileceği belirtildi. Açıklamaya göre oturum önümüzdeki çarşamba günü Zoom uygulaması üzerinden ‘Gençler Katılıyor’ programı kapsamında gerçekleştirilecek.

Yasadışı göç

Diğer taraftan geçici Ulusal Birlik Hükümeti (UBH) İçişleri Bakanlığı tarafından dün yapılan açıklamada, Sahil Güvenlik Genel Müdürlüğü'ne bağlı bir devriyenin, başkent Trablus'un doğu kıyısı açıklarında denizde bulunan farklı uyruklardan 39 kaçak göçmeni kurtardığı duyuruldu.

Kurtarma operasyonunun yaz aylarında deniz devriyelerini yoğunlaştırma çabaları çerçevesinde gerçekleştiğini aktaran Bakanlık, Göçmenlerin Trablus’taki yönetim şubesine bağlı eş-Şaab Limanı’na nakledildiklerini, burada gerekli yasal işlemlerin yapıldığını ve yasadışı göçle mücadele birimine teslim edildiklerini belirtti.

*Libya İçişleri Bakanlığı, yasadışı göçmenleri yakaladığını duyurdu (İçişleri Bakanlığı)*

İçişleri Bakanlığı aynı gün ikinci bir operasyonda ise ‘GACS Wadi Kaam P300’ adlı sahil güvenlik teknesinin, Zaviye kenti açıklarında farklı uyruklardan 20 kaçak göçmeni kurtarmayı başardığını açıkladı.

Bakanlık, kurtarma operasyonu tamamlandıktan sonra göçmenlerin eş-Şaab Limanı’na nakledildiğini ve buradaki yasal işlemlerin ardından kalan işlemlerin tamamlanması için yasadışı göçle mücadele birimine sevk edildiklerini belirtti.

Bir diğer gelişmede Libya Ulusal Ordusu (LUO) Kara Kuvvetleri Komutanı Saddam Hafter, Libya sınırlarını korumak için ‘vatan görevini’ yerine getirirken iki askerin öldürüldüğünü açıkladı. Hafter yaptığı kısa açıklamada ‘vatanın güvenliğini koruyan askerlerin fedakarlıklarına’ duyduğu minnettarlığı dile getirdi, ancak olayın nerede olduğuna ve iki askerin nasıl öldürüldüğüne değinmedi.

Analiz: Trump’ın Golan Tepeleri açıklamasının “gerçeklerine” ışık tutan 10 madde