DEAŞ’ın düşüşünden sonrası

Suriye ve Irak'taki yenilgilerinden önce Rakka’da güç gösterisinde bulunan DEAŞ unsurları (AP)

Terör örgütlerinin köklerinin kurutulmasına ve ortaya çıkış sebeplerinin ortadan kalkmasına rağmen halen varlıklarını nasıl sürdürdüğünü anlamak güç. Bunun en yakın örneği DEAŞ. Örgüt, her ne kadar dağılmış ve parçalanmış olsa da değişiyor ve dönüşüyor. DEAŞ, Irak ile Suriye arasında uzanan bir İslam halifeliği kurma ilanının ardından parça parça milis grupları halinde dünyanın çeşitli yerlerine dağıldı. Sonrasında hızlı bir şekilde dönüşerek yalnız avlanan kurtlar gibi hareket etmeye başladılar. Terör saldırılarında bulundular. Bütün bunlar, bazı örgütlerin devamlılığının sebepleri ile meşgul olunmasını gerektiriyor.
Peki, stratejik olarak Batı ile küresel çatışma fikrini temel alan DEAŞ ve el-Kaide gibi örgütlerin kararlılıklarını artıran ve devamlılıklarını sağlayan şey nedir?
Yazar Muhammed Tevfik, “Çağdaş Savaşçı Gruplar: Fikirler, Semboller, Referanslar ve Dayanak Noktaları” isimli kitabında söz konusu örgütlerin devamlılığının esasları konularını ele alıyor.
Ebubekir Naci’nin ‘Vahşetin Yönetimi’ isimli kitabının içeriği ve uygulamaları, küresel çatışma modeline atıfta bulunuyor. Bu model, el-Kaide örgütü tarafından benimsenmiş ve kabul edilmiştir.
Bu, örgütün yerinden yönetim temelinde savaşı Suriye topraklarının dışına çıkarırken dayandığı noktalardan biridir. Geçmişte el-Kaide’nin yaptığından daha etkilidir. DEAŞ örgütü, geniş boyutları ve hedefleriyle ‘demografik bakımdan diğer örgütlerden farklı bir durumu temsil ediyor.
Washington merkezli Heritage Enstitüsü araştırmacısı Robin Simcox, örgütün kendisini bir marka olarak lanse etmekte başarılı olduğunu dile getiriyor ve bu durumun sosyal medya araçlarıyla radikal mesajlar yayarak etkilenenlerin büyük çoğunluğunu kendi saflarına katan örgütün insanları teşvik etmedeki kapasitesine işaret ettiğine dikkat çekiyor.
Burada böyle bir radikal dini ideolojinin etkisinin kapsamını tespit etmek için modern asırdaki terör dalgaları teorisine değinmek gerekiyor.
Modern asırdaki terör dalgaları
2004 yılında, terörizm çalışmalarının en önemli isimlerinden biri olan David Rapoport’un konuya dair bir çalışması yayınlandı. Rapoport, modern çağda dünyanın ‘anarşist terörizm dalgası, sömürge sonrası terörizm dalgası, yeni sol dalga ve dini terörizm dalgası’ olmak üzere dört terör dalgasına maruz kaldığını söylüyor.
İlk terör dalgasının ‘anarşist terörizm dalgası’ olduğunu kaydeden Rapoport, bunun 24 Ocak 1878’de Vera İvanovna Zasuliç’in Rusya'nın Petersburg kentinde bir polise ateş etmesiyle başladığını belirtiyor. Zasuliç’in şu ünlü sözüne atıfta bulunuyor:
“Ben bir teröristim, katil değil.”
Rapoport, bu dalganın 1890 yılının sonuna kadar devam ettiğini söylüyor.
Rapoport, ‘sömürge sonrası terörizm dalgası’ olarak isimlendirdiği ikinci terör dalgasının ise Birinci Dünya Savaşı sonrasında ve ilk dalganın etkisini kaybetmesiyle başladığını dile getirerek bu dalganın Avrupa sömürgeciliği ihlallerinin bir sonucu olarak tırmandığını belirtiyor. Rapoport, bu bağlamda kurulan başlıca örgütün Kuzey İrlanda'yı kurtarmak ve İrlanda’yı yeniden birleştirmek amacıyla kurulan İrlanda Cumhuriyet Ordusu (IRA) olduğunu söylüyor. Rapoport, bu dönemde ‘özgür savaşçılar’ kavramının dolaşıma girdiğini kaydediyor.
Üçüncü terör dalgası olan ‘yeni sol dalga’nın 1960'ların ortalarında ortaya çıktığını ifade eden Rapoport, bunun iletişim ve teknoloji devrimi ile birlikte Vietnam’daki savaşa bir tepki olarak oluştuğunu belirtiyor.
Rapoport, yeni sol dalganın dünya arenasından çekilmesi ile birlikte dördüncü bir dalganın gün yüzüne çıktığını ifade ediyor ve bu dalgayı ‘dini terörizm’ olarak adlandırıyor. Bu dalganın Lenin’in Rus devriminin ve Mao Zedong liderliğindeki Çin devriminin ardından başladığını kaydeden Rapoport, bunu İran’daki Humeyni devriminin takip ettiğini dile getiriyor.
Rapoport, dini dalganın gerilemesiyle birlikte beşinci terör dalgasının yükseleceğini ve bunun etnik milliyetçiliğe daha yakın bir renge bürüneceğini belirtiyor.
Parçalanma ve genişleme
Uluslararası Koalisyon’un DEAŞ örgütünü hedef almasıyla birlikte her ne kadar örgütün Suriye ve Irak'taki varlığının ortadan kaldırılması sürecinde sona gelinse de örgütün halen bölgede, özellikle de istikrarsız olan sınır bölgelerinde yeninden yapılanacağına dair endişeler devam ediyor.
ABD Merkez Kuvvetler (Centcom) Komutanı General Joseph Votel, bu hususta uyarıda bulundu ve örgüt savaşçılarının Suriye ve Irak'ta birçok farklı bölgeye dağılmak için konuşlandıkları bölgeleri terk ettiklerini söyledi. Bu adımın örgüt tarafından çalışılmış olduğunu kaydeden General Votel, örgütün böylece gelecekte mücadele etme yeteneğini sürdürmeyi, ailelerini korumayı ve zamanı geldiğinde yeniden yükselmeyi hedeflediğini belirtti.
ABD liderliğindeki Uluslararası Koalisyon, 2014 yılında Irak'taki Nur Camii’nde verdiği ünlü hutbesinde örgütün kuruluşunu ilan eden Ebu Bekir el-Bağdadi'den başlayarak DEAŞ hilafetinin ortadan kaldırılması için çalışıyor. Örgüt liderinin başına ödül koyan Uluslararası Koalisyon, yerini bildiren kişiye 25 milyon dolar vereceğini duyurdu. Iraklı yetkililer, Bağdadi’nin Irak’ta bulunmadığını ve Suriye'nin doğusunda olabileceğine işaret ediyor. Irak’ın Ramadi şehrinde dağıtılan broşürlerde şu ifadeler yer alıyordu:
“DEAŞ lideri ve onun savaşçıları toprağınızı çaldı ve ailenizi öldürdü. Şimdi ektiği ölüm ve yıkımdan uzak bir şekilde güvende yaşıyor. Sizin vereceğiniz bilgilerle ondan intikamınızı alabilirsiniz.”
Örgüt tehlike oluşturuyor
“Terörist bir marka” haline gelen DEAŞ örgütünün kimliği ortadan kaldırılmadıkça örgüt tehdit saçmaya devam edecek. Bu durum, söz konusu örgütün sosyal medya mesajlarıyla daha fazla ön plana çıkmalarına ve daha fazla kişiye ulaşmalarına yardımcı oluyor. DEAŞ örgütü, el-Kaide gibi elitist bir örgüt olmadığından dolayı her taraftan birçok yabancı savaşçıyı kendine çekti. Bu durum, birçok ülkede aşırılık yanlısı ideolojiyi benimseyen uyuyan hücrelerin oluşmasına yol açtı.
İngiliz Polis Teşkilatı Scotland Yard'ın Terörle Mücadele Şubesi'nden Peter Clarke, DEAŞ ve el-Kaide örgütlerinin son zamanlarda yeni grupları kendi saflarına çekmek amacıyla medya kampanyası başlattıkları konusunda uyarıda bulundu. Clarke ayrıca bu durumun söz konusu örgütlerin internet ve sosyal medya üzerindeki uluslararası sansür ile yüzleşme konusundaki donanımlarını gösterdiğini dile getirdi.
Örgütün kendini adadığı bu ideoloji, son zamanlarda İngiliz Şamima Begüm ve Hollandalı Janita Yahani gibi Avrupalı DEAŞ mensubu olan bazı isimleri ünlü yaptı. Nitekim bu isimler çatışma alanlarında doğan çocukları ile normal bir hayata dönme arzularını dile getirdi. Yabancı savaşçıların geri dönüşüne ilişkin krizin tırmanması ve bir dizi devletin onları ülkeye geri alma konusundaki isteksizliği ile birlikte bu kişilerin niyetlerinde samimi olup olmadıklarına dair uluslararası tartışmalar arttı.
Uluslararası eğilim, söz konusu kişilerin çatışma alanlarında yaşamalarının ardından rehabilite edilmelerinin zor olduğu ve topluma entegre edilmeleri sırasında aşırılık yanlısı ideolojiyi yayma tehditlerinin bulunduğu yönünde.
Bütün bu durum, ele alınmadığı takdirde yabancı savaşçıların saatli bombalara dönüşebileceği konusunda birer uyarı niteliği taşıyor. Bunun başlıca örnekleri arasında bir dizi kampta bulunan DEAŞ’lı kadınların ifadeleri yer alıyor. Söz konusu kişiler örgüt ideolojisine olan inançlarını ve sadakatlerini dile getirdi. Ayrıca devam etmek ve ilerlemek konusunda yeterince donanımlı olduklarını belirttiler ve dünyanın farklı yerlerinde terör saldırıları gerçekleştirebileceklerini söylediler. Bu hususlar, radikal ideolojinin nüfuzunun ciddiyetini ve bunu ortadan kaldırmanın gerekliliğini gösteriyor.
DEAŞ örgütü bölgedeki politik ve entelektüel koşulların bir neticesidir. Bu gibi aşırılık yanlısı örgütler çatışma alanlarındaki boşluğu doldurmak ve güvensizlikten yararlanmak için ortaya çıkar.
Aşırılıkçı örgütlerin ortaya çıkışının ve devamlılığının nedenleri ele alınmadığı takdirde söz konusu örgütlerin kendilerini yeniden toparlaması veya diğer benzer örgütlerin ortaya çıkması kaçınılmaz olur. Ayrıca örgüt, sempatizanlarının artmasıyla birlikte dünyanın birçok bölgesinde de uyuyan hücreler oluşturabilir.