Suriye sahasındaki oyuncular arasında herhangi bir anlaşma mümkün mü?

Suriye'deki savaş, adeta Ortadoğu’da yaşanan jeopolitik çatışmadaki eğilimlerin bir “laboratuarı”dır. Bu nedenle, savaş ne kadar uzarsa Suriye haritasındaki çizgiler ile oyunu içeriden ve dışarıdan yöneten ipler arasındaki bağlantı o kadar fazla ortaya çıkar. Suriye’deki savaş aynı zamanda İran ile bölgesel ve uluslararası aktörler arasındaki Tahran'ın Akdeniz'e uzanan “Suriye köprüsü” projesine karşı mücadelenin yanı sıra Türkiye’nin “Kürt tehdidi” olarak nitelendirdiği endişeleriyle ve “Halep’ten Musul’a” olan coğrafyasını yeniden geri alma umutlarıyla dolu saltanat düşünceleriyle ortaya çıkan anlaşmazlığa karşı mücadelenin de bir parçasıdır.

Bununla birlikte Suriye’deki savaş, ABD’nin Ortadoğu’daki rolünün ve Ortadoğu’nun ABD’nin stratejik ve hayati çıkarlarındaki öneminin azaldığını ortaya koydu.

Diğer yandan Suriye’deki savaş, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’e süper güç olmanın yanı sıra Rusya’yı yeniden bölgesel ve uluslararası aktörler arasına sokması için fırsat verdi.

Ayrıca Hizbullah'a, Suriye ve geleceğine yönelik pozisyonları ve Lübnan’daki rolünün yeniden başlaması gibi hem uzlaşılar hem de ihtilafların yanı sıra Lübnan’daki sabit ve değişken çatışmalarla ilgili bir takım konularda kendisini bölgesel bir oyuncu olarak sunma şansı veren bir sahneye dönüştü. 

Öte yandan Suriye’deki savaş, İsrail’le savaşmaya hazırlanan Suriye ordusunu zayıflatırken Golan Tepeleri’nin düşman tarafından ilhak edilmesine ve ABD Başkanı Donald Trump’ın ilhakı tanımasına izin verdi. Bu durum ayrıca İsrail’in İran güçleri, bunlara bağlı milisler ve Hizbullah’a yönelik gelişmiş silahlarla gerçekleştirilen saldırılara açılan bir pencereydi.

Tabii bu pencere aynı zamanda, “İsrail'in güvenliği” ve Suriye rejimine yönelik endişeleri için Moskova ile Tel Aviv arasında daha fazla anlayış ve koordinasyonun sağlanmasına da açılıyordu. 

Mültecilerin durumu

Peki, savaşın değişken bölümlerinde Suriye’nin içindeki durum nasıl? Uluslararası verilere göre “siyasi çözüm sürecine liderlik etmesi” gereken Suriyeliler için Suriye'den geriye ne kalıyor? Ülkelerinde yerlerinden edilen ve yurtdışında mülteci konumuna düşen Suriye nüfusunun yarısına ne olacak? Birleşmiş Milletler (BM) rakamlarına göre Suriyelilerin yüzde 80'i yoksulluk, bunların yüzde 70'i ise aşırı yoksulluk sınırının altında ve yüzde 60'ı işsizken yerlerinden edilmiş olanlar ve mültecilerin yaşadığı insani trajedide son durum ne? 

Bu karmaşık durumdaki öğelerin doğası, siyasi uzlaşı çabalarının askeri çözümler ve savaşa katılan ve yöneten güçlerin stratejik hesaplamalarıyla çarpışması nedeniyle tam bir muammadır.

Hiçbir şey mevcut BM Suriye Özel Temsilcisi Geir Pedersen’in koşullarının daha iyi olduğunu öne süremez. Pedersen göreve gelmesinden bu yana yüzde 60'ı rejimin, yüzde 30'u Kürtlerin ve yüzde 10'u ise Türkiye’nin kontrolünde olan Suriye topraklarında “siyasi bir çevirisi olmayan tamamlanmamış bir askeri zafer” gördü. Bununla birlikte savaşta ne olduğu ve savaştaki değişimi bir kenara bırakarak “savaşın ana nedeninin hala mevcut olduğunu” itiraf etti.

Peki, Pedersen’in aylar süren çalışmalar ve dünya başkentlerinde rejim ile muhalifler arasındaki müzakereler ve son olarak Moskova, Şam ve Ankara ziyaretlerinden sonra açıkladığı “ilerleme” ne anlama geliyor? Elbette bu, “uzlaşıya çıkan kapı” olarak gördüğü “Anayasa Komitesi”nin 150 üyesinden 6’sıyla ilgili anlaşmazlıkların çözülmeye başlamasıydı. Ancak Moskova'nın büyük heyecanla beklediği  “Anayasa Komitesi”, Şam tarafından “Anayasa Tartışma Komitesi” olarak isimlendiriliyor. Yani bu komitenin mevcut anayasayı gözden geçirmekten fazla bir vasfı yok. Bununla birlikte Suriye Devlet Başkanı Beşşar Esed’in  “Anayasa, ülkenin kaderidir ve pazarlık konusu edilemez. Buradaki herhangi bir uyuşmazlığın savaştan daha ağır bir bedeli olur” demesi de sürpriz değildir. 

Temelde rejime ilişkin çatışmalara dayanan savaşlar, sürekli kaos veya iki gelişmeden biri tarafından yönetilir. Bu gelişmeler; ya savaşı bitiren bir anlaşmaya varmak ya da güç dengesi kurulan bir çözüme ulaşmaktır. Fakat Suriye savaşı bu denklemin dışında gibi görünüyor. 

Zorlu İdlib savaşında görüldüğü üzere yakın gelecekte Suriye savaşının biteceğine dair bir öngörü yok. Uygun çözüm için gerekli şartlar oluşmuş değil. Şam büyük uzlaşıya hazır değil. Muhalifler de büyük bir uzlaşıya, hatta kısmi bir uzlaşıya varacak durumda değiller. Bununla birlikte oyun sadece Suriyeliler arasında da oynanmıyor.

Peki ya Rusya, İran, Türkiye, ABD ve diğerleri?  “Cenevre görüşmelerinin” ötesine geçen ve “Astana-Soçi görüşmelerini” geride bırakan ve son görüşmeleri de atlatan gelişmeler nasıl seyredecek? İyimser bir hava sergileyen Moskova, oyunun kontrolünün büyük bir kısmının elinde olduğunu düşünüyor. Pedersen'in görevlerinden biri de iyimser olmak, aksi takdirde istifa etmek zorunda kalır. Ancak Suriye'deki insani trajedi, algılardan daha derin bir sorun ve Suriye savaşındaki resim tamamlanmadan coğrafi çizgiler ve bölgedeki tarihi ipler arasındaki bağlantıların ortaya çıkması oldukça zor. 

*Independnet Arabia'dan Refik Huri'nin analizi