Sudan’da basın özgürlüğü güvence altına alınmalı

Göstericileri görüntüleyen Sudanlı bir gazeteci (Independent Arabia)
Göstericileri görüntüleyen Sudanlı bir gazeteci (Independent Arabia)
TT

Sudan’da basın özgürlüğü güvence altına alınmalı

Göstericileri görüntüleyen Sudanlı bir gazeteci (Independent Arabia)
Göstericileri görüntüleyen Sudanlı bir gazeteci (Independent Arabia)

Sudan basını uzun yıllar boyunca baskı ve güvenlik kuşatması altında kaldı. Birçok editör çoğu zaman güvenlik makamlarıyla karşı karşıya gelmekten sakınmak ve gazetelerine el konulması gibi sorunlarla karşılaşmamak amacıyla üzerindeki sorumluluktan feragat ederken, gazeteciler tutuklandı ve birçok basın mensubunun ruhsatı geri alındı. Bu sorunlar, Sudan basınının seviyesini düşürürken, gücünü de önemli ölçüde zayıflattı. Böylece kendilerini eğitecek kimselerin bulunmamasından dolayı kifayetsiz bir gazeteciler nesli yetişti.
Sudan basınının tarihi
Sudan basınının tarihine baktığımızda, başarılarla dolu seçkin ve uzun bir tarihi olduğunu görürüz. Bu dönem, Sudanlı yazarların ve edebiyatçıların makalelerinin ve hikâyelerinin yayınlandığı bir gazetenin çıkarıldığı Türk yönetimi sırasında başladı.
Bu sektörün gelişimiyle birlikte modern dönemde ilk Sudan gazetesi 1903 yılında basıldı. Yerel basın gelişmeye devam etti ve Sudan'daki gazete sayısı günden güne arttı.
Sudan gazeteciliği, farklı dinlere ve ırklara ev sahipliği yapan dünyanın en eski medeniyetlerinden biri olan Sudan medeniyetine ilişkin araştırmalar, edebiyat ve sanat yazılarıyla başladı. 1950’lerde İbrahim Abbud’un iktidara gelmesinin ardından siyasetle ilgilenen gazeteler yayınlanmaya başladı. Bu şaşırtıcı çeşitlilik, isimleri ölümsüz olan yazarları ve gazetecileri de içeren güçlü ve eşsiz bir Sudan basını ortaya çıkardı. 
Fakat Sudan basınını zayıflatan sebepler ne oldu? 
Independent Arabia’dan İsra eş-Şahid’in sorularını cevaplayan gazeteci Hanadi Sıddık konuya ilişkin şu açıklamalarda bulunuyor:
“Dünün basını dar imkanlarına rağmen, her tür gazetecilik modeline aşina ve profesyonel olmanın yanı sıra nitelikli gazetecilere sahipti. Gazetelerin ve gazetecilerin sayısının az olması, seçkinliğinin yolunu açıyor ve konularda uzmanlaşmayı kolaylaştırıyordu. Bununla birlikte sıkı kontroller nedeniyle mesleğe girmek oldukça zordu. Tüm bu nedenler geçmişte Sudan basının kalitesini arttırıyordu. Bugün gerçekten çok fazla sayıda gazeteci var. Ülkede en az 7 bin gazeteci çalışıyor.  Önceki hükümet, çok sayıda gazeteciyi mesleğe dahil etti ve belirli bir gündemi uygulamak üzere halkla ilişkiler ve güvenlik personeline kapıyı açık bıraktı. Bu, basının korkunç bir şekilde gerilemesine ve güç kaybetmesine sebep oldu. Gazeteciler için eğitim neredeyse yok gibi. Ortamın kötü olması, niteliksiz kimselerin bulunması, maaşların azlığı ve maddi kazanç sağlamak için bu sektörde olan bazı tüccarlar ve işadamları Sudan basınını zayıflattı.”
Baskılar ve zorluklar
Sudanlı gazetecilerin çalışmalar sırasında bir dizi baskı ve zorlukla karşı karşıya kalması yerel basının kalitesinde ciddi bir bozulmaya sebep oldu. Düşünce yazılarından dolayı gazeteciler çeşitli tehditler, baskılar ve işkencelerle karşı karşıya kalırken, çoğu gazeteci keyfi bir şekilde tutukladı ve basın kartları ellerinden alındı. Ayrıca gazeteciler halkın arzularını dile getirmek ve hükümetin hatalarını söylemekten men edildiler. Mesela el-Ceride gazetesi, Beşir rejiminin çöküşü sırasında üç aydan fazla bir süre kapalı kaldı. Aynı şekilde et-Tiyar gazetesi benzer bir muameleye maruz kaldı ve gazetenin baş editörü Osman Mirgani, Beşir rejimine yönelik eleştirilerinden dolayı haftalarca tutuklu kaldı. Sudan’da birbirini takip eden hükümetler –özellikle Beşir hükümeti- basının profesyonelce çalışmasına mani oldu. 
Gazeteci Sadık el-Mevla, Sudan basınının yapısal bir reforma ihtiyaç duyduğunu ve bu reformun sağlam bir siyasi kararı ve halk siyasetini gerektirdiğini belirterek şöyle devam ediyor:
“Devrimden sonra gazetecilik meselesinin bir ifade meselesi değil, kalite meselesi olduğu varsayılıyor. Çünkü devrimin sloganları açık bir şekilde özgürlük, barış ve adalet üzerineydi. Bu devrim gerçekse özgürlüğe ulaşmak bir talep değil, bir haktır. Güvenlik organıyla birlikte çalışan bir araç olan Sudanlı Gazeteciler Birliği'nin mümkün olan en kısa sürede feshedilmesi gerekiyor. Eğer bu yapı çözünmezse Sudan gazeteciliği temizlenemez. İfade özgürlüğünü kısıtlamaksızın bütün bu kaosa bir düzen getirecek yeni bir yapının oluşturulması gerekiyor. Aralık devrimi esnasında düzinelerce gazeteci tutuklandı ve darp edildi. Hükümete karşı çıkan Sudanlı gazetecilerden oluşan bir grup protesto gösterileri düzenledi ve halkın sesi olan basını zayıflatmaya yönelik bir kampanya yürüten hükümete karşı konvoylar tertip edildi.”
Sudanlı Gazeteciler Örgütü üyesi Hafız Ankabo, “Örgüt, bundan 10 yıl önce gazetecilerin haklarından mahrum bırakıldığı koşullarda kuruldu. Örgüt, hükümetin sendikaları ortadan kaldırması ve federasyonlara dönüştürmesinin ardından suiistimalleri reddederek basın özgürlüğünü savundu. Sudanlı Gazeteciler Örgütü'nün yürüttüğü faaliyetler gazetecilerin haklarından haberdar olmalarını sağladı. Halihazırda iktidarın demokratikleşmesine katkıda bulunmak ve yeni bir sivil hükümetin kurulmasının ardından gazeteciliği geliştirmek için çaba gösteriyor” açıklamasında bulundu.
Independent Arabia’ya konuşan Sudanlı Gazeteciler Birliği Başkanı Sadık er-Ruzeyki, Sudanlı Gazeteciler Örgütü’nün yıllardır çalışmalar yürüttüğünü ve Sudanlı Gazeteciler Birliği’ni etkilemediğini dile getirdi. 
Gazeteciler Birliği’nin ‘mesleği organize ettiğini’ belirten er-Ruzeyki, evlerden ve araçlardan sosyal hizmetler vermekte olduğunu söyledi. Gazeteciler Örgütü’nün ise bir grup sivil eylemciden oluştuğunu ifade eden er-Ruzeyki, bazı gazetecilerin Gazeteciler Birliği’nin dağıtılması çağrısında bulunmasının çelişkili olduğunu belirterek, “Mesleğimiz dışlamayı değil, ifade özgürlüğü çağrısında bulunmayı gerektiriyor. Dışlayıcı bir üslup kullananlar, profesyonel olmayan bir siyasi dil konuşuyorlar” dedi.
Sudanlıların çoğu basın özgürlüğünün güvence altına alınması gerektiğini ifade ederken, eski rejim ile kol kola çalışan bazı gazetecilere yönelik öfkelerini de dile getiriyor. Eski rejimle birlikte çalışan gazeteciler, söz konusu dışlamayı reddediyor ve bunun herkesin fikrini temsil etmediğini belirterek şunu söylüyorlar: 
“Devrim özgürlük çağrısında bulundu. Öyleyse eski rejime karşı çıkan gazeteciler, neden kendileriyle aynı fikirde olmayanları dışlamak için çalışıyorlar?”



Komutanı tarafından Gazze'ye girmeye zorlanan İsrail askeri intihar girişiminde bulundu

Geçtiğimiz nisan ayında Kudüs'teki askeri mezarlıkta bir askerin mezarına bayrak diken İsrail askeri (Reuters)
Geçtiğimiz nisan ayında Kudüs'teki askeri mezarlıkta bir askerin mezarına bayrak diken İsrail askeri (Reuters)
TT

Komutanı tarafından Gazze'ye girmeye zorlanan İsrail askeri intihar girişiminde bulundu

Geçtiğimiz nisan ayında Kudüs'teki askeri mezarlıkta bir askerin mezarına bayrak diken İsrail askeri (Reuters)
Geçtiğimiz nisan ayında Kudüs'teki askeri mezarlıkta bir askerin mezarına bayrak diken İsrail askeri (Reuters)

İsrail medyası, Gazze Şeridi'ne yönelik savaşın zorlukları nedeniyle sadece bir hafta içinde dört İsrail askerinin intihar ettiğini bildirdi. İsrail Kamu Yayın Kuruluşu KAN, komutanlarının sorumsuz davranışlarına karşı çıkan birlikteki arkadaşlarının uyanıklığı olmasaydı neredeyse listeye katılacak olan beşinci bir askerin hikayesini açıkladı.

Muhabir Carmela Menashe, askerlerden alıntı yaparak, arkadaşlarının ‘Gazze'ye girmeyi reddettiğini, ancak komutanının onu zorladığını, bunun üzerine askerin silahın namlusunu ağzına dayadığını ve kendini vurmakla tehdit ettiğini, bunun üzerine komutanın onu hafta sonu izninden men ederek cezalandırmaya karar verdiğini’ anlattı.

dfgthy
Meslektaşlarının cenaze töreni için mezarlığa giden yaralı İsrail askerleri, 8 Temmuz 2025 (AP)

İsrailli muhabire göre, ‘asker başlangıçta kabul etti ve Gazze'ye girdi. Ancak sonra geri döndü ve tekrar dışarı çıkmak istedi; komutana orada kalamayacağını açıklamaya çalıştı. Komutan onu hafife aldı ve onu başka cezalarla tehdit etti. Birlikteki arkadaşları son anda devreye girerek intihar etmesini engelledi ve onu psikolojik destek subayıyla görüşmeye zorladı.’

Psikolojik destek subayı, askerin durumunun Gazze Şeridi'ne girmesine izin vermediğine karar vererek onu birlik dışında tedavi görmesi için göndermiş; psikolojik durumunun ciddi olduğu teşhis edilmiş ve askerin ordudan tamamen terhis edilerek tedavi altına alınmasına karar verilmiş.

Muhabir, “Askerin durumu benzersiz değil; savaş binlerce askeri travmatize ediyor. Zamanında gerekli tedaviyi görmeyenler kendilerini ciddi bir depresyon içinde buluyor ve bu da aşırı durumlarda intihara yol açabiliyor” dedi.

4 asker intihar etti

Tel Aviv medyası sadece geçen hafta dört askerin intihar ettiğini ve savaşın başladığı 7 Ekim 2023 tarihinden bu yana intihar eden asker sayısının 44'e yükseldiğini duyurdu.

İntihar eden askerlerin çoğunluğunun aktif görevdeki yedek askerler olduğunu belirten Haaretz gazetesi, İsrailli askeri kaynaklara dayandırdığı haberinde intihar eden askerlerin büyük bir kısmının savaş sırasında psikolojik durumlarını önemli ölçüde etkileyen durumlara maruz kaldıklarını aktardı.

xcvfgbh
Temmuz 2025'te Gazze Şeridi'nde öldürülen meslektaşlarının cenaze töreninde ağlayan İsrailli askerler (AFP)

Gazete, orduda aktif görevde olan İsrailli askerlerin intihar oranlarının önceki yıllara göre artış gösterdiğini doğruladı.

Kaynaklar, intiharların bazen iç raporlarda ‘çatışma dışı ölüm’ veya ‘soruşturma altındaki durumlar’ gibi muğlak etiketler altında kategorize edilmesi nedeniyle gerçek sayının daha yüksek olabileceğini tahmin ediyor.

Şarku’l Avsat’ın Haaretz'den aktardığına göre İsrail ordusu, 2024 yılının başından bu yana yaklaşık bin 600 askerin travma sonrası stres semptomlarından mustarip olduğunu kabul ediyor ve bu da yaklaşık 250 askeri ruh sağlığı nedenleriyle terhis etmesine neden oldu.

Veriler intihar eden askerlerin çoğunun geçtiğimiz mart ayında yeniden başlayan savaştan bu yana çatışmaların devam ettiği Gazze'deki çatışmalara katıldığını gösteriyor.

cdfgthy
Temmuz ayında Gazze'de öldürülen bir İsrail askerinin cenaze töreninden (EPA)

Cepheden dönen askerlerin psikolojik olarak yalnızlaştığı ve özellikle muharebe tugaylarına yeni katılanlar ile dışlanmış sosyal sınıflara mensup askerlere yeterli psikolojik bakım sağlanmadığı belirtiliyor.

Ordu, sahadan dönen askerlerle ilgili sessiz bir iç krizle karşı karşıya; bu askerler fiziksel yaralanmaların ötesinde derin psikolojik yaralar da taşıyor ve bu da bazılarının son bir kaçış olarak intiharı seçmesine neden oluyor.

Gözlemciler Gazze savaşının sadece Filistinlileri tüketmekle kalmadığını, aynı zamanda İsrail'in iç cephesinde de giderek artan bir çatlağa neden olduğunu, askerlerin karada savaşırken psikolojik kaderlerinin havada asılı kaldığını düşünüyor.