Bağdat ve Erbil'den petrol yasasıyla ilgili olumlu adımlar

IKBY bölgesindeki Bay Hasan petrol sahası (AFP)

Rüstem Mahmud
Irak merkezi hükümet ile Erbil yönetimi arasındaki anlaşmazlık konularının başında gelen ‘Petrol ve Merkezi Gaz’ yasasının kabulüyle ilgili geçtiğimiz günlerde iki taraftan da olumlu adımlar atıldı. Irak Parlamentosu’nun söz konusu yasayı mevcut yasama dönemi içerisinde tartışarak karara bağlaması öngörülüyor. Bu sayede ülkedeki petrolün yönetimi, çıkarılması, ihracı ve yabancı şirketlerle imzalanan sözleşmelerin akıbeti gibi meselelerde anlaşmazlıkların çözüme kavuşturulması bekleniyor.
‘Petrol ve Merkezi Gaz’ yasasının 2015’te Irak anayasasının hazırlandığı süreçte kabul edilmesi gerekiyordu. Ancak birbirini takip eden hükümetlerce bu konu sürekli olarak ihmal edildi ve ertelendi. Tıpkı anayasanın genel çerçevesini çizip de detaylarını belirleme yetkisini parlamentoya bıraktığı diğer yasalar gibi. Fakat birbiri ardına gelen meclis üyeleri, yani milletvekilleri aralarındaki çatışmalardan buna zaman bulunamadı. Bu sorun zamanla Erbil-Bağdat hattında giderek içinden çıkılmaz bir hal aldı.
Krizin geçmişi
Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY), uzun zamandır Bağdat yönetimini Federal Konsey Yasası dahil federasyon yönetimiyle ilgili birçok yasayı geçirmemekle eleştiriyor. Federal Konsey Yasası, iki yönetim arasında oluşturulacak muadil bir konseyle anayasada petrol ve doğalgaz gibi tarafların görüşmelerine bırakılan konuların detaylarının belirlenmesini hedefliyor. Erbil yönetimi, merkezi hükümetin bu konuda yavaş hareket etmesini ulusal kaynakların sahibi olan diğer tarafın anayasal haklarını vermeme çabası olarak değerlendiriyor.
IKBY’nin 2014’te anayasadaki petrolle ilgili maddeler üzerinde özel bir içtihatta bulunarak petrol şirketleriyle anlaşma masasına oturması, petrol çıkarmaya başlaması ve dışarıya ihraç etmesi Erbil-Bağdat hattındaki tansiyonu yükseltti.
Erbil’i bu adımı atmaya iten gerekçe ise Irak’ın eski Başbakanı Nuri el-Maliki’nin bütçedeki yüzde 17’lik IKBY payını askıya almasıydı. Bu durum mevcut hükümetin bazı esnek politikalar izlemesine kadar sürdü. Mevcut hükümet, Erbil’in günlük ihraç ettiği 250 bin varil petrol gelirinin Ulusal Petrol Şirketi SOMO'ya teslim etmesi karşılığında IKBY’deki memur maaşlarının yarısına yakınını ödemeyi kabul etmişti.
İki çelişkili yorum
Anayasa Hukuku Profesörü Mustafa Şeyh Behcet, Independent Arabia’ya yaptığı açıklamada anayasanın 111. ve 112. maddelerinin ülke toprakları altındaki milli servetin yönetimiyle ilgili genel çerçeveyi çizdiğini ifade etti.
Behcet açıklamasında şunları söyledi:
“Bu iki madde konunun üç boyutunu ele alıyor. Bunlardan ilki söz konusu servetin gelirlerinden kimin faydalanacağı meselesiyle ilgili. Anayasa bu noktada elde edilen gelirlerin tümü Irak halkının çıkarları için kullanılmalı diyor. Bir başka deyişle petrol ve doğalgaz kaynaklarından faydalanmanın bölgesel olarak sınırlandırılması söz konusu değildir. Yani bu servetlerin bulunduğu bölgeler kaynaklarını kullanmalı demiyor. Bilakis bunu adil bir biçimde dağıtması gerektiğini ifade ediyor.”
Irak anayasasının 111. ve 112. maddeleri, Iraklı makamların petrol sahalarındaki yatırımları koruması ve gelirlerini Irak’ın şehirleri arasında nüfus dağılımına göre ‘insaf’ ölçüsünde paylaştırılmasını öngörüyor. 112. maddede merkezi hükümet ile IKBY’de doğalgaz ve petrol çıkarılan şehirler arasında koordinasyon kurularak bu servetler üzerindeki ortaklık konusunda stratejik politikaların üretilmesi gerektiği belirtiliyor.
Behcet’e göre, iki yönetim arasında çıkan ve çıkması muhtemel anlaşmazlıklar, tarafların bu iki maddeyi farklı yorumlamasından kaynaklanıyor.
Merkezi hükümet servetlerin genelliği ilkesine vurgu yapan 111. maddeyi savunurken, Erbil yönetimi ise petrolle ilgili attığı adımlara gerekçe olarak ortaklık konusunda stratejik politikaların üretilmesini ifade eden 112. maddeyi ileri sürüyor. Erbil daha önceki hükümetin bütçe hususunda yükümlülüklerine bağlı kalmaması nedeniyle petrol yönetiminde özgür olduğunu savunuyor.
IKBY’nin şartları
IKBY hükümetine yakın gözlemciler, Kürt tarafının merkezi hükümetle aralarındaki bu anlaşmazlığı çözme ve söz konusu petrol yasasının en kısa zamanda kabul edilmesi hususunda oldukça iyimser olduğunu belirtiyor.
Kürt gözlemciler, Kürt cephesinin Petrol ve Merkezi Gaz yasasıyla ilgili görüşlerini iletmeye, hatta yasa taslağı sunmaya hazır olduğunu dile getiriyor.
Gözlemciler, Kürt yetkililerin son olarak Bağdat’a düzenlediği ziyaretlerde yasanın kabulünün yoğun bir biçimde gündemde olduğunu, Kürt tarafının iş birliği için hazır olduğu mesajı verdiğini ve bunun için iki teknik şart ileri sürdüğünü belirtiyor.
Buna göre ilk şart, Petrol ve Merkezi Gaz yasası görüşmelerinin 111. ve 112. maddelerin esasları bağlamında gerçekleştirilmesi. İkincisi ise Irak Parlamentosu bünyesinde iki taraftan isimlerin yer alacağı ve ülkedeki petrol yönetimiyle ilgili yetkilere sahip olacak ortak bir komisyonun kurulması talebi.
Kürt yetkililer söz konusu iki şartın Erbil’in petrol yönetimi ve gelirinin adil bir şekilde paylaşımına ilişkin haklarını koruyacağı görüşünde.