Lübnan'da 'Halk Devrimi' örgütlenme aşamasına giriyor

22 Ekim’de Beyrut’un kuzeyindeki gösteriler (EPA)
22 Ekim’de Beyrut’un kuzeyindeki gösteriler (EPA)
TT

Lübnan'da 'Halk Devrimi' örgütlenme aşamasına giriyor

22 Ekim’de Beyrut’un kuzeyindeki gösteriler (EPA)
22 Ekim’de Beyrut’un kuzeyindeki gösteriler (EPA)

Lübnan'ın başkenti Beyrut’taki eylemcilerin coşkusu, üst üste bir haftadır herhangi bir değişikliğe uğramadan devam ediyor.
Emekli askerleri, öğretmenleri, avukatları, mühendisleri, kahve satıcılarını, akademisyenleri ve diğer vatandaşları bir araya getiren bir atmosfer mevcut meydanlarda.
Farklı koşul ve yaşantılara sahip bireyler, günlük hayatlarını yaşanılmaz kılan, geleceklerini belirsizleştiren ekonomik çöküş karşısında birleşti.
Eylemciler, herhangi bir siyasi ve mezhebi simge, bayrak ya da flama kullanmaksızın bugüne kadar elde edilen kazanımların, tüm şehirlerde Lübnanlılar açısından kaydedilmiş birer başarı olduğu hususunda hemfikirler.
Hükümetin vaatlerini içeren basın açıklamasını değersiz bir kağıt parçası olarak niteleyen göstericiler ortak bir söylemde birleşerek, bu ayaklanmanın geleceğini tasarlamaya başladılar. Zira "Halk Devrimi"nin karakterini bozmadan ve önceki ayaklanmaların sonlanmasına yol açan aynı hatalardan kaçınarak koordinasyon sağlanması gerekiyor.
Meydanlara kurulan çadırlar arasında dolaşmak, bu atmosferi solumaya da yetiyor. Eylemciler arasında, tartışma halkaları düzenleniyor ve her biri kendi fikirlerini ortaya koyuyor. Birçoğu, çoğu konu üzerinde mutabık. Ancak süreç ve uygulanacak plan hususunda bazı farklılıkları bulunuyor.
Göstericiler Hükümetin istifasının yeterli olmayacağı konusunda ise  hemfikir
Lübnan Halk Devrimi'nin başarısı, ancak “çekirdek bir hükümet kurarak, adil seçim yasası çıkartarak ve erken seçimleri yaparak” ülkeyi elinde tutan siyasi elitlerin tasfiyesi ve kota sisteminin değiştirilmesiyle mümkün.
Bazı kesimler de yolsuzluklar ile yağmalanan paranın sorumlulardan geri tahsil edilmesi hususunda bir yasanın çıkarılmasını talep ediyor.
Bazı vatandaşlar, bunları başarmanın zor bir rüya olduğunu belirtirken, ülkenin aynı pozisyonda kalması halinde yaşanacaklara dikkat çekiyor. Bir başka kesim de en büyük talepleri yerine getirmek için bu tarihi fırsattan yararlanılması gerektiğini savunuyor.
Beyrut’un merkezinde çadır kuran tüm gruplar, kendi aralarında bir iletişim olduğunu belirtirken, ilerleyen birkaç saat ve gün içerisinde uzlaşı sağladıkları ortak bir bildiri ya da yol haritası yayınlanacağını söylüyor. Bu çerçevede konuya dair ilk destek belirtileri de 22 Ekim’de halk hareketi için “bir takip komitesi” oluşturulması gerektiğini açıklayan Trablusşam Barosu'ndan geldi.
Sorun siyasi sistemde bireylerde değil
Bu çerçevede aktivist Faruk Yakub, Şarku’l Avsat’a yaptığı açıklamada, “Lübnan halkının taleplerinin farkında olduğumuz gerçeğiyle birlikte, siyasal söylemin düzeltilmesi için çaba sarf edilmeye başlandı” ifadelerini kullandı. Halkın reform paketini kabul etmemesi sonrasında hükümet tarafından ilan edilecek bir “B planı” çağrısında bulunan Yakub, “Sahip olduklarını halka sunmak ve sözlerini söylemek zorundalar. Sorun, siyasi sistemdedir, bireylerde değil” dedi.
Aynı şekilde sivil toplum aktivisti İbrahim Mneimneh de Şarku’l Avsat’a “Organizasyon sürecinin biraz zamana ihtiyacı var. Ancak Beyrut’taki gruplar ve diğer bölgelerdeki topluluklar arasında, safları ve talepleri birleştirmek için toplantılar başladı” açıklamasında bulundu. Son ve en popüler önerinin, yurt çapında bölge bölge koordinayon heyetleri kurarak halk hareketinin siyasi partilerin manipülasyonlarına uğramasını engellemek olduğu belirtiliyor. Kurulacak bölgesel koordinasyon heyetleri ile "Halk Devrimi"nin temsiliyeti sağlanmış olacak.
Mneimneh de “hükümetin ortaya koyduğu reformların, mevcut siyasi yapı çerçevesinde yeterli olmadığı” hususunda Yakub ile hemfikir. İbrahim Mneimneh, tüm meydanlarda mutabık kalınan en belirgin talebin, “hükümetin istifası, çekirdek geçici bir hükümetin kurulması, erken seçimlerin yapılması için adil bir seçim yasasının kabul edilmesi” olduğunu vurguladı.
Aktivist, “Hükümet reformları, halk ayaklanmasından önce yeniden düzenlenmiş olabilirdi. Bugün ciddi ve hızlı reformlar gerekiyor” dedi.
Göstericiler arasında koordinasyonlar kurma teklifine destek artarken ilk olarak Trablusşam Barosu desteğini ilan etti. Trablusşam Barosu ve Kuzey Lübnan Barolar Birliği, “halk hareketine yönelik bir takip komitesi oluşturulması, Yasama Konseyi ve Baro Konseyi’ne sunulacak öneri taslağı hazırlamak için bir komitenin oluşturulması” hususlarında uzlaşı sağladıklarını duyurdu.
Baro Başkanı Muhammed Murad, “Oldukça büyük sorumluluklarla karşı karşıyayız. Lübnan sahnesinde neler olup bittiğini, bu toplumun bir parçası olarak ve tamamen sendikal bir şekilde ele almalıyız” dedi.
Murad, “Halk hareketine, bilimsel bir yolla ve ekonomik reform  dahil olmaya çalışmak zorundayız. Ekonomik ve toplumsal yaşam koşulları meselesine bilimsel, gerçekçi ve yasal bir boyutta yaklaşmaya hazır olmalıyız. Öncelikle görevimiz, herhangi bir mesele hakkında bir çalışma kağıdı ve alternatif bir plan hazırlayıp bunu değerlendirmektir” ifadelerini kulandı.
Erken seçim ve sivil hükumet talebi
Kendisine “Devrim Koordinasyon Komitesi” adını veren bir grup, “hükümetin derhal istifa etmesini, 1990 yılından bu yana iktidarı üstlenen tüm siyasetçilerin yolsuzluk soruşturmasından geçirilerek yolsuzluğu tespit edilenlerden geriye tahsilat yapılmasının ve 6 ay içinde yeni bir seçim sistemi uyarınca erken seçimleri yaparak sivil aktivistlerden ve teknokratlardan oluşturulacak sivil bir hükümet” talep ediyor.
Bu talepler, hükümetin ekonomik reform belgesine yanıt vermek amacıyla Beyrut şehir merkezindeki Şehitler Meydanı’nda 15’ten fazla grubu ve bazı siyasi güçleri bir araya getiren basın toplantısı sırasında ortaya koyuldu. Grup ayrıca, talepleri yerine getirilinceye kadar gösterilerin devam edeceğini ve “kapıların herkese açık tutulup, tüm taraflarla temasa geçileceğini” açıkladı.
Emekli Tuğgeneral George Nader tarafından okunan bildiride, “Lübnanlılar, yönetimin karanlık uygulamaları, pis yiyecekler, kirli sular, yüksek primler, işsizlik ve yoksulluk faaliyetleri altında boğulduktan sonra silkeleniyor” ifadelerine yer verildi.
Devrim Koordinasyon Komitesi ilan edildi 
Bildiride ayrıca, “Sokaklar, kota sisteminin ve onun doğurduğu yönetimin meşruiyetini ortadan kaldırdı. Onurlu ayaklanmaya cevaben, Devrim Koordinasyon Komitesi’ni ilan ediyoruz. Muhalif bir güç havuzu oluşturmak için tüm taraflarla iletişim kuracağız ve kapımızı herkese açık tutacağız” denildi.
Bildiride, “hükümetin derhal istifa etmesi, 1990 yılından bu yana iktidarı üstlenen herkesin yağmaladığı malları geri alarak ve altı ay içinde yeni bir seçim sistemi uyarınca erken parlamento seçimleri yaparak,  sistem dışından bir ulusal kurtuluş hükümetinin kurulması” taleplerine de yer verildi.
Aynı şekilde Lübnanlı vatandaşlar, “talepleri yerine getirilinceye kadar başkent ve diğer bölgelerde protesto gösterilerini sürdüreceklerini” duyurdu.
Lübnan ordusuna ise “her alandaki eylemcileri ve bulundukları bölgeler tehdit altında olan vatandaşları koruma” çağrısı yapıldı.



Refah Sınır Kapısı ve cephe hattı Gazze meselesini körüklüyor

2023 yılının Kasım ayında Refah Sınır Kapısı’nın Gazze Şeridi tarafındaki Filistinliler (AFP)
2023 yılının Kasım ayında Refah Sınır Kapısı’nın Gazze Şeridi tarafındaki Filistinliler (AFP)
TT

Refah Sınır Kapısı ve cephe hattı Gazze meselesini körüklüyor

2023 yılının Kasım ayında Refah Sınır Kapısı’nın Gazze Şeridi tarafındaki Filistinliler (AFP)
2023 yılının Kasım ayında Refah Sınır Kapısı’nın Gazze Şeridi tarafındaki Filistinliler (AFP)

Refah Sınır Kapısı’nın açılması konusunda Mısır ile İsrail arasında çıkan anlaşmazlık ve aynı cephede Hamas üyesi olduğu sanılan unsurların İsrail güçlerine düzenlediği saldırı, Gazze'de gerginliği yeniden alevlendirdi.

Mısır dün, İsrail'in ‘Refah Sınır Kapısı’nın Filistin tarafından sadece çıkış için açılması konusunda bir anlaşmaya varıldığı’ iddiasını yalanladı. Mısırlı bir yetkili, “Sınır kapısı, eğer anlaşma sağlanırsa, geçiş noktası ABD Başkanı Donald Trump'ın barış planına çerçevesinde her iki yönde de giriş ve çıkış için açılacak” dedi. İsrail hükümetinin Hükümet Faaliyetleri Koordinatörlüğü, sınır kapısının ‘önümüzdeki günlerde, yalnızca Gazze sakinlerinin Mısır'a çıkması için’ açılacağını bildirdi.

Öte yandan sahada silahlı unsurlar, Refah Sınır Kapısı’nda konuşlu İsrail güçlerine tanksavar füzeleriyle saldırdı.

Bir diğer gelişmede, İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu liderliğindeki iktidar koalisyonu, Filistin devleti kurulmasını öngören Trump’ın Gazze’deki savaşı sona erdirme planını desteklemekten kaçınmak için, muhalefetin dün İsrail parlamentosu Knesset'te önerdiği oylamayı boykot etti.


Petrol zengini Babnusa'dan sonra HDK’nin yeni hedefi Kadugli mi, el-Ubeyd mi?

Hızlı Destek Kuvvetleri'nin (HDK) Kordofan eyaletindeki el-Ubeyd şehrine düzenlediği saldırının yol açtığı yıkım (Sosyal medya)
Hızlı Destek Kuvvetleri'nin (HDK) Kordofan eyaletindeki el-Ubeyd şehrine düzenlediği saldırının yol açtığı yıkım (Sosyal medya)
TT

Petrol zengini Babnusa'dan sonra HDK’nin yeni hedefi Kadugli mi, el-Ubeyd mi?

Hızlı Destek Kuvvetleri'nin (HDK) Kordofan eyaletindeki el-Ubeyd şehrine düzenlediği saldırının yol açtığı yıkım (Sosyal medya)
Hızlı Destek Kuvvetleri'nin (HDK) Kordofan eyaletindeki el-Ubeyd şehrine düzenlediği saldırının yol açtığı yıkım (Sosyal medya)

İki yılı aşkın süredir devam eden şiddetli çatışmaların ardından Hızlı Destek Kuvvetleri (HDK) geçtiğimiz pazartesi günü, Orta Sudan’daki Batı Kordofan eyaletinin merkezi Babnusa şehrinde, Sudan ordusunun son kalesi olan 22. Piyade Tugayı üzerinde ‘tam kontrol’ sağladığını duyurdu. Bu arada bazı askeri uzmanlar, petrol zenginliği ve süt ürünleri üretimi ile tanınan stratejik şehrin düşmesinin, kuzey ve güneydeki diğer bölgelere yönelik yeni saha kazanımları için bir sıçrama noktası haline gelebileceğini öngörüyor. Olayın üzerinden iki gün geçmesine rağmen Sudan ordusundan resmi bir açıklama gelmezken, orduya yakın platformlarda, şehirdeki birliklerin aynı eyaletteki Heglig bölgesine çekildiği iddiaları paylaşıldı.

Kordofan şehirleri sallantıda

Kordofan’daki büyük şehirler, HDK’nin baskılarının artmasıyla sallantıda. Sudan ordusunun elinde sadece, Batı Kordofan’da Nuhud ve Babnusa’nın düşmesinin ardından Kuzey Kordofan eyaletinin el-Ubeyd ve Um Ruvabe şehirleri ile Batı Kordofan’daki petrol zengini Heglig kaldı. Güney Kordofan eyaletinde ise ordu Kadugli ve Deleng’i kontrol ederken, HDK ed-Dubeybat’ta hakimiyet kurmuş durumda. Diğer yandan HDK’nin müttefiki olan Sudan Halk Kurtuluş Hareketi’nin Abdulaziz el-Hilu kanadı, Güney Kordofan’daki Nuba Dağları’ndaki Kauda şehrini kontrol ediyor.

Babnusa’nın önemi

Batı Kordofan eyaletinde, Doğu Darfur sınırına yakın konumda bulunan Babnusa, başkent Hartum’a yaklaşık 600 kilometre uzaklıkta yer alıyor. Sudan demiryolu ağının en önemli kavşaklarından biri olan şehir, ülkenin batısı ile doğusu ve kuzeyini birbirine bağlıyor. Babnusa, Sudan’ın önde gelen süt fabrikalarına ev sahipliği yapmasının yanı sıra petrol zenginliği ile ekonomik açıdan stratejik bir şehir olarak kabul ediliyor.

dfvg
El-Faşir'in Hızlı Destek Kuvvetleri'nin (HDK) eline geçmesinin ardından şehirden kaçmak zorunda kalan yerlerinden edilmiş Sudanlılar, 26 Ekim 2025 (AFP)

HDK, Babnusa’nın düşüşünün ardından izleyeceği net stratejiyi henüz açıklamamış olsa da, eski Sudan ordusu askerleri olası senaryolar üzerinde değerlendirmelerde bulundu. İsminin açıklanmasını istemeyen eski bir Sudan ordusu subayı, Babnusa’nın hem askeri hem de coğrafi açıdan büyük öneme sahip olduğunu, düşmesinin savaşın gidişatında kritik bir dönüm noktası oluşturabileceğini ve bunun, Güney Kordofan’ın başkenti Kadugli, Deleng ve ordunun hâlâ kontrolünde tuttuğu diğer bölgelerin ele geçirilmesine kapı açabileceğini belirtti. Subay, “HDK, Kuzey Kordofan eyaletinin başkenti el-Ubeyd’i öncelikli askeri hedefleri arasına almış ve sürekli saldırılar düzenlemeye devam etmiştir. Kuvvetlerini stratejik noktalara yaymaları, şehre yönelik bir saldırının her an gerçekleşebileceğini gösteriyor” dedi.

HDK ateşkese uymadı

Kaynak, HDK’nin tek taraflı bir ateşkes ilan etmiş olmasına rağmen buna uymadığını ve 22. Piyade Tugayı’na bağlı askerlerin mevzilerine yönelik saldırılarına devam ederek şehri ele geçirdiğini belirtti. Bu durum, grubun askeri hedeflerinin henüz tamamlanmadığını ortaya koyuyor.

Askeri uzmanlara göre HDK’nin bu bölgeyi ele geçirmesi, ona daha fazla askeri operasyon için iyi bir üs sağlıyor. Uzmanlar, kuvvetlerin müttefiki olan Abdulaziz el-Hilu liderliğindeki Halk Kurtuluş Hareketi’ni destekleyerek, Güney Kordofan eyaletinin başkenti Kadugli’yi ele geçirmeye çalışmasının muhtemel olduğunu belirtiyor. Bu, ordunun eyaletteki önemli bazı kasabaları ele geçirmesinin ardından gelen stratejik bir adım olarak değerlendiriliyor.

Sudan ordusunun eski Genelkurmay Başkan Yardımcısı ve sözcüsü Tümgeneral Muhammed Beşir Süleyman, Şarku’l Avsat’a yaptığı açıklamada, Babnusa’nın HDK’nin eline geçmesinin beklenen bir gelişme olduğunu ve kenti kontrol eden tarafın operasyonel manevra alanını büyük ölçüde genişleteceğini söyledi. Süleyman, “Babnusa, petrol zenginliğiyle ekonomik açıdan önemli bir eyalette yer alıyor. Ayrıca demografik yapısı, HDK’nin sosyal tabanlarını oluşturuyor. Bu durum, onlara siyasi bir boyut kazandırıyor; özellikle Darfur bölgesi ile bağlantılı olarak kontrol alanlarını genişletmek ve Kordofan’da savaşçılar için lojistik destek sağlamak amacıyla bir tür geçici yönetim oluşturma stratejisi izliyorlar” ifadelerini kullandı.

efrf
El-Faşir'den gelen Sudanlı mülteciler, Tine Mülteci Kampı (Reuters)

Süleyman, HDK’nin Babnusa’yı ele geçirmesinin, ordunun Kuzey Kordofan eyaletindeki operasyonel ilerleyişine karşı onu daha avantajlı bir askeri konuma getirdiğini, buna rağmen ordunun el-Ubeyd’in batısı ve Nuba Dağları’nda elde ettiği zaferlerin önemini koruduğunu belirtti.

Ordu neye ihtiyaç duyuyor?

Süleyman, ordunun Kuzey ve Batı Kordofan’daki tüm cephelerde operasyonları yönetebilmesi için doğru planlamaya ihtiyaç duyduğunu vurguladı. Bunun, kuvvetler, lojistik destek ve yedeklerin sağlanması gibi büyük askeri kaynakları gerektirdiğini ifade ederek, “Operasyonel başarısızlığa yer yok. Stratejik hedef, Darfur’un yeniden kontrolünü sağlamak” dedi.

Eski asker, HDK’nin Babnusa’yı ele geçirerek başarmayı hedeflediği askeri amaçların başında, Sudan ordusunu Batı Kordofan’daki sosyal tabanlarından uzaklaştırmak olduğunu söyledi.

Süleyman, “Bu bölgeyi kontrol etmek HDK’ye, operasyonlarında asker ve teçhizat tedarikini sürdürme imkânı sunuyor, böylece daha fazla toprak kazanabiliyor, aynı zamanda Darfur’u güvence altına alıyor ve stratejik öneme sahip el-Ubeyd şehrine yönelik operasyonlarını geliştirebiliyor” dedi.

Süleyman ayrıca, HDK’nin kenti ele geçirme çabasının, askeri ve siyasi olarak konumunu güçlendirme, kara hakimiyetini genişletme ve böylece daha güçlü bir müzakere pozisyonu elde etme amacı taşıdığını vurguladı. Bu çerçevede, ABD, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Mısır’ın dahil olduğu Dörtlü’nün Sudan’da üç aylık bir insani ateşkes sağlama çabaları da devam ediyor.


Gazze halkı, savaşın neden olduğu yıkımın ardından kültürel mirasını korumak için zamanla yarışıyor

Gazze şehrinde yaşanan savaş sırasında İsrail bombardımanı sonucu hasar gören Büyük Ömer Camii'nin iç restorasyon çalışmaları sırasında çekilmiş bir fotoğraf, 17 Kasım 2025 (Reuters)
Gazze şehrinde yaşanan savaş sırasında İsrail bombardımanı sonucu hasar gören Büyük Ömer Camii'nin iç restorasyon çalışmaları sırasında çekilmiş bir fotoğraf, 17 Kasım 2025 (Reuters)
TT

Gazze halkı, savaşın neden olduğu yıkımın ardından kültürel mirasını korumak için zamanla yarışıyor

Gazze şehrinde yaşanan savaş sırasında İsrail bombardımanı sonucu hasar gören Büyük Ömer Camii'nin iç restorasyon çalışmaları sırasında çekilmiş bir fotoğraf, 17 Kasım 2025 (Reuters)
Gazze şehrinde yaşanan savaş sırasında İsrail bombardımanı sonucu hasar gören Büyük Ömer Camii'nin iç restorasyon çalışmaları sırasında çekilmiş bir fotoğraf, 17 Kasım 2025 (Reuters)

Gazze Şeridi’nde 70 bin kişinin hayatını kaybetmesi, çok sayıda kişinin yaralanması, yüz binlerce insanın yerinden edilmesi ve neredeyse bütün mahallelerin yok olmasının ardından, yeniden inşa artık hayal gücünü zorlayan, neredeyse tasavvur edilemez bir görev haline geldi.

Buna rağmen, bölgede en değerli tarihi yapılar arasında yer alıp ağır hasar gören az sayıdaki noktada, işçiler şimdiden çalışmaya başladı. Amaç, geçmişten geriye kalan az sayıdaki kalıntıyı toprak altından çıkarmak.

Bu alanlar arasında, Gazze’nin eski kent merkezinde bulunan ve savaş sırasında İsrail güçlerinin hedef aldığı en önemli kültürel miras olan Büyük Ömer Camii de bulunuyor. İsrail ordusu, avlularının altında savaşçılar tarafından kullanılan bir tünel bulunduğunu öne sürerek yapıyı bombaladığını açıklamıştı. Filistinliler ise böyle bir tünelin varlığını reddediyor ve saldırının Gazze’nin dini ve kültürel mirasını yok etmeye yönelik olduğunu savunuyor.

dfrgt
Gazze şehrinde bulunan Büyük Ömer Camii'nin içindeki enkazı temizleyen bir işçi, 17 Kasım 2025 (Reuters)

Batı Şeria’daki Beytüllahim’de bulunan Miras Koruma Merkezi’nde mimar ve kültürel miras uzmanı olarak görev yapan ve şu anda savaşta zarar gören alanları kurtarmak için Gazze’de çalışan Hammude ed-Dehdar, İsrail’in bu yapıların yıkımının Filistin tarihini silebileceğini düşünerek ‘yanıldığını’ söyledi.

Dehdar, Gazze’de Reuters’a yaptığı açıklamada, bu yapıların kadim bir halkın ortak hafızasını temsil ettiğini belirterek, “Bu miras, korunması ve savunulması için ortak çaba gerektiren bir bellektir” dedi.

İsrail ordusu ise Hamas hedeflerine yönelik her saldırının, bu tür alanları tehlikeye atabilecek olması nedeniyle sıkı bir onay sürecinden geçtiğini açıkladı.

fgt
Gazze şehrinde savaş sırasında hasar gören tarihi Paşa Sarayı'nda restorasyon çalışmaları yürüten işçiler, 11 Kasım 2025 (Reuters)

İsrail ordusu tarafından yapılan açıklamada, “İsrail ordusu, kültürel miras alanları ile tarihi ve kültürel önemi bulunan mekânlara azami hassasiyetle yaklaşmaktadır. Bu alanlar ve sivillerin zarar görmesini en aza indirmek, saldırı planlamasında temel bir önceliktir” ifadeleri yer aldı.

Zamansız hikayeler

Nüfusunun büyük bölümü, bugün İsrail sınırları içinde kalan şehir ve köylerden zorla göç ettirilmiş mülteciler ya da onların çocuklarından oluşan Gazze Şeridi’nde, Büyük Ömer Camii, Gazze halkını kendi kültürel mirasına ve Ortadoğu’nun zengin mimari tarihine bağlayan temel unsurlardan biriydi.

Halk arasında anlatılan geleneksel hikâyelere göre Samson’un onu esir alanların üzerine tapınağı yıktığı yer olduğu söylenen bu alan, İslam’ın 7. yüzyılda Halife Ömer bin Hattab döneminde Akdeniz’e ulaşmasından önce bir Bizans kilisesine de ev sahipliği yapıyordu. Bölge İslam hâkimiyetine girdikten sonra yapı camiye dönüştürüldü.

Sonraki yüzyıllar boyunca yapı; Memlükler, Haçlılar ve Osmanlılar tarafından pek çok kez yeniden şekillendirildi ve Orta Çağ’da bölgenin mimari harikalarından biri olarak ün kazandı.

Caminin minaresi, Gazze siluetinin en belirgin unsurlarından biriydi. Cemaat, kubbeli tavanlar altında ve cilalı taşlarla döşeli avlularda ibadet eder; namazın ardından caminin görkemli cephesinin önünden geçerek kapılarından dışarı çıkar ve eski kentin çevresindeki çarşı sokaklarına doğru akardı.

frgt
Gazze şehrinde savaş sırasında hasar gören tarihi Paşa Sarayı'nda restorasyon çalışmaları yürüten işçiler, 11 Kasım 2025 (Reuters)

Yakındaki Kayseriyye Çarşısı, dükkânlarıyla ünlüydü; esnafı ve komşuları, âşıkların düğün takılarından kıskanç kayınvalidelerin hikâyelerine uzanan unutulmaz öyküler anlatırdı. Bugün bunlardan geriye neredeyse hiçbir iz kalmadı.

Ağır hasar gören bir diğer yapı da 13. yüzyıla uzanan tarihi Paşa Sarayı oldu. Bir müzeye ev sahipliği yapan yapının sergilediği eserler artık kayıp.

Dehdar, kültür ve miras söz konusu olduğunda bunun yalnızca eski bir bina ya da tarihi taşlardan ibaret olmadığını vurgulayarak, “Her taş bir hikâye anlatır” dedi.

Filistin’in Batı Şeria merkezli Turizm ve Eski Eserler Bakanlığı Müsteşarı Cihad Yasin ise Filistinli yetkililer ve Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü’nün (UNESCO) tarihi alanların restorasyonu için üç aşamalı bir plan hazırladığını, ilk maliyetin 133 milyon dolar olarak öngörüldüğünü belirtti.

Yasin, önceliğin çökme riski taşıyan yapıların hızlı müdahaleyle desteklenmesi olduğunu söyledi. Ancak beyaz çimento ve alçı sıkıntısı yaşandığını, Gazze’deki kaynakların sınırlı olduğunu ve restorasyon malzemelerinin fiyatlarının ciddi şekilde arttığını ifade etti.

sdfgt
Gazze Şeridi'nin güneyindeki Han Yunus'ta İsrail hava saldırıları sırasında hasar gören, kısmen yıkılmış Berkuk Kalesi, 16 Kasım 2025 (Reuters)

Gazze Şeridi’nde kültürel mirasın yıkımı, evlerini ve geçim kaynaklarını kaybetmiş yaslı aileler arasında bile ayrı bir acı yaratmaya devam ediyor.

Münzir Ebu Asi, küçük kızı Kenzi’nin Büyük Ömer Camii’nin vurulduğunu duyunca hissettiği derin üzüntü nedeniyle onu teselli etmek zorunda kaldığını söyledi.

Ebu Asi, “Küçük kızım Kenzi çok üzüldü. Camiye saldırı haberini duyduğumuzda biz de şaşırdık; neden böyle bir şey yapıldı?” dedi.

Sözlerini sürdüren Ebu Asi, Paşa Sarayı’nın da bombalanmasının ardından artık kesin bir kanaate vardıklarını belirterek, “Bu işgalin, Filistin kimliğini yok etmek, her türlü Filistin eserini silmek istediği artık bizim için kesinleşti” ifadesini kullandı.