Erdoğan'ın 'Libya’daki Türkler' açıklaması anlama geliyor?

Zayed Hediyye
Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, geçtiğimiz günlerde yaptığı bir açıklamada Libya’nın demografik yapısının 1 milyon Türk’ü içerdiğini söyledi. Söz konusu açıklama, Libya’nın yerel ve resmi düzeyindeki birçok kesim tarafından eleştirilere neden oldu. Öfkeyle verilen yanıtlar ise çoğunlukla bu tezi çürüten iddialar içerdi.
Erdoğan’ın kullandığı ifadelerin ayrıca, Türkiye hükümetinin Fayiz es-Serrac başkanlığındaki Ulusal Mutabakat Hükümeti’ne (UMH) askeri destek amacıyla asker gönderme düşüncesini yansıttığı da belirtildi.
Söz konusu ifade hususunda ortaya koyulan tezlere rağmen büyük abartılarla dolu bu durumun gerçekliğine dair de soru işaretleri gündeme geldi. Zira gerçekten de Türk asıllı Libyalı kabileler mevcut. Peki sayıları, coğrafi dağılımları, krize karşı tavırları nedir ve yıllardır devam eden çatışmada kimin tarafından yer alıyorlar?
Doğru bir istatistik yok
Yetkili makamların, 2006 yılındaki son nüfus sayımı sırasında etnik standartlara ilişkin analizleri ortaya koymaması dolayısıyla Türk asıllı Libyalı nüfusunun tam olarak doğrulanması mümkün değil.
Etnik kökenleri ortaya koyan tek istatistik 1936 yılında İtalya işgal makamları tarafından hazırlandı. Bu istatistiğe göre, 30 bini Libya’nın batı kıyısında, diğer 5 bini de ülkenin doğusundaki Bingazi ve Derne şehirlerinde yaşayan toplam 35 bin Türk kökenli Libyalının bulunduğu tahmin ediliyor.
Bu istatistiğe dayanarak, basit bir hesaplamayla Libya asıllı Tük kabilelerin sayısının şu an birkaç yüz bini geçmediği söylenebilir. Bunların çoğu ise Misrata ve Trablus’ta yaşıyor. O dönemlerde Libya nüfusunun yaklaşık 750 bin olduğu düşünüldüğünde, söz konusu sayımda belirtilen 35 bin kişi ise bu nüfusun yüzde 8’ini oluşturuyor ve şu an 6 milyona ulaşan nüfusun altıda birine denk düşmüyor. Yani oran, Erdoğan’ın konuşmasında dikkat çektiği 1 milyondan daha az.
Türk asıllı nüfus, 1551 yılının ilk zamanlarında Osmanlı Devleti’yle birlikte Libya’ya geldi. O dönemde Türkler, bölgeye göç etmeye başladı. Osmanlı Devleti’nin askerlerinin çoğunluğu yerel Libyalı kadınlarla evlendi. Çocukları, o dönemde Kuloğlu/Köleoğlu olarak biliniyordu, ama zamanla bu soyadı Libya’da tanınmış Türk kökenli bir kabile olan Karağla’ya dönüştü.
Asimile oldular
Şarku’l Avsat’ın Independent Arabia’dan aktardığına göre Libyalı gazeteci Murad er-Rayani, Erdoğan’ın açıklamasını, “Libya halkı arasında kargaşa çıkarma, toplumsal dokuya zarar verme, Libya’ya asker gönderdiğinde askerlerinin üzerinde durabileceği sağlam bir zemin ve askerlerine yandaş sağlama girişimi” olarak yorumladı. Rayani, “Bu, basit nedenlerle işe yaramayacak bir girişimdir. Zira Türk kökenli Libyalılar, akrabalık bağları, töre ve uzun asırlar dolayısıyla topluma entegre oldu. Hayatlarını, ülkelerinde Libyalı olarak yaşadılar ve Libya’da hiç Türk bulunmuyor” değerlendirmesinde bulundu.
Murad er-Rayani, “Türk ırkının Libya’da asimile olduğunun en büyük kanıtı, bu kesimin hiçbiri kıyafet, yemek, müzik ve diğer kültürler de dahil Türk kültürünün herhangi bir yönünü ortaya koymadı” dedi.
Misratalı Türkler
Türk unsurlar, Trablus’un doğusundaki ‘Libya ordusunun en azılı düşmanlara ve şu an Trablus’taki en hırçın savaşçılara sahip’ Misrata şehrinin demografik yapısının önemli bir bölümünü oluşturuyor. O halde, şehirdeki bazı insanların kökenlerinin, bu düşmanlıkla bir ilgisi var mı?
El-Beyda Üniversitesi Tarih Fakültesi’nden Prof. Dr. Ahmed el-Barasi söz konusu soruyu cevapladı. Barasi, Independent Arabia’ya yaptığı açıklamada, “Hayır, bu tam bir saçmalık. Bu düşmanlık, bölgesel nedenlerden kaynaklanmaktadır. Belki de Misrata halkı, Türkiye değil, Misrata taassupçuluğu nedeniyle savaşıyor. Bunun doğruluğunun kanıtı da, Libya’nın doğusundaki eski Türk kökenine sahip Misratalıların, doğudaki varlıklarından dolayı ordu ile savaşmasıdır. Coğrafyaları ve ideolojileri, Libya çatışmasında önemli bir role sahiptir. Ancak çatışma etnik değil. Erdoğan ve diğerleri de bunu çok iyi anlamak zorundadır” ifadelerini kullandı.
Türk kökenli Serrac ve Baş Agha!
Kökleri hala Türk Karağla kabilesine dayanan mevcut Libya arenasındaki tanınmış yüzler arasında, Ulusal Mutabakat Hükümeti (UMH) Başkanı Fayiz es-Serrac ve İçişleri Bakanı Fethi Baş Agha da bulunuyor. Durum itibariyle görevlerine geldiklerinden bu yana Ankara’ya yakınlaşmaları da Libya’daki muhaliflerinin eleştirilerine neden oldu.
Serrac ve Baş Agha ikilisi, onlarca yıldır ticaret yapan Türk ailelere mensup. Bu ailelerin ilk sırasında en az bir asırdır Trablus’ta yaşayan Serrac ailesi geliyor. Aynı şekilde Baş Agha ailesi de Osmanlılarla şehre gelmeleri sonrasında Misrata’da tanınan Karağla ailesine bağlı.
Libya ve Erdoğan Türkiyesi
Gözlemciler, ‘Libya ve son on yılda yaşanan krizle mücadelede takip ettiği politika’ hususunda Erdoğan’ın ortaya koyduğu ifadelerin, iki ülke arasında ekonomik faktörün de büyük etkisiyle 2011 yılına kadar gelişen ilişkileri yıllarca olumsuz etkileyebileceğini ifade etti. Kaddafi’nin oğlu Seyfulislam’ın ortaya koyduğu “Yarının Libya’sı” projesinin alt yapı girişimlerinde Türk şirketler, o dönemde önemli bir pay almıştı. Aynı şekilde raporlar da iki ülke arasındaki ticaret seviyesinin, 2010 yılında yaklaşık 10 milyar dolara ulaştığını göstermişti.
2011 yılı öncesinde Türkiye, Libya’ya 100 milyar dolarlık yatırımda bulundu. Türkiye’nin sadece inşaat sektöründeki yatırımları yaklaşık 15 milyar dolar civarındaydı. 120’ye yakın şirket, 160’tan fazla yatırım projesi ortaya koydu. Türkiye’den yayınlanan resmi rakamlara göre Libya, 25 binden fazla Türk işçi barındırıyordu. Libya, Türkiye turizm ürünlerinin tanıtımı ve turizm sektörü gelir kaynağı açısından önemli bir pazarı temsil ediyordu. Öyle ki Türkiye’ye her yıl 50 binden fazla Libyalı ziyarette bulunuyordu.
17 Şubat 2011 Devrimi’nden başlamasından sonra Türkiye’nin tavrı başlangıçta temkinliydi. Ancak daha sonra hızlıca belirginlik kazandı. Türkiye, o sıralarda Ulusal Geçiş Konseyi’ni tanıyan ilk 10 ülke arasında yer aldı. Konsey’e siyasi ve maddi destek sağladı. Libya Dostları Konferansı’na ve çeşitli toplantılara ev sahipliği yaptı.
Ordu düşmanlarının paktı
2014 yılında Libya arenasının kötüleşmesiyle, ayrıca ordu, siyasi İslami akımlar ve Libya’daki askeri kolları arasındaki askeri çatışmaların başlamasıyla Erdoğan önderliğindeki Türkiye hükümeti, Mayıs 2015’te Bingazi savaşının ve Nisan 2019’ta Trablus’ta kararlı bir savaşın patlak vermesinin ardından son çizgisine ulaştı.
Türkiye’nin Libya’nın içişlerine müdahalesi, benzeri görüşmemiş bir düzeye ulaştı. Siyasi düzeyde verilen destek, UMH’ye ekipman, uzman ve insansız hava aracı sağlanarak askeri düzeye geçiş yaptı. Bu durum ise, ülkenin doğusundaki ordu ve parlamento içerisinde geniş protestolara neden oldu.
Gözlemciler, Erdoğan’ın ‘ordunun Libya’nın başkenti Trablus’a girişini engelleme’ arzusunun, sadece kendisi ve hükümeti tarafından kabul edilen ideolojik yönelimlerin bir parçası olmadığını söylüyor. Gözlemcilere göre bu arzu, yukarıda bahsedilen ekonomik çıkarların ve göz ardı edilemeyecek milyarlarca dolarlık yatırımların bir savunmasını da üstleniyor.

Kritik öneme sahip Maya kenti Caracol'un ilk hükümdarı olduğu düşünülen birine ait mezar keşfedildi. Mezarda bulunan eserler dönemin büyük kentleri arasındaki ilişkiye ışık tutuyor.

Maya dünyasının en büyük ve en önemli şehirlerinden Caracol'un nüfusunun zirve döneminde 100 bine ulaştığı tahmin ediliyor. Ancak diğer pek çok Maya şehrinde olduğu gibi, bilinmeyen nedenlerle MS 900 civarında çöküşe geçti.

Kalıntıları Belize'de yer alan antik kentin harabelerindeki kazılar en az 40 yıldır sürüyor. Fakat bugüne kadar yapılan çalışmalarda hiçbir kraliyet üyesine ait mezara rastlanmamıştı.

Kazılara liderlik eden Houston Üniversitesi arkeologları Diane ve Arlen Chase, etkileyici bir keşifle bu durumu değiştirdi.

İlk kez Caracol'da bir kraliyet mezarı ortaya çıkaran ekip, bunun kentin bilinen ilk hükümdarına ait olduğunu düşünüyor.

Houston Üniversitesi'nden yapılan açıklamaya göre Te K'ab Chaak adlı kralın mezarı yaklaşık MS 350'ye tarihlendi. Araştırmacılar tahta 331'de çıkan Te K'ab Chaak'ın hanedanının en az 460 yıl varlığını sürdürdüğünü söylüyor.

Field Museum'dan arkeolog Gary Feinman, yer almadığı çalışmanın bulguları hakkında "Çok erken bir döneme ait hükümdar buldular, ki bu çok önemli ve bir hanedanın kurucusu olduğu iddia ediliyor" diyerek ekliyor:

Bu büyük bir bulgu.

Araştırmacılar mezarda bulunan kalıntılara dayanarak Te K'ab Chaak'ın 1,7 metre boyunda ve öldüğünde dişi olmayan yaşlı bir adam olduğunu tespit etti.

Chase çifti kalıntılarla birlikte gömülen seramik kapların tarzından mezarın son derece eski olduğu sonucuna vardı. Kırmızı zincifre mineraliyse, çok yüksek statüye sahip birine ait olduğunu anlamına geliyordu.

Arlen Chase "Eşyalar zincifreyle kaplanmışsa kraliyet ailesinin en üst seviyedeki kişileri sözkonusu demektir" diye açıklıyor.

Ekip mezarda yeşim taşından yapılmış üç set kulak süsü de buldu. Maya elitlerinin kullandığı bu değerli eşyalara pek sık rastlanmıyor.

ghyjudcfv — *Çömlek kaplar üzerinde daha önce görülmeyen tasvirler bulundu (Houston Üniversitesi)*

Ayrıca mozaik bir ölüm maskesi de keşfeden araştırmacılar bunun çok daha nadir olduğunu belirtiyor. Chase çifti daha önce sadece bir adet ölüm maskesi bulmuştu.

Arkeologlar mezarda gördükleri çömleklerin de etkileyici olduğunu ifade ediyor. Bu kaplarda Mayaların ticaret tanrısı, bir sinek kuşu ve mızrak tutan bir hükümdarla ona adak adayan kişiler resmedilmişti. Bazılarında maymun, baykuş ve nasua gibi hayvanlar tasvir edilmişti.

Arlen Chase bazı tasarımlar için "Bunları daha önce hiç görmemiştik" diyor.

Araştırmacılar mezardaki bazı eserlerin, yine MS 350'lere tarihlenen diğer iki Caracol mezarındakilere çok benzediğini söylüyor. Bunlar arasında Meksika'nın orta kesiminden gelen yeşil obsidyen bıçaklar ve mızrak fırlatmak için kullanılan bir alet de vardı.

Ekip bu aletlerin genellikle Caracol'un 1200 kilometre uzağındaki Teotihuacán kentiyle ilişkilendirildiğini belirtiyor.

Chase çiftine göre bu durum iki kent arasındaki büyük mesafelere rağmen erken Maya halkının, Orta Meksika topluluklarıyla sanılandan onlarca yıl önce ilişki kurduğuna işaret ediyor. Te K'ab Chak zamanında Teotihuacán'dan Caracol'a yürümek muhtemelen en az 150 gün sürüyordu.

İkili, ellerindeki bulgulara dayanarak kentler arasında ticari ve diplomatik ilişkiler kurulduğunu düşünüyor. Öte yandan bazı uzmanlar net çıkarımlar yapmadan önce daha net kanıtlara ihtiyaç duyulduğunu belirtiyor.

Independent Türkçe, Live Science, New York Times, Smithsonian Magazine, Houston Üniversitesi

Erdoğan'ın 'Libya’daki Türkler' açıklaması anlama geliyor?