Erdoğan'ın 'Libya’daki Türkler' açıklaması anlama geliyor?

​Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyib Erdoğan (AFP)
​Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyib Erdoğan (AFP)
TT

Erdoğan'ın 'Libya’daki Türkler' açıklaması anlama geliyor?

​Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyib Erdoğan (AFP)
​Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyib Erdoğan (AFP)

Zayed Hediyye
Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, geçtiğimiz günlerde yaptığı bir açıklamada Libya’nın demografik yapısının 1 milyon Türk’ü içerdiğini söyledi. Söz konusu açıklama, Libya’nın yerel ve resmi düzeyindeki birçok kesim tarafından eleştirilere neden oldu. Öfkeyle verilen yanıtlar ise çoğunlukla bu tezi çürüten iddialar içerdi.
Erdoğan’ın kullandığı ifadelerin ayrıca, Türkiye hükümetinin Fayiz es-Serrac başkanlığındaki Ulusal Mutabakat Hükümeti’ne (UMH) askeri destek amacıyla asker gönderme düşüncesini yansıttığı da belirtildi.
Söz konusu ifade hususunda ortaya koyulan tezlere rağmen büyük abartılarla dolu bu durumun gerçekliğine dair de soru işaretleri gündeme geldi. Zira gerçekten de Türk asıllı Libyalı kabileler mevcut. Peki sayıları, coğrafi dağılımları, krize karşı tavırları nedir ve yıllardır devam eden çatışmada kimin tarafından yer alıyorlar?
Doğru bir istatistik yok
Yetkili makamların, 2006 yılındaki son nüfus sayımı sırasında etnik standartlara ilişkin analizleri ortaya koymaması dolayısıyla Türk asıllı Libyalı nüfusunun tam olarak doğrulanması mümkün değil.
Etnik kökenleri ortaya koyan tek istatistik 1936 yılında İtalya işgal makamları tarafından hazırlandı. Bu istatistiğe göre, 30 bini Libya’nın batı kıyısında, diğer 5 bini de ülkenin doğusundaki Bingazi ve Derne şehirlerinde yaşayan toplam 35 bin Türk kökenli Libyalının bulunduğu tahmin ediliyor.
Bu istatistiğe dayanarak, basit bir hesaplamayla Libya asıllı Tük kabilelerin sayısının şu an birkaç yüz bini geçmediği söylenebilir. Bunların çoğu ise Misrata ve Trablus’ta yaşıyor. O dönemlerde Libya nüfusunun yaklaşık 750 bin olduğu düşünüldüğünde, söz konusu sayımda belirtilen 35 bin kişi ise bu nüfusun yüzde 8’ini oluşturuyor ve şu an 6 milyona ulaşan nüfusun altıda birine denk düşmüyor. Yani oran, Erdoğan’ın konuşmasında dikkat çektiği 1 milyondan daha az.
Türk asıllı nüfus, 1551 yılının ilk zamanlarında Osmanlı Devleti’yle birlikte Libya’ya geldi. O dönemde Türkler, bölgeye göç etmeye başladı. Osmanlı Devleti’nin askerlerinin çoğunluğu yerel Libyalı kadınlarla evlendi. Çocukları, o dönemde Kuloğlu/Köleoğlu olarak biliniyordu, ama zamanla bu soyadı Libya’da tanınmış Türk kökenli bir kabile olan Karağla’ya dönüştü.
Asimile oldular
Şarku’l Avsat’ın Independent Arabia’dan aktardığına göre Libyalı gazeteci Murad er-Rayani, Erdoğan’ın açıklamasını, “Libya halkı arasında kargaşa çıkarma, toplumsal dokuya zarar verme, Libya’ya asker gönderdiğinde askerlerinin üzerinde durabileceği sağlam bir zemin ve askerlerine yandaş sağlama girişimi” olarak yorumladı. Rayani, “Bu, basit nedenlerle işe yaramayacak bir girişimdir. Zira Türk kökenli Libyalılar, akrabalık bağları, töre ve uzun asırlar dolayısıyla topluma entegre oldu. Hayatlarını, ülkelerinde Libyalı olarak yaşadılar ve Libya’da hiç Türk bulunmuyor” değerlendirmesinde bulundu.
Murad er-Rayani, “Türk ırkının Libya’da asimile olduğunun en büyük kanıtı, bu kesimin hiçbiri kıyafet, yemek, müzik ve diğer kültürler de dahil Türk kültürünün herhangi bir yönünü ortaya koymadı” dedi.
Misratalı Türkler
Türk unsurlar, Trablus’un doğusundaki ‘Libya ordusunun en azılı düşmanlara ve şu an Trablus’taki en hırçın savaşçılara sahip’ Misrata şehrinin demografik yapısının önemli bir bölümünü oluşturuyor. O halde, şehirdeki bazı insanların kökenlerinin, bu düşmanlıkla bir ilgisi var mı?
El-Beyda Üniversitesi Tarih Fakültesi’nden Prof. Dr. Ahmed el-Barasi söz konusu soruyu cevapladı. Barasi, Independent Arabia’ya yaptığı açıklamada, “Hayır, bu tam bir saçmalık. Bu düşmanlık, bölgesel nedenlerden kaynaklanmaktadır. Belki de Misrata halkı, Türkiye değil, Misrata taassupçuluğu nedeniyle savaşıyor. Bunun doğruluğunun kanıtı da, Libya’nın doğusundaki eski Türk kökenine sahip Misratalıların, doğudaki varlıklarından dolayı ordu ile savaşmasıdır. Coğrafyaları ve ideolojileri, Libya çatışmasında önemli bir role sahiptir. Ancak çatışma etnik değil. Erdoğan ve diğerleri de bunu çok iyi anlamak zorundadır” ifadelerini kullandı.
Türk kökenli Serrac ve Baş Agha!
Kökleri hala Türk Karağla kabilesine dayanan mevcut Libya arenasındaki tanınmış yüzler arasında, Ulusal Mutabakat Hükümeti (UMH) Başkanı Fayiz es-Serrac ve İçişleri Bakanı Fethi Baş Agha da bulunuyor. Durum itibariyle görevlerine geldiklerinden bu yana Ankara’ya yakınlaşmaları da Libya’daki muhaliflerinin eleştirilerine neden oldu.
Serrac ve Baş Agha ikilisi, onlarca yıldır ticaret yapan Türk ailelere mensup. Bu ailelerin ilk sırasında en az bir asırdır Trablus’ta yaşayan Serrac ailesi geliyor. Aynı şekilde Baş Agha ailesi de Osmanlılarla şehre gelmeleri sonrasında Misrata’da tanınan Karağla ailesine bağlı.
Libya ve Erdoğan Türkiyesi
Gözlemciler, ‘Libya ve son on yılda yaşanan krizle mücadelede takip ettiği politika’ hususunda Erdoğan’ın ortaya koyduğu ifadelerin, iki ülke arasında ekonomik faktörün de büyük etkisiyle 2011 yılına kadar gelişen ilişkileri yıllarca olumsuz etkileyebileceğini ifade etti. Kaddafi’nin oğlu Seyfulislam’ın ortaya koyduğu “Yarının Libya’sı” projesinin alt yapı girişimlerinde Türk şirketler, o dönemde önemli bir pay almıştı. Aynı şekilde raporlar da iki ülke arasındaki ticaret seviyesinin, 2010 yılında yaklaşık 10 milyar dolara ulaştığını göstermişti.
2011 yılı öncesinde Türkiye, Libya’ya 100 milyar dolarlık yatırımda bulundu. Türkiye’nin sadece inşaat sektöründeki yatırımları yaklaşık 15 milyar dolar civarındaydı. 120’ye yakın şirket, 160’tan fazla yatırım projesi ortaya koydu. Türkiye’den yayınlanan resmi rakamlara göre Libya, 25 binden fazla Türk işçi barındırıyordu. Libya, Türkiye turizm ürünlerinin tanıtımı ve turizm sektörü gelir kaynağı açısından önemli bir pazarı temsil ediyordu. Öyle ki Türkiye’ye her yıl 50 binden fazla Libyalı ziyarette bulunuyordu.
17 Şubat 2011 Devrimi’nden başlamasından sonra Türkiye’nin tavrı başlangıçta temkinliydi. Ancak daha sonra hızlıca belirginlik kazandı. Türkiye, o sıralarda Ulusal Geçiş Konseyi’ni tanıyan ilk 10 ülke arasında yer aldı. Konsey’e siyasi ve maddi destek sağladı. Libya Dostları Konferansı’na ve çeşitli toplantılara ev sahipliği yaptı.
Ordu düşmanlarının paktı
2014 yılında Libya arenasının kötüleşmesiyle, ayrıca ordu, siyasi İslami akımlar ve Libya’daki askeri kolları arasındaki askeri çatışmaların başlamasıyla Erdoğan önderliğindeki Türkiye hükümeti, Mayıs 2015’te Bingazi savaşının ve Nisan 2019’ta Trablus’ta kararlı bir savaşın patlak vermesinin ardından son çizgisine ulaştı.
Türkiye’nin Libya’nın içişlerine müdahalesi, benzeri görüşmemiş bir düzeye ulaştı. Siyasi düzeyde verilen destek, UMH’ye ekipman, uzman ve insansız hava aracı sağlanarak askeri düzeye geçiş yaptı. Bu durum ise, ülkenin doğusundaki ordu ve parlamento içerisinde geniş protestolara neden oldu.
Gözlemciler, Erdoğan’ın ‘ordunun Libya’nın başkenti Trablus’a girişini engelleme’ arzusunun, sadece kendisi ve hükümeti tarafından kabul edilen ideolojik yönelimlerin bir parçası olmadığını söylüyor. Gözlemcilere göre bu arzu, yukarıda bahsedilen ekonomik çıkarların ve göz ardı edilemeyecek milyarlarca dolarlık yatırımların bir savunmasını da üstleniyor.



Komutanı tarafından Gazze'ye girmeye zorlanan İsrail askeri intihar girişiminde bulundu

Geçtiğimiz nisan ayında Kudüs'teki askeri mezarlıkta bir askerin mezarına bayrak diken İsrail askeri (Reuters)
Geçtiğimiz nisan ayında Kudüs'teki askeri mezarlıkta bir askerin mezarına bayrak diken İsrail askeri (Reuters)
TT

Komutanı tarafından Gazze'ye girmeye zorlanan İsrail askeri intihar girişiminde bulundu

Geçtiğimiz nisan ayında Kudüs'teki askeri mezarlıkta bir askerin mezarına bayrak diken İsrail askeri (Reuters)
Geçtiğimiz nisan ayında Kudüs'teki askeri mezarlıkta bir askerin mezarına bayrak diken İsrail askeri (Reuters)

İsrail medyası, Gazze Şeridi'ne yönelik savaşın zorlukları nedeniyle sadece bir hafta içinde dört İsrail askerinin intihar ettiğini bildirdi. İsrail Kamu Yayın Kuruluşu KAN, komutanlarının sorumsuz davranışlarına karşı çıkan birlikteki arkadaşlarının uyanıklığı olmasaydı neredeyse listeye katılacak olan beşinci bir askerin hikayesini açıkladı.

Muhabir Carmela Menashe, askerlerden alıntı yaparak, arkadaşlarının ‘Gazze'ye girmeyi reddettiğini, ancak komutanının onu zorladığını, bunun üzerine askerin silahın namlusunu ağzına dayadığını ve kendini vurmakla tehdit ettiğini, bunun üzerine komutanın onu hafta sonu izninden men ederek cezalandırmaya karar verdiğini’ anlattı.

dfgthy
Meslektaşlarının cenaze töreni için mezarlığa giden yaralı İsrail askerleri, 8 Temmuz 2025 (AP)

İsrailli muhabire göre, ‘asker başlangıçta kabul etti ve Gazze'ye girdi. Ancak sonra geri döndü ve tekrar dışarı çıkmak istedi; komutana orada kalamayacağını açıklamaya çalıştı. Komutan onu hafife aldı ve onu başka cezalarla tehdit etti. Birlikteki arkadaşları son anda devreye girerek intihar etmesini engelledi ve onu psikolojik destek subayıyla görüşmeye zorladı.’

Psikolojik destek subayı, askerin durumunun Gazze Şeridi'ne girmesine izin vermediğine karar vererek onu birlik dışında tedavi görmesi için göndermiş; psikolojik durumunun ciddi olduğu teşhis edilmiş ve askerin ordudan tamamen terhis edilerek tedavi altına alınmasına karar verilmiş.

Muhabir, “Askerin durumu benzersiz değil; savaş binlerce askeri travmatize ediyor. Zamanında gerekli tedaviyi görmeyenler kendilerini ciddi bir depresyon içinde buluyor ve bu da aşırı durumlarda intihara yol açabiliyor” dedi.

4 asker intihar etti

Tel Aviv medyası sadece geçen hafta dört askerin intihar ettiğini ve savaşın başladığı 7 Ekim 2023 tarihinden bu yana intihar eden asker sayısının 44'e yükseldiğini duyurdu.

İntihar eden askerlerin çoğunluğunun aktif görevdeki yedek askerler olduğunu belirten Haaretz gazetesi, İsrailli askeri kaynaklara dayandırdığı haberinde intihar eden askerlerin büyük bir kısmının savaş sırasında psikolojik durumlarını önemli ölçüde etkileyen durumlara maruz kaldıklarını aktardı.

xcvfgbh
Temmuz 2025'te Gazze Şeridi'nde öldürülen meslektaşlarının cenaze töreninde ağlayan İsrailli askerler (AFP)

Gazete, orduda aktif görevde olan İsrailli askerlerin intihar oranlarının önceki yıllara göre artış gösterdiğini doğruladı.

Kaynaklar, intiharların bazen iç raporlarda ‘çatışma dışı ölüm’ veya ‘soruşturma altındaki durumlar’ gibi muğlak etiketler altında kategorize edilmesi nedeniyle gerçek sayının daha yüksek olabileceğini tahmin ediyor.

Şarku’l Avsat’ın Haaretz'den aktardığına göre İsrail ordusu, 2024 yılının başından bu yana yaklaşık bin 600 askerin travma sonrası stres semptomlarından mustarip olduğunu kabul ediyor ve bu da yaklaşık 250 askeri ruh sağlığı nedenleriyle terhis etmesine neden oldu.

Veriler intihar eden askerlerin çoğunun geçtiğimiz mart ayında yeniden başlayan savaştan bu yana çatışmaların devam ettiği Gazze'deki çatışmalara katıldığını gösteriyor.

cdfgthy
Temmuz ayında Gazze'de öldürülen bir İsrail askerinin cenaze töreninden (EPA)

Cepheden dönen askerlerin psikolojik olarak yalnızlaştığı ve özellikle muharebe tugaylarına yeni katılanlar ile dışlanmış sosyal sınıflara mensup askerlere yeterli psikolojik bakım sağlanmadığı belirtiliyor.

Ordu, sahadan dönen askerlerle ilgili sessiz bir iç krizle karşı karşıya; bu askerler fiziksel yaralanmaların ötesinde derin psikolojik yaralar da taşıyor ve bu da bazılarının son bir kaçış olarak intiharı seçmesine neden oluyor.

Gözlemciler Gazze savaşının sadece Filistinlileri tüketmekle kalmadığını, aynı zamanda İsrail'in iç cephesinde de giderek artan bir çatlağa neden olduğunu, askerlerin karada savaşırken psikolojik kaderlerinin havada asılı kaldığını düşünüyor.