Mısır'ın suç mirası: Kadın sünneti

Abdurrahman Ebubekir
Kadına yönelik şiddetle mücadele eden aktivistler, Mısırlı yazar Randa Ziya’ya 'sünnet edebiyatçısı' adını taktı. Nitekim Ziya da ülkesinde kadınlara karşı uygulanan bu gelenek yüzünden yedi yaşında acı bir deneyim yaşamış, ölümden dönmüştü. Ardından kendi tabiriyle bu ‘kanlı mirasla’ yüzleşmede edebiyata ve farkındalık çalışmalarına başvurmuş.
Birleşmiş Milletler’e (BM) göre Mısır, kız çocuklarına yönelik bir şiddet türü sayılmasına rağmen “kadın sünnetinin” yaygın olduğu 4. ülke. Ancak Mısır yasaları, genç kızların cinsel organlarını “iffet” bahanesiyle deformasyona uğratarak onlara bir çeşit zulüm aracı sayılan bu geleneği suç kapsamında görüyor.
Kalıcı deformasyon
Şarku'l Avsat'ın aktardığına göre Independent Arabia’ya konuşan Randa, sünnet hikayesini şöyle anlatıyor:
“Annem, ben yedi yaşındayken, yaşadığımız yer olan Asvan'daki tüm kızlar gibi bu sürece maruz kalmama oldukça hevesliydi. Gelenekleri ve mirası korumak gerekiyordu ya. Müslüman kız çocuklarının sünnet edilmesini iffetten sayan babamın emriyle, kalıcı genital deformasyona neden olan bu suçu işlemek için jinekoloğa gittik. Doktor, bir ana arteri kesti, bu da yalnızca geçici olarak kontrol edebildiği bir kanamaya neden oldu. Sorumluluktan kaçınmak istediği için, iyi olacağımı iddia ederek babamdan beni hızlıca eve götürmesini istedi. Eve geldiğimizde kanama yeniden başlayınca komaya girdim. Daha sonra ambulansla Asvan Hastanesi yoğun bakım ünitesine götürüldüm. İki gün süren komanın ardından uyandığımda anne ve babamın gözlerinde, hakkıma girerek bana karşı işledikleri suçun pişmanlığını gördüm. Çünkü neredeyse ölümüme neden oluyorlardı.”
Kabuslar ve psikolojik saplantılar
Randa, bu acı tecrübenin ardından kendisinde psikolojik takıntının başladığını, üniversite yıllarına kadar kabuslarla boğuştuğunu söylüyor. Bu olayın ardından anne babasının da bu geleneği terk ettiğine değinen Randa, sosyal hizmet bölümünü bitirdikten sonra kız çocuklarının sünnet edilmesine karşı farklı bir açıdan mücadele etmeye karar vererek kısa hikayeler yazmaya başladığını belirtiyor. Bu geleneğe karşı farkındalığı arttırmak için hikayelerde sünnet konusunu ele aldığını, sivil toplum kuruluşlarında (STK) gönüllü olarak çalışmaya başladığını ve kırsal bölgelerdeki aileleri ziyaret ettiğini de ifade ediyor.
Yalınayak
İlk kısa hikayelerini “Yalınayak” adlı kitabında yayınlayan Randa, bu hikayelerde kadın sünnetinin Mısır’daki yaygınlığı, küçük yaştaki kız çocuklarının zorla evlendirilmesi, kadınların mirastan yoksun bırakılması gibi geleneklere değindi. Sosyal medyada popüler hale gelen hikayelerden biri ise kendi yaşadığı trajediyi anlattığı “Acı” adlı hikaye.
Bu hikaye o kadar popüler bir hale geldi ki, Kahire Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nden bir öğretim görevlisi, bu tehlikeli alışkanlığa karşı bilinçlenmeyi sağlamak için bir kısmını alıntılayıp üniversitede okuttuğu kitaba dâhil etmek için Randa’dan izin istedi.
Kadına karşı şiddetle mücadele eden bir STK ise, bu hikayenin şu kısmını poster haline getirdi:
“Benimle bu sünnet arasında var olan intikama benzer bir şey bilmiyorum. Bu, bende bir trajedi haline gelmişken ben ise onu hafızamdan söküp atmaya kuvvetli bir istek duyuyorum. Tüm ayrıntıları zihnimde dolanıyor. Acısı ise kendini hatırlatıp duruyor. Neredeyse her akşam odamın tavanında bu acıyı görüyorum. Unutamadığım, onların da kendilerini unutturmadığı ancak anlatamadığım şeyler var”
Tecrübenin acılığı edebi bir metinde saklı
Luksor Üniversitesi Edebiyat Eleştirmeni Profesörü Mustafa es-Sıbai, Randa’nın yazarlığı ve kitabı hakkında şu ifadeleri kullanıyor:
“Randa, kuşağının sorunlarına kayıtsız kalmayan, içinde bulunduğu toplumu karanlıktan aydınlığa çıkarmak için uğraşan, gelecek vaat eden bir yazar. Acı adlı hikayesinin en önemli özelliği ise yazarın tecrübelerine dayanıyor olması. Metni okuduğunuzda yazarın samimiyetini fark ediyor, onun yaşadıklarını hissediyorsunuz.”
Kısırlık korkusu, sünnetin yayılmasına neden oluyor!
Randa, STK’larla yaptığı çalışmalarda, sünnetin bazı dini fetvalarla ya da eski metinlerle sınırlı olmadığını keşfetmiş. Ancak başta Yukarı Mısır olmak üzere ülkenin kırsalında yaşayan çok sayıda kadının görüşüne baktığında, kızları sünnet etmemenin kısırlığa neden olacağı düşüncesiyle karşılaşmış.
Randa, birçok erkeğin eşler arasındaki ilişkiye olumsuz etkisi nedeniyle bu geleneği reddettiklerini söylüyor. “Sudan sünneti” olarak bilinen ve kadınların hissiyâtını tamamen yok eden uygulama nedeniyle boşanan bir çok çift bulunuyor.
Uygulama Kur'an'da ve Sahih Sünnet'te yok
Randa, “Kur’an-ı Kerim’de ya da sahih hadislerde bu uygulamaya değinen bir ifade bulunmamasına rağmen bunu geleneğin dini söylemlerle meşrulaştırıldığına” değiniyor.
Ancak Kadın sünneti İslam dünyasında "Sünnet (hıtan), erkeklere sünnet, kadınlar için fazilettir." (Ahmed b. Hanbel, V, 75; Ebu Davud Edeb, 167; el-Fethu'r-Rabbânî, XVII, 1312) gibi rivayetlere dayanılarak savunuluyor.
Bedene yönelik saldırı
Kadın sünneti ya da kadın genital mutilasyonu (KGM), tıbbi olmayan nedenlerle kadın üreme organlarının kısmen ya da tamamen çıkarılması, demek. Ritüel olarak yapılan bu uygulama Afrika, Asya ve Ortadoğu’da bazı ülkelerde ya da ülke içindeki bazı topluluklarda görülüyor. UNICEF’in tahminlerine göre 27 Afrika ülkesi, Endonezya, Irak Kürdistan Bölgesi ve Yemen olmak üzere 30 ülkede üreme organlarını sakatlayan bu uygulamanın yapıldığı 200 milyon kadın yaşamakta.
Ulusal Kadınlar Konseyi (UKK) liderlerinden Heda Sadi ise bu konuda şöyle söylüyor:
“Kadınlara yapılan sünnetin zararları saymakla bitmez. Her kızın zihninde en kötü travma olarak kalması bile yeter. Bu, hem ruh hem de bedene sudan gerekçelerle yapılan bir saldırıdır. Bu geleneğin ortadan kaldırılması, herkesin bu konuda çaba göstermesi, kırsal kesimde bu konuda çalışmaların yapılması gerekiyor.”
Ağırlaştırılmış hapis cezasına kadar giden ciddi cezalar
Kadın haklarını konusunda uzman avukat Merve Abdurrahman ise şu açıklamaları yapıyor:
“Mısır anayasası, bu suça karışanlara 5 yıldan 7 yıla kadar hapis cezası veriyor. Şayet sünnet uygulaması ölüme neden olursa, ağırlaştırılmış hapis cezası veriliyor, yapan kişinin mesleğini icra etmesi de yasaklanıyor.”
Ciddi zararlar
Kadın hastalıkları danışmanı İbrahim el-Kudsi, bu prosedürün tıbbi bir altyapısının olmadığını, her yaşta süregelen hastalıklara sebebiyet verebileceğini söylüyor. Özgüven çöküşü gibi psikolojik etkilerine ek olarak idrar yolu enfeksiyonu, yumurtalık kisti, rahim ülseri, fibroitler ya da ilişki sırasında oluşan bazı sorunlar gibi çeşitli hastalık ve sıkıntılara neden olabileceğine de değiniyor.
Bilinçlendirme çağrısı
Randa, Mısır Kültür Bakanlığı'na seslenerek kadına yönelik şiddetle mücadele kapsamında hikayelerinin daha fazla okuyucuya ulaşması için kitabının bakanlık sponsorluğunda basılması çağrısında bulunuyor. Aynı zamanda yakın veya ücra köylere giderek buradakilere bu konu hakkında bilinçlendirme konuşmalarının yapılması gerektiğine değiniyor.
UKK Başkanı Maya Mursi, Şubat ayı başında yaptığı açıklamada, 12 yaşındaki bir kız çocuğunun Asyut vilayetindeki bir köyde özel bir klinikte sünnet olduğu sırada şiddetli kanama nedeniyle hayatını yitirdiğini bildirmişti.

Husam İytani

Arap-İslam tarihinde gelip geçen hanedanlar ve devletler arasında Emeviler, Arap kimliğini canlandırma projesinin bayrağını taşıyacak aday olarak öne çıktı. Beşşar Esed ve rejiminin devrilmesinden sonra Emeviler’den daha fazla bahsedilir oldu. Öyle ki, bazıları Emevi politikası ve kültürünün propagandasını yapmaya başladı.

Bu projenin bayrağını taşımak için neden Emevilerin tercih edildiğini anlamak zor değil. Bu sebep de Esed rejimi, Hizbullah, Irak’ta otoritenin büyük bir bölümü ile Yemen'deki Husiler'in içinde yer aldığı azınlık ittifakını oluşturan “direniş ekseni”nin sonunu duyurmaktan başka bir şey değil. İran önderliğindeki eksen gücünün zirvesinde iken, Lübnan’da (Avncı) Özgür Yurtsever Hareket de destekçi sıralarında oturuyordu.

Ancak “yeni Emeviler” meselenin sadece Maşrık’ın (Levant) kaderini belirleme konusunda Arap kontrolünün yeniden sağlanması meselesinden ibaret olmadığını, aynı zamanda bu görevi Sünni Arap Müslümanların üstlenmesine, direniş ekseninin başını çeken mezhep ve dini grupların, son dönemde yaşadıkları yenilgiler ve Esed rejiminin çökmesiyle bir kenara itilmesine kadar uzandığını söylemekten kaçınıyorlar.

Ancak “tarihi” Emeviler belirsiz bir tercih gibi görünüyor. En azından bunu söyleyebiliriz. Zira Emeviler hakkında sahip olduğumuz bilgilerin büyük çoğunluğunun devletin yıkılmasından sonra yazıldığı ve onlara karşı açıkça düşman bir tavırdan geri kalınmadığı konusunda görüş birliği vardır. Onlar hakkında elimizdeki en eski kitap, Emeviler döneminin sonlarında doğup Abbasiler döneminin başlarında kitabını yazan Halife bin Hayyat'ın kitabı olabilir. Emevi devletinin bir asır bile sürmediğini, yöneticilerinin bir yandan fetihlerle, diğer yandan da iç ve kabileler arası savaşlarla meşgul olduklarını da belirtmeden geçmeyelim. Öte yandan modern arkeoloji ve nümizmatik, Emeviler hakkında şu anda dolaşımda olanlardan farklı bilgiler sunmaktadır. Emevi tarihiyle ilgili dolaşımda olan anlatılar arasındaki çelişkilerin ayrıntılarına girmeden, Ürdün’deki Kusayr Amre’de keşfedilenler, Emevi tarihi hakkında bütün bilinenleri sorgulamak için yeterlidir.

Emeviliği canlandırmak, geçmişi geleceğe rehber kılan bir rüya haline getiren Baas ideolojisiyle aynı kaynaktan besleniyor

Dini açıdan Emevi Halifeliğinin Sünni mezhebine mensubiyeti, sadece Şiiliğin kurucusu olarak görülen İmam Ali bin Ebu Talib ile yaşadığı ihtilaf üzerinden tespit edilmektedir. Bu ise Sünnilik ve Şiiliğin ancak daha sonraki dönemlerde iki ayrı mezhep olarak ortaya çıktığı gibi bazı gerçekleri göz ardı etmektedir. Emevilerin, mutlak ve monarşik yönetimi meşrulaştırmak için Cebriyye’yi bir devlet doktrini olarak benimsedikleri doğrudur; ancak Emeviler dönemi bir bütün olarak belirli fıkıh akımlarının ortaya çıkışına tanık olmamıştır. Bunların çıkışı Abbasiler dönemine kadar ertelenmiştir.

Dini- fıkhi açıdan durum bu şekildedir. Öte yandan mevcut kaynaklara dayanırsak, Emevi imparatorluk projesinin devletlerin devamlılığı için yeterli unsurlara dayanmadığını görüyoruz. Emeviler dönemindeki fetihlerin hızı bizi şaşırtsa da örneğin, “Endülüs’ten Sind’e kadar uzanan” halifeliğin, sadece fetihlerden elde edilen ganimetlerin dağıtımının esas alındığı bir vergi sistemine dayandığını görürüz. Ancak kaynakların tükenmesi, Yezid bin Velid'in “kesintici” diye adlandırılmasına neden olan maaşlarda yaptığı kesintiler gibi devletin askerlerine karşı yükümlülüklerini yerine getirme gücünün azalması, bunun isyan ve hoşnutsuzluk hareketlerini körüklemesi sebebiyle bu fetihler de durdu.

Burada önemli olan, romantik milliyetçiliği andıran, basit bir canlandırma eğilimi ve çocuksu bir tarih anlayışı taşıyan imparatorluk projesi, bugün Suriye'de gördüğümüz türden, kuruluşu büyük engellerle karşı karşıya olan bir devletin sloganı olmaya uygun mudur?

Açıktır ki, Emeviliği yeniden canlandırmayı siyasi bir fikir olarak ortaya atanlar, bu sloganın, Endülüs ve Sind’de dalgalanan Emevi devletinin bayraklarıyla sınırlı görünen anlamını benimsemekle yetinmektedirler. İsrail tankları ülkenin güneyinde ilerlerken, devletin yeniden birleşme ve iç uzlaşı umutları şu ana kadar parlak görünmezken, ekonomide kayda değer bir iyileşmenin görülmediği bir dönemde, fetih övgüleri söylemenin anlamını hesaba katmadıkları açıktır.

Bu söylediklerimiz, mirasa, (hayali bile olsa) tarihe ya da toplumun beklenti ve hayallerine yönelik bir saldırı değildir. Bilakis söylenmesi gereken, bizi o devirlerden, köprülerin altından çok suların aktığı bin iki yüz yılı aşan bir zamanın ayırdığıdır. Geçmişe dönmenin çoğu zaman tarihe nesnel olarak bakıldığında hiçbir temeli olmayan yanılsamalara yatırım yapmak olduğudur. Dahası bu, Emeviliği canlandırmanın, geçmişi geleceğe rehber kılan bir rüya haline getiren Baas ideolojisiyle aynı kaynaktan beslendiğini göstermektedir. Baas Partisi’nin sonu ise kötü bir şekilde devrilene kadar geçmişi, bugünü ve geleceği mahveden Irak ve Suriye Baası olarak ikiye bölünmek oldu.

O halde yeni Emevilerin, okul kitapları, müfredat ve Feyruz'un seslendirdiği Said Akl’ın şiirleri çıkarıldığında, bu sloganlarından geriye ne kalacağını kendilerine sormaları daha iyi olmaz mı?

*Bu makale Şarku'l Avsat tarafından Londra merkezli Al Majalla dergisinden çevrilmiştir.

Mısır'ın suç mirası: Kadın sünneti