İlham et-Talibi
Faslı uzmanlar ve doktorlar, çocuklarda ‘kansızlık (anemi) ve daha ciddi hastalıklardan fiziksel ve zihinsel engellere kadar’ kalıtsal hastalıkların görülme sıklığını artırdığı gerekçesiyle akraba evliliğine karşı uyarıda bulundu.
Akraba evliliği, çocukların sağlığı üzerindeki etkilerine rağmen Fas’ın kırsal kesiminde bazı aileler arasında hala yaygın. Zira akraba evliliği, Faslı ailelerin sıkı sıkıya sarıldığı, terk edilmeyen geleneklerinden biri.
İbrahim’in hikayesi
Fas’ın kuzeybatısında yer alan Ben Slimane şehrinden İbrahim Faraci, zihinsel ve hareket etme engeli olan 6 çocuğuyla birlikte yaşıyor. 66 yaşındaki İbrahim, çocuklarının engelli olmasının nedenleri hakkında, “Teyzemin kızıyla evliliğim, özel ihtiyaçları olan çocuklara sahip olmamızın önemli bir nedeni. Okuma yazma bilmiyoruz. Hiçbir şey bilmiyoruz. Gerekli tıbbi önlemleri almadık” ifadelerini kullandı. İbrahim Faraci, “Karım ve ben, akraba evliliğinin çocuklar üzerindeki olası etkilerinden haberdar değildik” dedi. Üç yıl önce eşi ölen İbrahim, altı çocuğunun sorumluluğunu üstlenmek zorunda kaldı. İbrahim, “Karımın ölümünden bu yana acılarım daha da arttı. Onların sorumluluğunu yalnız başıma üstleniyorum. Çünkü hareket edemiyorlar. Onları omzumda taşıyorum, yemek yemeleri için tekerlekli sandalyeye oturtuyorum. Ben, onlar için her şeyiyim” açıklamasında bulundu.
Yüzde 5,1
İbrahim’in en küçük oğlu 18 ve en büyük oğlu da 36 yaşında. Zamanlarının çoğunu evde televizyon izleyerek geçiriyorlar. İbrahim Faraci, “Çocuklarımın sessizlikte acı çektiğini gördüğümde üzülüyorum. Onları desteklemekten acizim. Evin dışında olduğumda, onlar için endişeleniyorum. Onlara bir zarar gelmesinden korkuyorum” dedi.
Şarku'l Avsat'ın Independet'dan aktardığı habere göre Fas’taki Yüksek Planlama Komisyonu, 2014 yılında engelli olanların sayısının 1 milyon 703 bin 424 olduğunu ve ülke genelinde tahminen 5,1 düzeyinde yaygınlık gösterdiğini açıkladı.
Komisyon, özel ihtiyaçları olan 1.703.424 kişi arasında, günlük hayati aktivitelerinden (görme, işitme, merdiven çıkma, yürüme hatırlama, odaklanma, kendine dikkat etme ve normal dilini kullanarak iletişim kurma) birini gerçekleştiremeyen 393 bin 919 kişinin (yüzde 23,1) bulunduğunu belirtti.
“Akraba olmayan bir erkekle evlilik kabul edilemez”
Fas’ın güneyindeki Taroudant şehrinin eteklerinde, kızının zihinsel ve fiziksel sakatlığından mustarip olan Aişe Ozeyt, “Hamileliğim sırasında testlere girmem gerektiğini bilmiyordum” dedi. 7 yaşındaki kızı Nimet, zamanını yatakta yatıp uyuyarak geçiriyor. Aişe, “Aile gelenekleri, akraba evliliğini teşvik ediyor. Akraba dışında bir erkekle evlilik kabul edilmiyor” ifadelerini kullandı. Gelenekleri suçlayan Aişe Ozeyt, akraba olmayan bir kızla evlenmeyi reddeden bu geleneğin, kızı Nimet’in acziyetinin bir nedeni olduğunu söyledi. Aişe’nin kocası, eşinin fiziksel ve zihinsel engelli bir kız çocuğu doğurmasını ve onun sorumluluğunu üstlenmeyi kabul etmedi. Bu çerçevede Aişe, “Kızım doğar doğmaz kocam evi terk etti ve beni doğumundan sorumlu tuttu. Çünkü onu ve köy halkının ona engelli babası demesini kabul etmedi” ifadelerini kullandı.
Kocasının evden ayrılmasının kendisini bir çiftlikle iş aramaya ittiğini söyleyen Aişe Ozeyt, “Pazarda çalışmak zor ve yorucu olsa da kızımın masraflarını, tedavi ve ilaç paralarını karşılamak için çabalamak zorundayım. Başka bir alternatifim yok” dedi.
Akraba evliliği, aile mirasını koruyor
Fas’taki bazı aileler, akraba evliliğinin ‘akraba birlikteliğinin ve tarım alanlarını korumanın bir yolu’ olduğuna inanıyor. Bu çerçevede dayısının oğluyla evlenen ve zihinsel engelli bir çocuğu olan Zehra el-Avni, “Kabilem, kadınların nadiren yabancılarla evlenmesine izin verir. Çünkü birçok aile, akraba evliliğinin aile birlikteliğini korumanın ve bir yabancının aile mirasından faydalanmasını önlemenin en iyi yolu olduğunu düşünüyor” dedi.
Zehra, engelli bir çocuğa sahip olmanın, Allah’ın bir takdiri olduğunu ve bu durumun kabul edilmesi gerektiğini ifade etti. Zehra el-Avni, kültür ve gelenekleri anladığını ve eşiyle aralarında herhangi bir anlaşmazlık olduğu anda ailelerinin bunu çözmek için müdahale ettiğini vurguladı.
Zehra el-Avni, “Aile geleneklerine ve adetlerine saygı duymak için yetiştirildik. Kuzenimle olan evliliğim bu geleneklerin bir parçası ve engelli bir çocuğa sahip olmak Allah’ın kabul etmesi gereken bir armağandır” dedi.
Tıbbi Genetik Bilimi
Fas Sağlık Enstitüsü’nde Tıbbi Genetik Bölümü tarafından yapılan bir araştırma, 2016 yılında akraba evlilikleri oranının, Fas toplumunda yüzde 15 olarak tahmin edildiğini gösterdi. Bu oranın, 2010 yılında yüzde 21’i aştığı ve köylerdeki akraba evliliği oranının yüzde 33’e ulaştığı belirtildi. Bu çerçevede çocuklarda, yüzde 50 oranında kalıtsal hastalık görüldüğü vurgulandı.
Öte yandan Rabat’taki İbn Sina Hastanesinde Pediatri Bölüm Başkanı Profesör Yamine Karyol, “Fas’ta yaygın olan hastalıklardan bazıları akraba yoluyla yayılıyor. Çocuk, ilk başlarda tedavi edilirse normal yaşantısına geri dönebilir. Ancak aile, uygun vakitte müdahale etmezse çocuk, zihinsel gerilik ve davranış bozukluğundan mustarip kalabilir. Bu durum da okula kaydolmasını zorlaştırır” ifadelerini kullandı.
