Hüda et-Trablusi
Yarım asırdan fazla bir süredir Tunus devletindeki tüm otoriteler tek adamın tekelindeydi. Tıpkı Habib el-Burgiba gibi Zeynelabidin bin Ali de iktidar koltuğuna yapışıp vazgeçmemişti. Ancak altı yıl önce 26 Ocak 2014 tarihinde Ulusal Kurucu Meclis’in anayasa değişikliğini onaylamasının ardından siyasi sahne değişti. Söz konusu değişiklik sonucunda cumhurbaşkanının yetkilerini sınırlayan yarı parlamenter bir sistem kabul edildi.
Tunus'taki mevcut siyasi sisteme göre, siyasi güç, doğrudan halk tarafından seçilen Halk Meclisi ve parlamento tarafından güvenoyu verilen bir hükümete ek olarak vatandaşlar tarafından da seçilen Cumhurbaşkanı olmak üzere üç kuruma ayrılıyor. Başbakan ise Cumhurbaşkanı tarafından seçiliyor.
Pasif bir konum
Devrim sonrası kurulan yeni sistemin uygulamaya konmasından yaklaşık altı yıl sonra, Cumhurbaşkanı makamı, devlet hiyerarşisinin tepesindeki tek adamdan, sınırlı yetkilere sahip bir konuma dönüştürüldü. Tüm Tunus tarafından bilinen en önemli dosyalar üzerinde hiçbir gücü yok. Tunus'ta siyasi sahnenin özgüllüğüne uygun olmaması nedeniyle, bu sistemi değiştirmek için birçok çevreden çağrılar yükseldi. Bunun yanısıra otoritenin üç başkanlık arasındaki ayrımı ışığında sorumluluklar tanımlanamadığı ifade ediliyor.
Tunus'taki siyasi sistemin değiştirilmesi sorunu, parlamentonun sallantılı performansı ışığında 2016'dan beri gündeme getirilmişti. Bu sistemi değiştirmek isteyen sesler, Tunus’ta son yapılan seçimlerden sonra parlamentonun yapısının dağılması sonrasında yükseldi. Bu durum ülkede siyasi istikrarı önlüyor.
‘Halk Hareketi’ temsilcisi Hatem el-Bubekri, Independent Arabia’ya yaptığı açıklamada, cumhurbaşkanları ve başbakanlar arasındaki yetkileri yeniden düzenlemenin vaktinin geldiğini düşündüğünü söyledi. Rolünün daha etkili olması için Cumhurbaşkanı lehine yeniden bir güç dağılımı çağrısında bulundu.
Parlamenter sistemin diğer demokratik ülkelerde başarılı olduğunu ifade eden Bubekri, Tunus'ta siyasi irade ve kamu çıkarları konusunda fikir birliği olmayan başkanlarla başa çıkma yolunun temel sorunu oluşturduğunu söyledi.
Bubekri, cumhurbaşkanının rolünü, ülke çıkarlarını bir kenara atan ve kendi lehine zayıflatmaya çalışan Nahda Hareketi’ni eleştirdi.
Yorum farklılığı
Cumhurbaşkanına ek yetkiler verilmesini içeren anayasa değişikliği çağrıları, Tunus’un eski Cumhurbaşkanı Baci Kaid es-Sibsi döneminde başladı. Sibsi, o dönemde, cumhurbaşkanı yetkileri de dahil olmak üzere siyasi sistemi değiştirilmiş parlamenter sistemden değiştirilmiş başkanlık sistemine değiştirmeye yönelik hiçbir girişime karşı çıkmayacağının altını çizmişti.
Çağrı, Sibsi’nin 2019 yılının Mart ayında ‘bağımsızlık günü’ münasebetiyle Kartaca Sarayı’nda yaptığı bir konuşmada çok daha açıktı. Sibsi konuşmada, anayasanın bazı kısımlarında ‘yorum farklılığının’ söz konusu olduğunu söylemişti. Anayasa değişiklik tekliflerinin hazır bir kopyasına sahip olduğunu ifade etmişti. Ancak dönemin parlamentosunun gecikmesi Sibsi’nin iradesini engellemişti.
Tunus’ta Cumhurbaşkanı’nın yetkileri kısıtlanmış olmasına rağmen, pozisyon Tunus halkı için en önemli makam olmaya devam ediyor. Eski Bakan ve Siyasi Aktivist Fevzi Abdurrahman, Independent Arabia’ya yaptığı açıklamada anayasanın öngördüğü siyasal sistemin bir vadide ve siyasi uygulamanın başka bir vadide olduğunu söyledi.
Abdurrahman, “Kamuoyuna nezdinde Cumhurbaşkanı siyasi yaşamın en önemli aktörüdür ve ikincil aktör olmak kabul edilemez. Ancak bugünkü sistemimiz, uygulama açısından parlamenter değil, partisel bir yapıdadır ve bu partiler, özellikle de Nahda, ülkenin tüm işlerini merkezi ve yerel bir yürütme otoritesinden, yasama, uygulama ve izleme organları, organizasyonlar, toplumlar ve sivil toplumdan kontrol etmek istiyor” dedi. Performansını eleştirerek, "Bu partiler totaliter olmayan rasyonel partiler düzeyinde gelişemediler" ifadelerini kullandı.
Baci Kaid es-Sibsi’den ya da Kays Said’den miras kalan cumhurbaşkanı pozisyonunun, siyasi hayatta etkili bir aktör olmayacağını söyleyen Abdurrahman, bu seçim, konumun sembolizmi ve genel seçimlerin sembolizmi göz önüne alındığında kabul edilebilir olacağını düşünüyor.
Kötü iletişim performansı
Tunus Üniversitesi Siyasal İletişim Bölümü’nden Prof. Dr. Muhammed Fahri Şelbi, cumhurbaşkanının rolünü yansıtan bir olaya değinerek, “Fransa’dan talep edilen özür listesi konusunda medya, politikacılar ve halk sosyal medyada bazen coşkuyla bazen de stres içerisinde tartışırken Cumhurbaşkanı bu konuda derin bir sessizliğe büründü. Aslında özür listesi, yetkilerinin yani diplomatik alanın tam da merkezinde yer alıyor” dedi.
Prof. Dr. Şelbi, “Bu sahne Tunus siyasi yaşamında iki önemli şeyi, yani Başkanlığın azalan siyasi rolünü ve zayıf iletişim performansını vurgular” ifadelerini kullandı.
Azalan siyasi role gelince Şelbi, "2014 anayasasının getirdiği hükümet sistemi, cumhurbaşkanına açık olmayan güvenlik güçleriyle birlikte, diplomasi ve savunma olmak üzere sadece iki rol kazandırdı. Ülkedeki kamu yaşamı üzerindeki etkisi ise geriledi. Yönetim üç başlı bir hal aldı. Bunlardan en büyüğü Parlamento, ki aslında bir parti meclisi. Bu partilerin bir kısmı hükümeti oluşturuyor, bu durum da iktidarı mutlaklaştırıyor” dedi.
Şelbi, sözlerine şöyle devam etti: “Ancak cumhurbaşkanlığının rolü, Sibsi döneminde bugünden çok daha fazlaydı. Çünkü parlamentodaki çoğunluğu oluşturan Nida Tunus partisine dayanıyordu. Sonra partisinin ortadan kaybolmasıyla rolü zayıfladı. Herhangi bir partiye mensup olmayan Kays Said için ise durum çok farklı bir hal aldı.”
Prof. Dr. Şelbi ayrıca "Bu siyasi sistem cumhurbaşkanının pozisyonunu zayıflatır ve onu aynı anda parlamento, başbakan veya her ikisi ile çatışmaya sokar" dedi.
Said’in mizacı ketum
Şelbi, kötü iletişim performansı konusunda ise bu durumun üç nedenden kaynaklandığı ifade etti. Tunus Üniversitesi Profesörü, “Bunlardan birincisi, cumhurbaşkanının yetkilerinin yetim kalan iki alanla sınırlandırılması, ki bu durum onun veya faaliyetlerinin ortaya çıkma şansını azaltır. Bunun yanısıra bu alanlar, Libya gibi nadir durumlar dışında halkı doğrudan ilgilendirmiyor. Halkı ilgilendiren sosyo-ekonomik alandaki vurucu konular, hükümet ve parlamentonun elinde” şeklinde konuştu.
“İkinci neden ise faaliyetleri cumhurbaşkanlığının web sitesi veya ‘Facebook’ sayfasında yayınlamakla sınırlı olan iletişim bölümünün körelmişliğidir” diyen Şelbi, bunun iletişim merdivenin en alt ve en zayıf basamağı olduğuna işaret etti.
Şarku’l Avsat’ın Independent Arabia’dan aktardığı haberde Şelbi, sözlerini “Kays Said, çoğunluğun anlamadığını söylediği Arapçası nedeniyle iletişiminin zayıf olmasının yanısıra ketum bir mizaca sahip. Konu fasih dil ile ilgili değil, tonunu, akışını ve yoğunluğunu kelimelerini gölgede bırakan monotonluk ile ilgili. Bu, ne makamın ne de söylemin değişimiyle değişebilir” ifadeleriyle sonlandırdı.
