Günbatımında kırmızı ve turuncuya çalan gökyüzü, Dünya’nın kendine has özelliklerinden biri. Peki Güneş Sistemi’ndeki diğer gezegenlerde günbatımları hangi renklere bürünüyor?
Bu cevap gezegenden gezegene değişiyor. NASA’ya göre, Mars’ta Güneş akkor bir mavide doğup batarken, Uranüs’te gökyüzü maviden turkuaza dönüyor. Satürn’ün uydularından Titan’da ise Güneş ufukta kaybolurken gözyüzü sarı ve turuncudan kahverengiye uzanan renkler taşıyor.
2014’te Mars’taki günbatımlarının neden mavi göründüğü üzerine yazdığı makaleyi hakemli bilim dergisi Applied Optics’de yayımlayan matematikçi Kurt Ehler, günbatımı manzaralarındaki farklılığın, renk tonlarının gezegenin atmosferine ve atmosferdeki parçacıkların Güneş ışığını nasıl saçılıma uğrattığına bağlı olduğunu söylüyor.
Space.com'a göre Ehler, “Bu çetrefilli bir konu. Herkes, günbatımlarındaki mekanizmanın Dünya’dakinin bir kopyası olduğuna dair peşin hüküm vermiş” diyor.
Işığın dalga boyundan daha küçük moleküllerin yol açtığı Rayleigh saçılması, Dünya’da gün ortasında gökyüzüne mavi renk veriyor. Ancak bu durum günbatımı ve gündoğumunda değişiyor. Çünkü bu anlarda Güneş ışınları, atmosferde daha uzun yol kat ediyor ve kısa dalga boylu mavi ışık daha fazla saçılıma uğruyor.
Dünya’da atmosfer büyük oranda azot ve oksijen gazlarını içeren küçük gaz moleküllerinden meydana geliyor. Bu gazlar; mavi ve menekşe (violet) gibi kısa dalga boylu ışıkların, kırmızı gibi uzun dalga boylu ışıklardan daha fazla saçılıma uğramasına yol açıyor. Gündoğumu ve günbatımında Güneş ışınlarının atmosferde daha uzun yol kat etmesi ve mavi ışığın daha fazla saçılıma uğraması, uzun kırmızı ve sarı dalga boylarının oranını arttırarak gökyüzünde gördüğümüz kırmızı tonlarını oluşturuyor.
Ehler, atmosferdeki gazların hakim olduğu herhangi bir gezegende uzun dalga boylu ışıkların benzer bir motif oluşturacağını söylüyor. Ancak bir gezegenin atmosferinde gazdan başka şeyler ağırlıktaysa, günbatımının görünüşü tamamen farklı oluyor. Mars’ın mavi günbatımına da bu neden oluyor.
Ehler şöyle açıklıyor:
"Mars'taki atmosferik gazların yoğunluğu buradakinin yalnızca 80’de biri civarında. Bu saçılımda büyük toz parçacıkları baskın geliyor."
Mars yer aracı Spirit’ten elde edilen verilerin kullanıldığı 2014’teki çalışmada Ehler ve meslektaşları Mars’taki tozun ışığı gaz moleküllerinden çok farklı biçimde saçılıma uğrattığını ortaya koydu. Araştırmacı “Mavi günbatımının sebebi, bu toz parçacıklarının ışığı saçılıma uğratma biçimidir” diyor.
Dünya’daki gibi gaz molekülleri ışığı her yöne saçarken toz parçacıkları ışığın tek bir yönde, ileri doğrultuda devam etmesini sağlıyor. Dahası toz parçacıkları, kırmızı ışığı maviden daha büyük açılarla saçıyor. Mavi ışığın kırmızı ışık kadar dağılmaması Mars’ta “mavi ışığı kırmızı ışıktan yaklaşık 6 kat daha yoğun” hale getiriyor.
Independent Türkçe'de yer alan habere göre, Ehler’e göre Kızıl Gezegen’deki günbatımına bakıldığında aslında “Güneş diskinin beyaz olduğu" görülüyor çünkü ışık Mars atmosferi boyunca ilerlerken renk değiştirmiyor.
Kısacası, diğer gezegenler ve doğal uyduların atmosfer bileşimini ayrıntılı bir biçimde anlamadan günbatımının nasıl görüneceğini tahmin etmek neredeyse imkansız. Eğer bu gökcisimleri gazlı bir atmosfere sahipse günbatımında daha uzun dalga boylarını görmeyi bekleyebilirsiniz.
Artık günbatımını seyrederken unutmayın ki bu, Dünya gibi gaz atmosfere sahip gezegenlerin kendine has özelliklerinden biri.
