Etiyopya, Nahda Barajı’na dair mini Afrika zirvesi çağrısında bulunurken Sisi, tek taraflı adımları reddediyor

Etiyopya, Nahda Barajı’na dair mini Afrika zirvesi çağrısında bulunurken Sisi, tek taraflı adımları reddediyor
TT

Etiyopya, Nahda Barajı’na dair mini Afrika zirvesi çağrısında bulunurken Sisi, tek taraflı adımları reddediyor

Etiyopya, Nahda Barajı’na dair mini Afrika zirvesi çağrısında bulunurken Sisi, tek taraflı adımları reddediyor

Etiyopya, Salı günü Nahda Barajı konusundaki anlaşmazlıkların tartışılacağı mini bir Afrika zirvesi ilanında bulunurken Mısır Cumhurbaşkanı Abdulfettah es-Sisi ise Nil suları üzerinde ülkesinin haklarına zarar verecek tek taraflı eylemleri reddettiğini bildirdi. Aynı zamanda, barajın dolum ve işletim konusunun tüm taraflar arasında kapsamlı bir anlaşma ile yürütülmesi çağrısında bulundu.
Sudan, dün, Başbakan Abdullah Hamduk’un Nahda Barajı hakkında görüşmek üzere 21 Temmuz'da gerçekleştirilecek mini Afrika zirvesine Afrika Birliği (AfB) Başkanı tarafından davet edildiğini doğruladı.
Sudan Sulama Bakanı Yasir Abbas dün resmi Twitter hesabından yaptığı paylaşımda, "Nahda Barajı'nın doldurulması ve işletilmesi konusunda anlaşmaya varmak için zirveye katılmayı dört gözle bekliyoruz" ifadelerini kullandı. Sudan, Mısır, Etiyopya ve Güney Afrika liderleri zirveye AfB Başkanı gözetiminde AfB’den 5 gözlemci huzurunda katılacak.
Sudan, Mısır ve Etiyopya arasında daha önceki düzenlenen müzakere turları, Mavi Nil üzerine inşa edilen barajın yasal ve teknik yönlerindeki tartışmalı noktaların üstesinden gelemedi. Nitekim barajın Nil Nehri’ndeki su kaynaklarına yönelik etkisinden korkuluyor.
Kahire ve Hartum; Addis Ababa’nın baraj rezervuarını doldurmaya başlamadan önce barajın dolum ve işletim hususları konusunda yasal olarak bağlayıcı bir anlaşmaya varmaya çalışıyor. İki ülke de anlaşmazlıkların olduğu noktalarda kapsamlı bir anlaşmaya varmadan tek taraflı adım atılmasını reddettiklerini defalarca duyurdu.
Etiyopya, Perşembe günü, Nahda Barajı rezervuarını doldurmaya başladığı yönündeki haberleri inkar ederek Sudan ve Mısır'a güvence vermişti.
Mısır Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü Bessam Radi’nin bildirdiğine göre Cumhurbaşkanı Sisi, Güney Afrika Cumhurbaşkanı Cyril Ramaphosa ile bir telefon görüşmesi gerçekleştirdi. Görüşmede, Nahda Barajı dosyasındaki ve AfB’nin himayesinde birçok uluslararası gözlemcinin varlığında son zamanlarda yapılan ilgili üçlü müzakereler hakkındaki gelişmeler ele alındı.
Sözcü Radi, söz konusu görüşmede Nahda Barajı konusunda Mısır’ın konumu ve Nil Nehri’nin Mısırlılar için varoluşsal bir sorun olduğu konusunun masaya yatırıldığını bildirdi. Açıklamada, barajın dolum ve işletim konusunun tüm taraflar arasında kapsamlı bir anlaşma ile yapılması gerektiği aktarıldı. Cumhurbaşkanlık, “Bu hayati konuda Mısır ile Sudan arasındaki yoğun koordinasyonun sürdürülmesi kararına varıldı” vurgusunda bulundu.
AfB, ABD, Avrupa Birliği ve Dünya Bankası gözlemcileri huzurunda üç ülke arasında gerçekleştirilen iki haftalık söz konusu müzakerelere sponsorlukta bulunmuş; ancak istenen sonuca ulaşım sağlanamamıştı. Birlik, müzakerelere devam etme ve söz konusu hususlara bir çözüm bulma olasılığını tartışmak için günler içinde bir mini zirve düzenlemeyi planlıyor.
Etiyopya, 4 milyar dolara mal olan ve 6 bin 450 megavat elektrik kapasitesine sahip baraj ile Afrika'nın en büyük elektrik ihracatçısı olmayı hedefliyor. Ancak barajın 100 milyondan fazla insanın bağımlı olduğu Nil’den su tedarikinin en az yüzde 90 oranında düşüşe neden olmasından korkuluyor.
Diğer yandan Cumhurbaşkanı Ramaphosa ise Nahda Barajı ile ilgili gerçekleştirilen son müzakerelerde Mısır’ın yapıcı yaklaşımından övgüyle bahsederek, Mısır’ın Afrika Birliği himayesinde yaşanan krize çözüm getirilme konusundaki samimi iradesine değindi.
Kahire, Mısır, Etiyopya ve Sudan arasında Hartum'un sponsorluğunda Haziran ayı ortasında gerçekleştirilen üçlü görüşmelerin başarısız olmasının ardından Nahda Barajı meselesini Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'ne (BMGK) sevk etmişti.
AfB sponsorluğundaki müzakerelere olan bağlılığını teyit eden Sudan, herhangi tek taraflı bir eylemi reddederek üç ülkenin çıkarına uzlaşma çağrısında bulundu.
Hartum’daki Etiyopya maslahatgüzarı Mekonnen Gossaye Tiba, Su, Sulama ve Enerji Bakanı Seleshi Bekele’nin barajın dolumu hakkındaki açıklamalarını reddetmiş; söz konusu müzakerelere devam etme taahhüdünü doğrulamıştı.
Üç ülke arasındaki müzakereler geçen Pazartesi günü sona ermiş, ancak barajın ilk dolumu ve işletimi hakkında herhangi bir anlaşmaya varılamamıştı.
Anlaşmazlık noktalarında fikir birliğine varmak için Güney Afrika Cumhurbaşkanı Ramaphosa liderliğindeki AfB girişimine güvenen Sudan, birliğe sunduğu raporda üç ülke arasında kapsamlı ve kabul edilebilir bir anlaşmaya temel teşkil edeceğini umduğu bir taslak anlaşma hazırladı.



Libya, siyasi ve askeri bölünmüşlüğü sona erdirmek için ‘barışçıl bir çözümden’ bahseden Trump'ın kronik siyasi krizi çözecek ‘planını’ bekliyor

Libya Ulusal Birlik Hükümeti (UBH) Başbakanı Abdulhamid Dibeybe, ABD Afrika Komutanlığı'ndan (AFRICOM) bir heyetle yaptığı toplantıda (UBH Başbakanlık Ofisi)
Libya Ulusal Birlik Hükümeti (UBH) Başbakanı Abdulhamid Dibeybe, ABD Afrika Komutanlığı'ndan (AFRICOM) bir heyetle yaptığı toplantıda (UBH Başbakanlık Ofisi)
TT

Libya, siyasi ve askeri bölünmüşlüğü sona erdirmek için ‘barışçıl bir çözümden’ bahseden Trump'ın kronik siyasi krizi çözecek ‘planını’ bekliyor

Libya Ulusal Birlik Hükümeti (UBH) Başbakanı Abdulhamid Dibeybe, ABD Afrika Komutanlığı'ndan (AFRICOM) bir heyetle yaptığı toplantıda (UBH Başbakanlık Ofisi)
Libya Ulusal Birlik Hükümeti (UBH) Başbakanı Abdulhamid Dibeybe, ABD Afrika Komutanlığı'ndan (AFRICOM) bir heyetle yaptığı toplantıda (UBH Başbakanlık Ofisi)

Libya siyaset sahnesine, on yılı aşkın bir süredir kronik siyasi ve askeri bölünmüşlükten mustarip olan ülkede ‘barışçıl çözüme’ yol açacak bir ABD planının yaklaşmakta olduğuna dair bir beklenti atmosferi hâkim.

ABD Başkanı Donald Trump'ın detaylarına değinmeden bu planı açıklaması, özellikle de Afrika işlerinden sorumlu danışmanı Massad Boulos'un kısa süre önce ‘herkes için adil, eşitlikçi, şeffaf ve tatmin edici başkanlık seçimleri yapılması’ gerektiğinden bahsetmesinin ardından, Libyalı siyasetçi ve analistlerin beklentilerine geniş bir kapı açtı.

Radikal değişim

Bazı Libyalı siyasetçilerin gözünde ABD'nin krize çözüm yolu ‘radikal değişim’ seçeneğinden geçebilir. Bu bağlamda Libya-ABD Koalisyonu Başkanı Faysal el-Fituri, Trump yönetiminin ‘Libya'ya geniş yetkilere sahip özel bir başkanlık temsilcisi atayarak siyasi sahneyi tamamen yeniden şekillendirmek için Birleşmiş Milletler (BM) sürecine paralel çalışacağını’ öne sürdü.

El-Fituri bu senaryoya ilişkin vizyonunu açıklarken ‘çözümün önünde engel teşkil eden mevcut organların feshedilmesi ya da dondurulması ve daha önce herhangi bir yönetim organında yer almayan tüm Libyalı bileşenleri temsil eden bağımsız bir ulusal komite oluşturulması’ temeline dayandığını söyledi.

tyu7ı8
ABD Başkanı Donald Trump’ın Arap dünyası ve Ortadoğu işlerinden sorumlu kıdemli danışmanı Massad Boulos geçtiğimiz nisan ayında Libya Ulusal Petrol Şirketi (NOC) Başkanı ile bir görüşme gerçekleştirdi. (UBH)

Libya’da iktidardaki siyasi organlar, Temsilciler Meclisi (TM), Devlet Yüksek Konseyi (DYK), batı ve doğu Libya hükümetleridir.

Daha önce Libyalı uzmanlar BM gözetiminde bir siyasi çözüm planı ortaya koymuş ve bu plan seçim yasaları, yürütme yetkisi ve kalıcı anayasa konularında çözüme ulaşmak üzere bir siyasi diyalog komitesinin oluşturulmasıyla sonuçlanmıştı.

Libya-ABD Koalisyonu Başkanı Faysal el-Fituri Şarku’l Avsat'a yaptığı açıklamada, ‘Lübnan iç savaşını yatıştıran 1989 tarihli Taif Konferansı benzeri bir uluslararası konferans düzenlenmesi’ olasılığını değerlendirdi.

Ancak istikrarı engelleyenlerin yargılanması için Uluslararası Ceza Mahkemesi'nin (UCM) ve geçtiğimiz ekim ayında ABD Senatosu tarafından kabul edilen İstikrar Yasası'nın harekete geçirilmesini öneren el-Fituri'ye göre bu yol ‘havuç ve sopa’ yaklaşımından bağımsız olmayacaktır. El-Fituri, bunun karşılığında da ‘sıkı uluslararası şeffaflık koşulları altında yeni hükümeti desteklemek üzere dondurulmuş Libya fonlarının kademeli olarak serbest bırakılmasını’ önerdi.

ABD'nin Ortadoğu Özel Temsilcisi Steve Witkoff daha önce Libya'da diplomatik başarı elde edileceğine dair güvenini ve iyimserliğini dile getirmiş, mayıs ayında The Atlantic'e verdiği röportajda Washington'un ‘Libya'da başarı elde edeceğini ve bunun yakında duyulacağını’ söylemişti.

Libyalı siyasi analist Eyyub el-Evceli, Amerikan çözümünün ‘tüm siyasi tarafların diyalog masasına oturması’ yoluyla geleceği ihtimalini zayıf görüyor. Şarku’l Avsat'a konuşan el-Evceli, ‘Trump yönetiminin Libya'daki krizin taraflarından birini ortadan kaldırırken, bir tarafı güçlendireceği ve en fazla bir yıl içinde başkanlık veya parlamento seçimlerine gitmek için çözümün anahtarlarını ona vereceği’ beklentisindeydi.

“Washington, Libya'yı güvenlik ve istikrarı bozacak ya da çatışmanın tarafları arasında bir savaşı ateşleyecek her türlü girişimden uzak tutmak istiyor” diyen el-Evceli, ABD'nin ‘krizin tarafları arasındaki farklılıkların derin olduğuna’ inandığına dikkat çekti.

Mevcut organların devrilmesini dışlamak

Buna karşılık TM Milletvekili Rebia Buras mevcut siyasi organların devrilmesi senaryosuna sıcak bakmıyor. “Trump yönetimi siyasi sürecin ayrıntılarından çok dengeleri yönetmeye ve ABD'nin Libya'daki çıkarlarını sağlamaya büyük önem verecektir” diyen Buras, Beyaz Saray'ın planının ‘pragmatik olacağını, demokrasi ve insan hakları konularından çok ekonomik anlaşmalara odaklanacağını’ düşünüyor.

Şarku’l Avsat'a açıklamalarda bulunan Buras, herhangi bir planın başarısı ve sürdürülebilirliği için temel bir koşula işaret etti: ‘Libya halkının, dışarıdan dayatılan ve Libyalıların hak ve çıkarlarını dikkate almayan her türlü dikte ya da çözümden uzak, birleşik ve egemen bir devlet kurma arzusunu yansıtması.’

Bu arada gözlemciler, Libya'nın uluslararası nüfuz ve çıkar mücadelesinin bir parçası olması nedeniyle ABD'nin olası bir çözümünün Libya dosyasındaki bölgesel ve uluslararası aktörlerden soyutlanamayacağına inanıyor.

rfty6
Libya Temsilciler Meclisi'nin (TM) Bingazi'deki bir oturumundan (TM resmi sayfası)

Trablus Üniversitesi'nde uluslararası ilişkiler profesörü olan Dr. Ahmed el-Atraş, ‘ABD'nin çözüm yolunun başarı şansının, uluslararası ve bölgesel güçlerin Libya'daki çıkarlarını ve nüfuzlarını paylaşmalarına yönelik düzenlemelerle birlikte bölge için yeni bir siyasi haritanın yeniden çizilmesi konusunda uzlaşmaya bağlı olduğuna’ inanıyor.

El-Atraş, ‘uluslararası sistemde aktif olan ve BM Güvenlik Konseyi'nin daimî üyesi olan ülkeler arasında ABD dış politikasına taktiksel olarak karşı çıkan bir akımdan’ söz etti.

El-Atraş, ‘bazı ülkelerin Libya'nın içişlerine müdahalesinin derinliğini, bölgedeki yabancı çıkarlar üzerinde ciddi yansımaları olabilecek güvenlik durumunun kırılganlığını ve fiili otoritelerin yabancı baskılara boyun eğme ve iktidara tutunma tehdidini’ örnek gösterdi.

Libyalıların görüşlerinin aksine, ABD Ulusal Güvenlik Konseyi eski üyesi Ben Fishman Şarku’l Avsat'a verdiği demeçte, ABD'nin Libya politikasında bir değişiklik olduğuna dair hiçbir kanıt görmediğini söyledi.

Washington Yakın Doğu Politikaları Enstitüsü'nde kıdemli araştırmacı olan Fishman, Massad Boulos'un 20 Haziran'da Berlin'de düzenlenen Libya konulu uluslararası toplantıya katılmamasına dayanarak Trump'ın Libya siyasi çözüm planıyla ilgili açıklamasının ‘geçici’ olduğunu düşünüyor.

Geçtiğimiz hafta Trump, Libya'nın da aralarında bulunduğu birçok ülkeye yüzde 30 gümrük vergisi getirmiş ve bunun Libyalılar üzerinde olumsuz yansımaları olmayacağını savunmuştu.

Libyalı ekonomist Ömer Zermuh, “Libya'nın ABD'ye ham petrol ve küçük bir oranda petrol türevleri dışında hiçbir emtia ihracatı yok. Trump'ın açıklamalarına göre petrol bu kapsamda değil” ifadelerini kullandı.

Şarku’l Avsat'a konuşan Zermuh, “Petrole gümrük vergisi getirilse bile Libya'nın yüksek kaliteli ham petrolü için alternatif pazarlar bulması zor değil” dedi.

Öte yandan Fishman'a göre bu karar, Libyalıların ABD'ye giriş vizelerini kısıtlayan önceki karar da göz önünde bulundurulduğunda, Boulos'un Libya'da ekonomik fırsatlar arama çabalarının önüne engeller koyuyor.