Türkiye'nin Ege Denizi’ndeki keşif faaliyetlerini askıya almasının dört nedeni

Türkiye’nin, kıyılarına yakın olan ve Yunanistan’ın Ege Denizi’ndeki karasularında bulunan Meis (Kastelorizo) adası açıklarında doğalgaz ve petrol aramak için sondaj yapmaya başlama planını askıya almasının dört ana nedeni bulunuyor. Ankara geçtiğimiz salı günü, kıta sahanlığının bir uzantısı olarak gördüğü noktada 2 Ağustos’a kadar sismik araştırma faaliyetlerine başlayacağını duyurdu. Bu duyuru çerçevesinde Türkiye, Oruş Reis sismik araştırma gemisini bölgeye yönlendirdi. Ancak Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın tarafından yapılan açıklamaya göre Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, geminin faaliyetlerini ‘bir süreliğine askıya alma’ talimatı verdi.

Ankara, ülkesi bu yılın sonuna kadar Avrupa Birliği'ne (AB) başkanlık edecek olan Almanya Başbakanı Angela Merkel'in isteği üzerine Yunanistan ile ‘müzakerelerin’ sonucunu bekleme kararı aldı. Ankara bu kararı ayrıca ‘önkoşulsuz’ ve ‘kapsamlı’ olmasını istediği müzakereleri kolaylaştırmak için ‘yapıcı bir adım’ olarak verdi. Atina ise bu adıma, Dışişleri Bakanı Nikos Dendias’ın salı günü yaptığı “Baskı veya tehdit olmadan Türkiye ile diyaloga hazırız” açıklamasıyla karşılık verdi.

Peki, ne oldu da Ankara, Yunanistan ile neredeyse askeri çatışmanın eşiğine geldiği faaliyetleri askıya aldı?  Neden Akdeniz sularına yeni bir gerçekliği dayatmadan önce müzakerelere ve arabuluculuğa başvurmadı?

Mevcut durumu yakından takip eden Avrupalı diplomatik kaynaklar, Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın geri adım atmasının ana nedeninin, geçtiğimiz hafta gerçekleştirdikleri bir telefon görüşmesi sırasında Almanya Başbakanı Merkel tarafından kendisine iletilen AB’nin Ankara karşısında sıkı bir tutum sergilemesiydi. Alman kaynakların sızdırdığı bilgilere göre yukarıda bahsi geçen telefon görüşmesinde Merkel, Erdoğan'a Avrupa saflarında bölünmeler üzerine bahis oynamanın ‘yeri olmadığını’ ve 27 Avrupa ülkesinin tamamının Yunanistan ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nin (GKRY) yanında olduğunu ve böyle bir adım atılması halinde geçtiğimiz yıl Kasım ayında ‘deniz arama ve keşif faaliyetlerini yürüten iki Türk şirketinin yetkililerine uygulanan’ yaptırımlar gibi Avrupa tarafından yeni yaptırımların uygulanmasına neden olabileceğini söyledi.

Merkel'in sözlerinin Ankara'da etkili olduğu kimse için bir sır değil. Söz konusu kaynaklar, Türkiye’nin 2015 yılında mültecilerin ve göçmenlerin Avrupa ülkelerine gitmeleri için sınırlarını açmasının ardından yüz binlerce insanın Almanya’ya akın etmesi sonrası Avrupa’ya geçişler ve 6 milyar euroluk fon sağlamak karşılığında göçmenlerin Avrupa’ya akışını durdurmak için Erdoğan ile anlaşma imzalayanın da Merkel olduğunu ifade etti.

Öte yandan AB, Erdoğan'ın geçtiğimiz Kasım ayında Libya Ulusal Mutabakat Hükümeti (UMH) Başkanı ile imzaladığı Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılmasına İlişkin Mutabakat Muhtırası’nı kınayan ve bu muhtıranın AB’nin deniz yasaklarına aykırı olduğunu, Yunanistan ve GKRY’nin ise deniz haklarını ihlal ettiğini bildiren birkaç açıklama yaptı.

Avrupalı kaynaklara göre Türkiye’nin geri çekilmesinin ikinci nedeni, ABD yönetimi ve NATO'nun Ankara üzerindeki baskısı. Teyit edilen bilgilere göre Beyaz Saray, Türkiye ile Yunanistan arasında askeri bir çatışmayı tetikleyebileceği düşünülen Türkiye’nin deniz faaliyetlerinin askıya alınmasında ‘önemli bir rol’ oynadı.

Türk Donanması’nın sondaj gemisine eşlik edeceği konusunda detaylar basında yer almaya başladığında Oruç Reis’in faaliyet gösterdiği bölgenin Yunanistan’ın karasuları içinde olduğunu düşündüğü için Atina, Türk savaş gemilerinin Yunanistan sularına girişine müdahale etmeye ‘hazırlıklı’ olunması talimatı verdi. ABD Başkanı Donald Trump’ın hem müttefikleri hem de Amerikan silahlarına sahip iki NATO üyesi arasında askeri bir çatışmanın yaşanmasını istemeyeceğine şüphe yok. Ayrıca, bu tür bir gelişme, Başkan’ın müttefiklerini etkileme yeteneğinin çöküşü anlamına gelecektir.

Başka bir deyişle, son derece hassas bir bölgede yaşanan böyle bir çatışma, ABD’nin ‘liderliğinin’ yıpranmasına ve hatta daha geniş çaplı çatışmaların kapısının aralanmasına neden olacaktır.

UMH Başkanı Fayiz es-Serrac ile yapılan anlaşmanın ardından genişleyen Akdeniz sularındaki iddialı planlarında Türkiye kendisini hem bölgesel hem de uluslararası düzeyde ‘dışlanmış halde’ buldu. Kaynaklara göre bu dışlanma, Türkiye’yi hesaplarını gözden geçirmeye ve ‘Almanya ve Avrupa’nın müzakere masasına geri dönme tavsiyesini’ kabul etmeye itti. AB Sözcüsü yaptığı açıklamada, Türkiye’nin iyi komşuluk ilişkilerine saygı duyması ve BM’nin anlaşmazlıkları çözme mekanizması çerçevesinde münhasır ekonomik bölgelerin belirlenmesi için iyi niyetle Yunanistan ve GKRY ile diyalog ve müzakerelere yönelmesi gerektiğini söyledi.

Ne var ki Türkiye düne kadar beklenenden farklı bir tutum sergiledi. Esasen Ankara'nın dış politikası ‘Cumhurbaşkanı’nın kamuoyunu, milli, İslami ve Osmanlı duygularını harekete geçirmeye çalışan içsel durumlarının bir yansımasıdır’. Suriye’de, Libya'da ve şimdi de Akdeniz sularında ortaya konan durum da budur.

Avrupalı kaynaklar, her halükarda bu krizin ‘sihirli bir değneğin değmesiyle sona ermeyeceğini’ düşünüyorlar.

Deniz faaliyetlerinin askıya alınmasının Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Avrupa ve dünyadaki imajına ve genel olarak politikasına yansıyan dördüncü bir nedeni daha var. Türkiye ‘sıfır sorun’ politikasını kabul ettikten sonra bugün, Suriye, Irak, Libya, Akdeniz, Avrupa ve NATO ile ilgili politikalarına bakıldığında sorunların ve anlaşmazlıkların üreticisi haline geldiği görülüyor.  Türkiye’nin Ayasofya'yı müzeye çevrilmesinden 86 yıl sonra yeniden camiye dönüştürme hamlesi, Rusya ve elbette Yunanistan başta olmak üzere Batı kamuoyunu harekete geçirdi. Türkiye ve Erdoğan’ın şahsına yönelik oldukça olumsuz veriler çerçevesinde Avrupalılar, Ege Denizi’ndeki keşif faaliyetlerini Yunanlar ve Amerikalıların kabul edilemez olarak gördüğü gerilimin başlangıcı görecekti. Bu yüzden Ankara'nın, önümüzdeki günlerde olacaklara göre yeniden bir gözden geçirme yapması için söz konusu faaliyetleri askıya almaktan başka seçeneği yoktu.