Suriyeli Kürt bir yönetici, Trump yönetiminin, ABD’li bir şirket ile Suriye Demokratik Güçleri (SDG) Genel Komutanı Mazlum Kobani arasında Fırat’ın doğusundaki petrolün işletimiyle ilgili bir anlaşma imzalanmasına onay vermesini ‘Kürt Özerk Yönetimini siyasi olarak tanıma ve ABD ordusunun kalmaya devam etmesinin garantisi’ olarak değerlendirdi. Yönetici, bu adımın Kamışlı’nın Şam’dan daha çok uzaklaşmasına ve petrolün hükümetin kontrolündeki Banyas ve Humus’a transferinde arabulucu rol üstlenen ‘savaş zenginleriyle’ bağını kesmeye katkı sağladığını belirtti.
Trump’a yakınlığıyla bilinen Cumhuriyetçi Senatör Lindsey Graham, Perşembe akşamı ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo’nun da katıldığı Kongre toplantısında, Kobani ile görüştüğünü ve Kobani’nin kendisine ABD’li bir şirketle petrolün işletilmesi konusunda bir anlaşma imzaladıklarını bildirdiğini söyledi. Graham, “Bu, bölgedeki herkese yardım etmek için en iyi yol” dedi.
Pompeo da ABD yönetiminin bu yönelimi desteklediğini belirterek, “Anlaşma beklenenden daha fazla zaman aldı. Biz, şu an anlaşmayı uygulama aşamasındayız” ifadesini kullandı.
Anlaşmanın imzalanması ABD Dışişleri ve Hazine bakanlıklarının onayını gerektiriyor. Nitekim Suriye rejiminin kontrolündeki petrol sektörü ve birçok kuruluş geçen ay yürürlüğe konulan Ceaser Yasası kapsamında yaptırım listesine alındı.
Petrolün korunması
Şarku’l Avsat’ın edindiği bilgilere göre, Kobani, ABD’li Delta Crescent Energy ile anlaşma imzaladıklarını Perşembe günü Graham’a bildirerek, bu bilgiyi Trump’a iletmesini istedi. Graham, geçen yıl ABD askerlerinin Fırat’ın doğusunda kalmaya devam etmesi hususunda Trump’ı ikna etmişti. Bu ikna eyleminden önce Trump, Türkiye sınırındaki ABD askerlerini çekeceğini ilan etmişti. Trump’ın çekilme açıklaması, Türkiye ile desteklediği muhalif grupların Suriye sahasında ilerleyerek Fırat’ın doğusundaki Tel Abyad ve Rasulayn arasında ‘Barış Pınarı’ bölgesini kurmalarına kapı aralamıştı.
ABD’nin müttefikleri ile Graham’ın müdahalesi sonucu Trump 6 Ekim’de ‘az sayıda Amerikan askerinin Suriye’de kalacağını ve petrol bölgelerini koruyacağını’ açıkladı. Trump, o dönemki konuşmasında, “Petrolü koruyacağız ve gelecekte ne yapacağımıza bakacağız” demişti. Hatta Trump bizzat ABD’nin Suriye petrolünden faydalanması için ‘büyük petrol gruplarından birini bu bölgeye göndermeyi’ önermişti. ABD Savunma Bakanı Mark Esper, bu açıklamaların ardından, “DEAŞ’ın petrol kuyularına ulaşmasını önlemek için Deyri Zor’daki konumumuzu güçlendirecek önlemler alıyoruz” ifadesini kullanmıştı. ABD Savunma Bakanlığı (Pentagon) petrol kuyularının güvenliğini sağlamak için Fırat’ın doğusuna yaklaşık 500 asker, El-Tenef Üssü’ne de yaklaşık 100 asker takviye yapıldığını duyurmuştu.
Savaş zenginleri
Edinilen bilgilere göre, Özerk Yönetim ile ABD’li Delta Crescent Energy arasında imzalanan anlaşmada, Fırat'ın doğusunda iki mobil petrol rafinerisi kurulması öngörülüyor. Bu bölgedeki petrol üretimi günlük yaklaşık 20 bin varil. İki taraf arasında imzalanan anlaşmanın Özerk Yönetimin savaş zenginlerine bağımlılığını azaltmaya katkı sağlayacak. Suriye’deki petrol zenginlerinin başında, SDG denetimindeki bölgelerden rejim kontrolündeki bölgelere belli bir ücret karşılığında petrol transferi yapan Katırcı Group geliyor. Katırcı Group’un sahibi Husam Katırcı, ABD’nin yaptırım listesinde bulunuyor.
Suriye’de 2011 yılından önce günlük petrol üretimi 380 bin varilken, iç savaş nedeniyle şu anda günlük 60 bin varil petrol üretilebiliyor. Suriye petrolünün yüzde 90’ı ve doğalgaz rezervlerinin yarısı ABD’nin müttefiklerinin denetiminde bulunuyor. Bu petrolün bir bölümü yereldeki ihtiyaçlar için kullanılırken, en büyük bölümü Suriye hükümetinin denetimindeki bölgelere transfer ediliyor. Petrolün bir kısmı ise Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) üzerinden Türkiye’ye kaçak yollardan sokuluyor.
Müzakere kozu
Trump yönetiminin, Şam ve Moskova’nın 6 şartı kabul etmesi için baskı unsuru olarak kullandığı diğer kozların (yaptırımlar, rejimin dış dünyadan izole edilmesi, İsrail hava saldırıları, İdlib) yanı sıra Suriye petrol gelirlerini de müzakere kozu olarak kullanmaya çalıştığı yönünde yaygın bir kanaat var.
6 şart
ABD’nin Suriye Özel Temsilcisi James Jeffrey ve yardımcısı Joel Rayburn, 2018’in başlarında Başkan Donald Trump’a ‘Suriye hükümetiyle normalleşme’ adımlarının atılabilmesi için 6 maddelik bir liste sundu. Bu liste Trump’ın onayıyla kabul edildi. Buna göre Jeffrey ve yardımcısının sunduğu 6 şart şöyle:
1- Terörizme verilen desteğin sonlandırılması
2- İran ve milisleriyle askeri ilişkilerin kesilmesi
3- Komşu ülkelere yönelik düşmanca eylemlere son verilmesi
4- Kitlesel imha silahları ve kimyasal silah programından, denetlemeye izin verecek şekilde vazgeçilmesi
5- Suriye hükümetinin, göçmen ve mültecilere gönüllük esası üzerine dönüşlerine izin vermesi yani BMGK’nın 2254 sayılı kararının hayata geçirilmesi
6- Savaş suçlularının yargılanması
Jeffrey’in yardımcısı Joel Rayburn, geçtiğimiz ay katıldığı bir panelde, ilk 4 maddenin 2011 protestoları öncesine dönüş talebini ifade ettiğini söyledi.
Rayburn, “Bu talep her Suriye hükümeti için geçerlidir. Kişiler gelip geçicidir. Her Suriye hükümeti bu şartlara uymalıdır çünkü bunlar ABD ulusal güvenliğine zarar veriyor” dedi.
Jeffrey, yaptığı bir konuşma sırasında, “Suriye rejimi gibi kendi bölgesine ve ABD’nin dünyanın olması gereken şekliyle ilgili fikrine bundan daha büyük bir tehdit oluşturan başka bir rejim görmedim” demişti.
Bu 6 şart aynı zamanda ABD Kongresi’nin kabul ettiği ve Haziran ortasında hayata geçirilen Ceaser Yasası’nın ana çerçevesini oluşturuyor.
Washington, Suriye petrolünü işletme ve elde edilecek gelirleri bir fonda toplayarak çatışma sonrasında Suriye’nin imarında kullanmayı teklif etti. Fakat Ruslar ‘bu fikri beğenmedi’. ABD’li yetkililer, Suriye’nin doğal kaynaklarına yakın konuşlanarak ‘basit askeri yatırımlarla stratejik kazanımlar’ elde ettiklerini düşünüyor. ABD, Moskova ve Şam’ı petrolden mahrum bırakma konusunda kararlılık gösterdi. ABD ordusu 2018’in başlarında petrol bölgesine yaklaşmaya çalışan Rus paralı askerlere darbe indirdi. Pompeo, Kongre’deki konuşması sırasında bu olaya işaret ederek, “Suriye'de ABD'yi tehdit etmiş ve artık bu dünyadan göçmüş 300 Rus'un bu konuda anlaşılır bir mesaj olduğu konusunda sizi temin edebilirim” ifadelerini kullandı.
Siyasi olarak tanıma
Özerk Yönetim ile ABD’li Delta Crescent Energy arasında yapılan anlaşma, Suriye hükümetinin onayından geçmeden doğrudan Özerk Yönetim ve ABD’li şirket arasında imzalanması yönüyle siyasi bir boyut taşıyor. Kürt yetkililer, “anlaşmanın siyasi anlamının büyük ve önemli olduğunu ayrıca Özerk Yönetimi tanımayla eşdeğer’ anlama geldiğini söylüyorlar. Söz konusu yetkililer, anlaşmanın ayrıca ‘ABD güçlerinin sürpriz bir şekilde Fırat’ın doğusundan çekilme ihtimalinden kaynaklanan endişeyi hafiflettiğini’ belirtiyorlar.
Özerk Yönetim’in Washington’da bir bürosu bulunuyor. Daha önce Demokratik Suriye Meclisi yetkililerinden büroyu ziyaret edenler oldu. Ancak daha önce Ankara’nın müdahalesi sonucu Kobani’nin Washington ziyareti gerçekleşmemişti. Ankara, Kobani’yi, terör örgütü olarak sınıflandırdığı PKK’nın bir üyesi olarak tanımlamaktadır. Özerk Yönetim ve ABD arasında siyasi ve askeri ilişkiler bulunuyor. Zira ABD’nin Uluslararası Koalisyon Temsilcisi William Robak, Fırat’ın doğusunda ikamet ediyor.
Washington’un attığı bu adımın, Suriye’nin kuzeyinde bir Kürt yapılanmasından duyduğu endişeyi dile getiren Ankara’nın öfkelenmesine neden olması bekleniyor. Nitekim Ankara, Fırat Nehri’nin iki yakasında kurulması muhtemel bu yapının uzuvlarını kesmek için Moskova ile bir dizi anlaşma imzaladı. Türkiye tarafı Rusya ve İran ile yürüttüğü Suriye konulu Astana toplantılarında ‘Suriye’nin toprak bütünlüğü ve egemenliğine’ bağlı kaldığını beyan ederek, Moskova ve Tahran’ı toplantıların sonuç bildirgelerinde ‘Özerk Yönetim’e’ ve ‘ayrılıkçı ajandalara’ karşı açık ve resmi tutum almaları konusunda ikna etmek için çabalıyor.
Öte yandan Suriye rejimine yakın bir kaynak, rejimin ‘müzakerelerde Kürt tarafının elini güçlendireceği’ fikrinden hareketle söz konusu anlaşmayı tepkiyle karşılaması beklediğini söyledi. Şam yönetimi, Özerk Yönetim’i geçen yıl Ekim ayında imzaladığı anlaşmanın maddelerine (askeri işbirlik ve Fırat’ın doğusunda yeniden devlet kurumlarının faaliyete geçmesi) uymamakla suçlarken, Kürt yetkililer ise Şam yönetiminin adem-i merkeziyetçi bir devlet yapısının inşasını ve Kamışlı-Şam ilişkileriyle ilgili uzlaşı yapılmasını hedefleyen siyasi müzakerelerde ciddiyetsiz davrandığını belirtiyorlar.
Suriye'nin kuzeydoğusundaki SDG milisleri (AFP)