Tutuklu Cezayirli iş adamı ve ABD’li bir grup arasında sözleşme imzalandıhttps://turkish.aawsat.com/home/article/2429471/tutuklu-cezayirli-i%C5%9F-adam%C4%B1-ve-abd%E2%80%99li-bir-grup-aras%C4%B1nda-s%C3%B6zle%C5%9Fme-imzaland%C4%B1
Tutuklu Cezayirli iş adamı ve ABD’li bir grup arasında sözleşme imzalandı
Cezayirli iş adamı Ali Haddad yolsuzluk suçlamalarından hapse atıldı (Cezayir Radyosu)
İstanbul/Şarku'l Avsat
TT
TT
Tutuklu Cezayirli iş adamı ve ABD’li bir grup arasında sözleşme imzalandı
Cezayirli iş adamı Ali Haddad yolsuzluk suçlamalarından hapse atıldı (Cezayir Radyosu)
Ali Yahi
ABD merkezli baskı grupları ve lobi faaliyetleriyle ilgilenen ABD merkezli Foreign Lobby internet sitesi Sonoran Public Group’un Cezayir’de 18 yıl hapse mahkum edilen iş insanı Ali Haddad ile mahkumiyetinden günler önce ‘serbest bırakılmasını sağlamak’ için 10 milyon değerinde bir sözleşme imzaladığını gösteren bir belge yayınladı. Belgenin yayınlanması Cezayir kamuoyunu şok eden bir skandala neden oldu.
Şok edici haber
ABD merkezli internet sitesi Foreign Lobby, Cezayirliler açısından şok edici bir habere yer verirken, ‘bir Cezayirli iş insanının, Trump’a yakın bir lobiye milyonlarca dolar ödediğine ve iş insanının bulunduğu el-Harraş Hapishanesi’nden, danışmanlık hizmetleri için ‘Sonoran Public Group’ adlı bir şirketle on milyon dolarlık bir sözleşme imzalandığına’ dikkati çekti. Şirketin, 2016 yılındaki seçim kampanyası sırasında ABD Başkanı Donald Trump’a danışmanlık hizmet veren Robert Strick tarafından kurulduğunu açıkladı.
İnternet sitesinin haberine göre sözleşme, üzerinde uzlaşı sağlanan diğer hizmetlerin yanı sıra şirketler ve bireyler için danışmanlık hizmetleri sağlamayı amaçlıyor. Haberde ise sözleşmenin 26 Temmuz 2020’de imzalandığı ve 25 Temmuz 2021’e kadar geçerli olduğu belirtildi. Aynı şekilde haberde, Haddad’ın danışmanı olan ve kendisini ‘Sabrina Ben’ olarak tanıtan kadının, iş adamı Ali Haddad adına sözleşme imzaladığı ortaya koyuldu.
Baskı ve uluslararasılaşma arasında hükümet
Cezayir Üniversitesi siyaset bilimi profesörü Vahid Gabgub, “Baskı grupları ABD’nin karar vermesinde ve dış politikayı etkilemesinde önemli bir rol oynamaktadır. Cezayir Devleti, 18 yıl hapis cezasına çarptırılmasına rağmen iş adamı Ali Haddad’ın yurtdışında mallarını dondurmadı. Çünkü Cumhurbaşkanı Tebbun’a göre nihai bir yargı kararı mevcut değil” dedi. Bu çerçevede bu malların, Haddad’ın serbest bırakılması ve davasını uluslararasılaştırmak için baskı yapılması amacıyla kullanıldığını söyleyen Gabgub, Trump’ın ikinci dönemde de başkan olarak seçilmesi halinde serbest bırakılması için ABD’den bir baskı ortaya koyulabileceğini vurguladı.
‘Yolsuzlukla suçlanan’ ve yurtdışında mallara sahip olan mahkumların mallarının dondurulmasına devam edilmesine izin veren katı bir mahkeme kararı yayınlanmadığı sürece, Cezayir açısında bu tür konular da göreceli olmaya devam ediyor. Skandala yönelik yetkililerin verdiğini yanıtlara da değinen Vahid Gabgub, “Bu konuya ilişkin resmi bir açıklama bekliyoruz” dedi.
Haddad, Cezayir ve Washington arasındaki istişarelerin gündeminde
Eski Dışişleri Bakanlığı diplomatı William Lawrence’e göre sitenin haberi, Ali Haddad’ın ‘yeni Cezayir otoritesinin hala nispeten zayıf olduğu umuduyla’ adım adım ABD’de önde gelen isimlerin desteğini kazanmaya çalıştığı yönünde geldi. Lawrence, bir noktada ABD’nin desteğine ihtiyaç duyulacağını ve özellikle de ABD’nin, Haddad duruşmasının adil olmadığı sonucuna varması halinde tutuklu olan iş adamının kaderinin iki taraf arasındaki istişarelerin gündemine alınacağını vurguladı.
Mahkum Haddad’ın bu eylemi Cezayir hükümetini rahatsız ederken, devlet kurumlarının ve yargının güvenilirliğine ve bağımsızlığına da meydan okuyor. Aynı şekilde bir pazarlık ve şantaj kağıdı olacağı için ABD- Cezayir arasındaki her türlü münasebette bu konuya önem verecek bir diploması ortaya çıkacak.
Yasadışı sözleşme
Cezayir İnsan Haklarını Savunma Birliği’nde Avukat Abdulgani Badi, mahkumların, sözleşmenin ayrıntılarını ve taraflarını belirledikten sonra yargının izni olmadan herhangi bir sözleşme yapma hakkına sahip olmadığını vurguladı. Avukat, yaşananların, yasalara aykırı, devlete zararlı olduğunu ve sorunun son derece tehlikeli olduğunu belirtti.
Soruşturma açıldı
Sanık Ali Haddad’ın temsilcileri tarafından imzalanan sözleşme hususunda uluslararası gazetelerde yayınlanan bilgilere ilişkin olarak, 3 Ağustos pazartesi günü yapılan açıklamada, Cezayir Yargı Konseyi Cumhuriyet Savcılığı, ön soruşturma başlattığını açıkladı.
Açıklamada, “Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 11’inci maddesi uyarınca Cezayir Yargı Konseyi Kamu Savcılığı, bu anlaşmanın gerçekleştiği koşulları ve gerçek amacını belirlemek için kamuoyunu konuyla ilgili bir soruşturma hususunda bilgilendirildi” ifadelerine yer verildi.
Batı'nın Sudan konusundaki sessizliği çok şey anlatıyorhttps://turkish.aawsat.com/arap-d%C3%BCnyasi/5222553-bat%C4%B1n%C4%B1n-sudan-konusundaki-sessizli%C4%9Fi-%C3%A7ok-%C5%9Fey-anlat%C4%B1yor
Batı'nın Sudan konusundaki sessizliği çok şey anlatıyor
BM İyi Niyet Elçisi Amerikalı aktris Angelina Jolie, Batı Darfur'da yerinden edilmiş çocuklarla birlikte, 28 Ekim 2004 (Reuters)
Christopher Phillips
Sudan'ın el Faşir kentinin kasım ayında Hızlı Destek Kuvvetleri’nin (HDK) kontrolüne geçmesinin ardından, toplu katliamlarla ilgili korkunç haberler gelmeye başladı. İngiliz Parlamentosu üyelerine, kentin isyancı HDK’nın eline geçmesinden sonraki ilk üç hafta içinde en az 60 bin kişinin öldürüldüğünün tahmin edildiği bildirildi.
Yale Üniversitesi İnsani Yardım Araştırma Laboratuvarı direktörü Nathaniel Raymond, The Guardian gazetesine yaptığı değerlendirmede el Faşir’in ‘insan mezbahası gibi göründüğünü’ söyledi. Bu katliamların benzersiz ve eşi görülmemiş boyutuna rağmen Sudan ordusu ile HDK arasında 2023 yılının nisan ayından bu yana süren iç savaş çerçevesinde, zulüm haberleri sıradan ve tekrarlayan bir hal aldı. Ne yazık ki el Faşir, bu tür şiddete yabancı değil, çünkü Darfur'un iç bölgeleri 21’inci yüzyılın ilk on yılında etnik temizliğe uğradı. Ancak, şu anki durum ile o dönemde yaşananlar arasındaki fark, o dönemde Batılı ülkelerden yükselen kınamalarla şu anki sessizliği oldu. Amerkalı aktör George Clooney gibi ünlülerin önderlik ettiği büyük bir destek kampanyası başlatıldı ve soykırıma karşı geniş çaplı baskı oluşturdu. Dünyanın dikkatini Sudan'ın batısına çeken bu kampanya, orada olanlara ışık tuttu.
190'dan fazla farklı dini ve insani yardım kuruluşundan oluşan Darfur'u Kurtarma Koalisyonu, şiddetin sona ermesi için lobi faaliyetleri yürütmek amacıyla 2004 yılında Washington'da kuruldu.
Ancak bugün, Sudan'daki çatışma basında kendine çok az yer buluyor. Dikkatler özellikle Gazze ve Ukrayna'daki diğer savaşlara odaklanmışken, sadece bir avuç ünlü el Faşir'deki katliamlara dikkat çekmeye çalışıyor. Öte yandan, Batılı hükümetlerin bu tür zulümleri önleme yeteneğine veya isteğine olan inanç, yirmi yıl öncesine kıyasla azalmış görünüyor.
Darfur’a destek kampanyasına dikkati çeken ünlüler
Çoğunluğu bölgenin Arap olmayan sakinlerinden oluşan isyancı gruplar 2003 yılında, Sudan hükümetinin ayrımcı tutumu ve şiddetli saldırılarına tepki olarak Darfur'da bir isyan başlattı.
O dönem Sudan Devlet Başkanı Ömer el-Beşir, isyancılarla mücadele etmek için Cancavid milislerinin desteğiyle orduyu bölgeye gönderdi ve Birleşmiş Milletler'in (BM) tahminlerine göre doğrudan şiddet veya bunun sonucunda ortaya çıkan hastalık ve kıtlık nedeniyle 300 bin kişinin hayatını kaybettiği kanlı bir savaş başladı. Çatışma sırasında, hükümet güçleri, özellikle de Cancavid, Darfur'da halkın Arap olmayan kesimine karşı etnik temizlik ve soykırım yapmakla suçlandı.
Katliam haberleri geldikçe, Batılı insan hakları örgütleri harekete geçti. 190'dan fazla farklı dini ve insani yardım grubundan oluşan Darfur’u Kurtarma Koalisyonu (Save Darfur Coalition), şiddetin sona ermesi için baskı yapmak amacıyla 2004 yılında Washington’da kuruldu. Savaş kısa sürede kamuoyunun gündemine oturdu ve liberal görüşlü ünlüler arasında önemli bir konu haline geldi. Amerikalı aktris Angelina Jolie, 2004 yılında BM İyi Niyet Elçisi olarak Darfur'u ziyaret etti ve gördüklerini ‘inanılmaz derecede korkunç’ olarak nitelendirdi. Jolie’yi çok sayıda ünlü takip etti.
HDK üyesi, eski Cumhurbaşkanı Ömer el-Beşir'in Darfur bölgesine yaptığı ziyaret sırasında el konulan silahları kaldırıyor, 23 Eylül 2013 (Reuters)
Daha sonra, Darfur'u Kurtarmak: Herkesin Favori Afrika Savaşı (Saving Darfur: Everyone's Favourite African War) kitabının yazarı Rob Crilly, BBC'ye verdiği demeçte savaşın ‘ünlüler için çekici bir neden’ haline geldiğini söyledi. George Clooney, bu kampanyanın en önde gelen destekçilerinden biriydi. Amerikan ve Avrupa hükümetlerine baskı yapmak amacıyla bölgeye birkaç kez seyahat etti ve BM Güvenlik Konseyi'nde (BMGK) Beşir’in sorumlu tutulmasını talep eden ateşli bir konuşma yaptı.
Ancak aktör Clooney daha sonra bu çabaların başarısızlıkla sonuçlandığını kabul etti ve 2008 yılında yapılan onca şeye rağmen Darfur halkının durumunun yıllar öncesine kıyasla daha iyi olmadığını açıkladı. Buna rağmen ünlülerin başlattığı kampanyanın etkisi küçümsenemez, çünkü bu kampanya Darfur'da olanlara dikkat çekmeye yardımcı oldu ve Beşir'in Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM) tarafından suçlanmasına katkıda bulundu, ancak Beşir hiçbir zaman tutuklanmadı. Bunun yanında BMGK’nın 2007 yılında el Faşir'de UNAMID olarak bilinen BM-Afrika Birliği Darfur Misyonu’nu konuşlandırma kararı vermesinde etkili oldu. Yaklaşık 26 bin askerden oluşan bu güç, şiddeti tamamen durdurmayı başaramasa da bazı şiddet olaylarının azalmasına yardımcı oldu ve Beşir'i 2010 yılında müzakere masasına oturmaya ikna etti.
2025'te verilen zayıf tepki
Şiddet azalsa da 2019 yılında Beşir rejiminin düşüşü ve bir yıl sonra yeni hükümet ile Darfur isyancıları arasında bir anlaşma imzalanana kadar tamamen ortadan kalkmadı. Ancak, Beşir rejiminin düşmesine katkıda bulunan HDK ile ordu arasında anlaşmazlık patlak verdiğinde şiddet yeniden başladı. Cancavid milislerinden oluşan HDK, Darfur'un geniş bölgelerini kontrol altına aldı ve Sudan ordusunu diğer bölgelerden çıkarmak için çalıştı. El Faşir, ordunun kendini tahkim ettiği askeri kalelerden biriydi ve HDK'nın kasım ayında nihayet kontrolü ele geçirmesinden önce iki yıllık bir kuşatma yaşandı. Yirmi yıl önceki Cancavid gibi, HDK de bölgeyi ele geçirdikten sonra etnik nedenlerle katliamlar yapmakla suçlandı ve kurbanların çoğu Arap olmayan sivillerdi.
Darfur’daki savaş 2003 yılında patlak verdiğinde, Batı kamuoyu bu tür zulümlere alışık değildi. 1990'larda Bosna, Ruanda ve Kosova'da yaşanan etnik şiddet, şok edici istisnalar olarak sunulmuştu.
Bu kez ünlülerden önemli bir adım gelmedi. Clooney, 2023 yılında iç savaşın patlak vermesiyle birlikte pişmanlığını dile getiren ve ‘uluslararası toplumun Sudan'ı terk etmesini’ eleştiren bir makalenin ortak yazarı oldu. Bir yıl sonra, aktör Bill Nighy ve şarkıcı Paloma Faith dahil olmak üzere bazı İngiliz ünlüler, dönemin Dışişleri Bakanı David Cameron'a ciddi önlemler alınması çağrısında bulunan açık bir mektup gönderdi. Şarku'l Avsat'ın al Majalla'dan aktardığı analize göre bu girişimler, yaklaşık yirmi yıl önce ünlülerin katıldığı yaygın kampanyalarla karşılaştırıldığında, okyanusta bir damla niteliğindeydi.
Bir kez daha Darfur’un çeşitli etnik kesimlerini hedef alan el Faşir'deki mevcut katliamlar, çok az tepki uyandırdı. Bu da ‘ne değişti?’ sorusunu akıllara getirdi. Darfur'un öncelikler listesinde aşağıya düştüğü açık görünüyor. Ünlüler halen insani yardım kampanyalarına katılıyorlar, ancak Gazze’deki ve Ukrayna’daki savaşlar gibi manşetlere taşınan kampanyaları tercih ediyorlar. Benedict Cumberbatch ve Ian McKellen gibi önde gelen İngiliz aktörler, bu ayın başlarında İsrail'den tutuklu Filistinli lider Mervan Bergusi'yi serbest bırakmasını talep ettiler. Aynı şekilde Kate Winslet ve Liam Hemsworth gibi ünlüler, Gazze'deki çocuklar için para toplamak amacıyla ayakkabılarını açık artırmaya çıkaran bir kampanyaya katıldı. Benzer şekilde, Ukrayna'daki savaş Sean Penn, Mila Kunis ve Angelina Jolie gibi isimlerin bir kez daha kamuoyuna seslerini yükseltmelerine neden oldu.
Amerikalı aktör George Clooney, 27 Nisan'da o dönem Senatör olan eski ABD Başkanı Barack Obama'nın da katıldığı ve Clooney'nin 2006 yılında Darfur'dan gelen mültecilerle görüştüğü Güney Sudan ve Çad gezisinin ele alındığı basın toplantısından bir kare (Reuters)
Ancak, daha derin bir dönüşümün de yaşandığına dair bazı işaretler var. Bu dönüşüm, ünlülerin döngülerinden çok, daha geniş jeopolitik değişimleri yansıtıyor. Öncelikle bu tür kitlesel katliamlar ne yazık ki sıradan hale geldi. 2003 yılında Darfur'da savaş patlak verdiğinde, Batı kamuoyu bu tür zulümlere alışık değildi. 1990'larda Bosna, Ruanda ve Kosova'da yaşanan etnik şiddet, şok edici istisnalar olarak sunulmuştu. Dolayısıyla Darfur'daki soykırımın Batı kamuoyunun büyük bir bölümünü şok etmesi anlaşılabilir bir durumdu. O zamandan bu yana, Irak, Afganistan, Suriye, Ukrayna, Libya, Yemen ve son olarak Gazze'de yüz binlerce kişi öldürüldü, bunun yanı sıra dünyanın diğer bölgelerinde de sayısız çatışma yaşandı.
Her toplu katliam başlı başına bir trajedi olsa da artık olağanüstü bir olay olarak değerlendirilmiyor, küresel manzaranın tanıdık bir parçası haline geldi. Ne yazık ki, Sudan'da yirmi yıl süren savaşın ardından, El Faşir’deki yeni katliam artık eskisi gibi manşetlerde hak ettiği yeri bulmuyor.
Belki de Amerikalı aktör Clooney ve diğer ünlüler, eylemlerinin Batılı liderleri Sudan'da ciddi adımlar atmaya zorlayabileceğine inanırken biraz nahif ya da idealist davranmış olabilirler.
İkinci dönüşüm olarak Batılı hükümetlerin beklentileri kökten değişti. 2003 yılı, tek kutuplu dünyada Batı'nın nüfuzunun zirveye ulaştığı yıldı. Dönemin ABD Başkanı George W. Bush'un Afganistan ve Irak'ı işgal etmesinden sonra ünlüler ve aktivistler, Beyaz Saray ve Avrupa hükümetlerinin Darfur'a müdahale etmek için etkilerini kullanma gücü ve iradesine sahip olduklarına inanıyordu. Ancak bundan yirmi yıl sonra, bu nüfuza olan güven azaldı. Dünya çok kutuplu hale geldi, Batı'nın rolü azaldı ve çoğu Batılı hükümet artık insani hedeflerin üzerinde kendi çıkarlarını ön planda tutuyor gibi görünüyor. Avrupa Birliği'nin (AB) Ukrayna'ya olan ilgisinin artması, yabancı göçmen sayısını azaltma çabaları ve Donald Trump'ın faydacı yaklaşımı, bu tarafların hiçbirinin Sudan çatışmasına siyasi veya diplomatik olarak yatırım yapmaya hazır olduğunu göstermiyor. Batılı aktörlerin, hem İsrail-Filistin çatışmasında hem de Ukrayna'daki savaşta önemli çıkarları söz konusu, bu da bu iki mesele üzerinde kamuoyunun baskısının neden devam ettiğini açıklıyor. Ancak birçok kişi Batı'nın Sudan'daki çıkarlarının artık sınırlı olduğunun farkında.
Sessiz kalmak kelimelerden daha güçlü
2025 yılında ünlüleri sessizlikleri nedeniyle suçlamak haksızlık olabilir. Zira Hollywood yıldızları film yapmak için para alıyorlar, siyasi kampanyalar yürütmek için değil. Dahası, Sudan krizi gibi büyük çatışmalarla başa çıkma sorumluluğu, dünyaca ünlü yıldızlara değil, liderlere, karar vericilere ve uluslararası topluma ait. Bunun yanında el Faşir'deki olaylar ve Sudan’daki son çatışmalarda nispeten sessiz kalınması, 2000’li yılların başlarında Darfur'un gördüğü yoğun ilgiyle karşılaştırıldığında, dünyanın geçirdiği dönüşümler için önemli çıkarımlar taşıyor. Belki de George Clooney ve diğer ünlüler, eylemlerinin Batılı liderleri Sudan'da ciddi adımlar atmaya itebileceğine inanarak biraz nahif ya da idealist davranmış olabilirler. Ancak o zamanlar, umutları samimiydi. Bugün ise bu beklentiler sönmüş gibi görünüyor. Burada şu sorunun sorulması gerekiyor; Bu sönüş ne zaman başladı? Irak'ta mı? Suriye'de mi? Ukrayna'da mı? Gazze'de mi? Belki de biriken bu hayal kırıklıkları, Sudan'da olanları protesto etmek için sesini yükselten birkaç ünlünün artık şaşırtıcı olmadığı mevcut duruma toplu olarak katkıda bulundu. Çünkü artık seslerinin iktidarlar ve nüfuz sahibi kişiler tarafından duyulmasını beklemiyor gibi görünüyorlar.
*Bu analiz Şarku’l Avsat tarafından Londra merkezli al Majalla dergisinden çevrilmiştir.
Türkiye İçişleri Bakanlığı: Libya Genelkurmay Başkanı’nı taşıyan uçakla telsiz bağlantısı kesildihttps://turkish.aawsat.com/arap-d%C3%BCnyasi/5222550-t%C3%BCrkiye-i%CC%87%C3%A7i%C5%9Fleri-bakanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1-libya-genelkurmay-ba%C5%9Fkan%C4%B1%E2%80%99n%C4%B1-ta%C5%9F%C4%B1yan-u%C3%A7akla-telsiz
Türkiye İçişleri Bakanlığı: Libya Genelkurmay Başkanı’nı taşıyan uçakla telsiz bağlantısı kesildi
Libya Genelkurmay Başkanı Orgeneral Muhammed Ali Al-Haddad
Türkiye İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya, Libya Genelkurmay Başkanı ve dört kişiyi taşıyan bir uçakla telsiz bağlantısının kesildiğini açıkladı. Uçağın Ankara’dan Trablus’a gitmekte olduğu, Ankara bölgesinde acil iniş talebinde bulunduğu ancak daha sonra iletişimin koptuğu bildirildi.
Kazanın ardından Ankara Esenboğa Havalimanı'nda uçuşlar durdu. Uçağın içinde Libya Genelkurmay Başkanı Orgeneral Muhammed Ali Al-Haddad da bulunuyordu. İçişleri Bakanı Yerlikaya, saat 20.52 itibarıyla jet ile irtibatın kesildiğini bildirdi. Bakan Yerlikaya açıklamasında, "Bu akşam saat 20.10’da Ankara Esenboğa Havalimanı’ndan Tripoli’ye gitmek üzere havalanan, kuyruk numarası 9H-DFJ olan Falcon 50 tipi iş jetiyle saat 20.52 itibarıyla irtibat kesilmiştir. Söz konusu uçaktan Haymana civarında acil iniş bildirimi alınmış; ancak sonrasında uçakla yeniden temas sağlanamamıştır. Libya Genelkurmay Başkanı Orgeneral Sayın Muhammed Ali Ahmed AL-Haddad’ın da aralarında bulunduğu uçakta beş yolcu bulunmaktadır. Gelişmelerden kamuoyu bilgilendirilecektir " dedi.
Reuters’a göre, Türkiye Millî Savunma Bakanlığı hafta başında Libya Genelkurmay Başkanı’nın Ankara’yı ziyaret ettiğini ve Türk mevkidaşı ile bazı askerî yetkililerle görüştüğünü duyurmuştu.
Üç kapalı siyasi konfederasyon Irak sahnesini şekillendiriyorhttps://turkish.aawsat.com/arap-d%C3%BCnyasi/5222547-%C3%BC%C3%A7-kapal%C4%B1-siyasi-konfederasyon-irak-sahnesini-%C5%9Fekillendiriyor
Üç kapalı siyasi konfederasyon Irak sahnesini şekillendiriyor
Bağdat'taki Yeşil Bölge yakınlarında bir protesto, 27 Şubat 2023 (AFP)
Rüstem Mahmud
Son genel seçimlerin ardından, kazanan listeler üç “büyük” siyasi bloğa ayrıldı. Her blok, kendisini Irak'taki üç büyük yerel grubun (Şii, Sünni ve Kürt) yetkili temsilcisi olarak tanımlıyor ve belirliyor. Bloklar, siyasi temsilcileri aracılığıyla bu gruplar arasında yönetim merkezlerini ve kurumlarını yeniden düzenlemeyi amaçlıyor; bu da Irak siyasi sisteminin bu gruplar ve topluluklar arasında daha köklü bir “siyasi/yerli konfederasyona” doğru ilerlediğini gösteriyor.
Kapalı halkalar
Seçim sonuçlarının açıklanmasının hemen ardından, Irak'taki tüm Şii siyasi güçleri kapsayan siyasi bir ittifak olan “Koordinasyon Çerçevesi”, meclisteki “en büyük bloğu” kurmayı başardığını ilan etti. Yeni hükümeti kurma “hakkının” altını çizdi. Ancak Çerçeve'nin bu acelesi, mevcut Başbakan Muhammed Şiya es-Sudani'nin “ulusal ve yerel bölünmeleri aşan” bir meclis bloğu oluşturma olasılığının önünü kesmeyi amaçlıyordu. Son seçimlerde “İmar ve Kalkınma Koalisyonu” listesi birinci olan Sudani, Çerçeve içindeki bazı güçleri yanına çekmeden bu bloğu kurmayı başaramazdı ve bunun zor olduğunun ortaya çıkması, onu bu siyasi/mezhepsel ittifaka katılmaya itti..
Bunun ardından, seçimlerde başarılı olan Sünni güçler, kazanan dört Sünni seçim listesini kapsayan bir şemsiye örgüt olan Ulusal Siyasi Konsey'in kurulduğunu açıkladı. Bu listeler şunlardı; eski meclis başkanı Muhammed el-Halbusi liderliğindeki Tekaddum (İlerleme) Partisi, yükselen siyasetçi Musanna el-Samarrai liderliğindeki Azm İttifakı, mevcut Savunma Bakanı Sabit el-Abbasi ile bağlantılı Hasm İttifakı ve Hamis el-Hancar liderliğindeki Egemenlik İttifakı. Konseyin kuruluşunu duyuran ortak bildiride aynen şu ifadeler yer aldı: “Toplanan liderler çeşitli siyasi gelişmeleri ele aldılar ve genel olarak ülkenin ve özel olarak kendi illerinin karşı karşıya olduğu meydan okumaların niteliğini incelediler. Siyasi ve sosyal istikrarı korumak, anayasal hakları garanti altına almak ve devlet kurumlarında temsili artırmak için çabaları birleştirmenin ve ortak bir vizyon kapsamında faaliyet göstermenin önemini vurguladılar.”
Bunun yanı sıra, Irak'taki iki ana Kürt partisi olan Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) ve Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB), 2005-2017 yılları boyunca yürürlükte olan Stratejik Anlaşmayı yeniden canlandırma çabalarını yoğunlaştırdı. İki parti, yerel seçimlerin üzerinden bir yıl geçmesine rağmen Irak Kürdistan Bölgesi'nde yerel bir hükümet kurmayı başaramadı. Bazı Sünni siyasi figürler, Kürt güçlerine meclis başkanlığının verilmesi karşılığında cumhurbaşkanlığı makamının Kürtlerden geri alınması olasılığına dair imalarda bulundu. Keza özellikle muhalif Kürt partilerinin kazandığı sandalye sayısındaki belirgin düşüşün ardından kamuoyu baskısı arttı. Dahası, Koordinasyon Çerçevesi güçlerinin bir Kürt tarafını diğerine tercih etmeye çalıştığına dair işaretler öne çıktı. Tüm bu faktörler, iki partiyi birleşik bir Kürt siyasi cephesi oluşturmak için ikili ittifak girişimlerini yeniden canlandırmaya itti.
Mevcut “kapalı siyasi/sivil bloklar” yapısına dayanarak, üç taraf cumhurbaşkanı, başbakan ve meclis başkanı konusunda müzakereler yürütecek. Her grup bir aday sunacak ve bunlar daha sonra diğer bloklar tarafından doğrudan onaylanacak
Irak Dışişleri Bakanı Fuad Hüseyin, BM Genel Sekreteri António Guterres, Irak Başbakanı Muhammed Şiya Sudani, Meclis Başkanı Mahmud el-Meşhadani ve Hikmet Akımı lideri Ammar el-Hekim, Bağdat'taki Hükümet Sarayı'nda, 13 Aralık 2025 (AFP)
El-Majalla’ya verdiği röportajda, KYB yetkilisi Mahmud Hoşnav, Kürt güçlerinin bu konuda neden şimdiye kadar Şii ve Sünni muadilleri gibi olamadığını şöyle açıkladı: “Sorun, iki Kürt partisi arasında bölgesel siyasi ilişkiler ve bölgesel güvenlik konularında yaşanan temel anlaşmazlıkta yatıyor. Bu iki konu, Kürt Cephesi’nin kolayca kurulmasını engelliyor, oysa bu birlik 1980'lerden itibaren Kürt sorunu konusunda mutlak bir fikir birliğine dayalı olarak var olmuştu. Örneğin, Sünni güçler bazı iç meselelerde (ekonomi, hizmetler ve bölgesel sorunlar) aralarında bölünmüş ve hatta çatışma halinde olsalar bile, bölgesel sahneye ilişkin vizyonlarında hem siyasi hem de güvenlik açısından tamamen aynı doğrultudalar. Bu fikir birliğinin ülkedeki Sünni topluluğun yüksek çıkarına olduğunu düşünüyorlar. Aynı vizyona sahip bazı bölgesel güçler de bu görüşü paylaşıyorlar. Dolayısıyla bu bölgesel güçler, Sünniler arasında fikir birliğine öncelik veriyor ve bunun için baskı yapıyorlar çünkü bunu kendi çıkarları için en iyisi olarak görüyorlar. Bu durum Şii güçler için de geçerli, ancak iki ana nedenden dolayı Kürt çevrede uygulanamıyor. Birinci neden, İran ve Türkiye tarafından temsil edilen bölgesel güçlerin, Kürt partiler üzerinde nüfuz kazanmak için birbiri ile yarışması ve her birinin bir büyük Kürt partisini diğerine tercih etmeye çalışmasıdır. İkincisi, bu bölgesel güçlerin Kürtlere siyasi olarak düşmanca davranması ve Kürt siyasi birliğinde kendileri için hiçbir fayda görmemesidir. Bu koşullarda, Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) Başkanı'nın, sahip olduğu sorumluluklar ve konumunun kendisine sunduğu yasal yetkiler göz önüne alındığında, ortaya çıkan boşluğu doldurabilecek bir rol oynaması bekleniyor. Sadece belirli bir partinin lideri olarak değil, Kürt halkı için birleştirici bir figür olarak hareket edebilecek kapasitede olan Başkan Neçirvan Barzani'nin kişiliği de bunu destekliyor. Bu henüz gerçekleşmedi, ancak potansiyel olarak bir Kürt çerçevesi veya konseyi kurmanın tek mekanizması bu.”
Net bir kota sistemi
Mevcut kapalı siyasi/sivil bloklar yapısına dayanarak, üç taraf üç düzeyde, üç egemen başkanlık makamı yani cumhurbaşkanlığı, başbakanlık ve meclis başkanlığı için müzakereler yürütecek. Her grup bu pozisyonlardan biri için bir aday gösterecek ve diğer bloklar bunları daha sonra doğrudan onaylayacak. Gözlemcilere göre bu, ülkedeki siyasi hayatı uzun bir süre boyunca aksatabilir ve felç edebilir. Zira Koordinasyon Çerçevesi Güçleri, kendilerine temelden karşı çıkan bazı Kürt ve Sünni şahsiyetlere karşı hassasiyetleri nedeniyle ve İran'ın Irak'taki ana egemen kurumlar konusunda “kabul edilebilir bir oluşum” olarak gördüğü, talep ettiği şeyi uygulamak için cumhurbaşkanlığı ve meclis başkanlığı adaylarına kısıtlamalar ve koşullar getirebilir. Ancak, Koordinasyon Çerçevesi içindeki aynı güçler, başbakan adaylarına yönelik herhangi bir Kürt veya Sünni muhalefeti kabul etmeyecektir ve bu da Kürt ve Sünni siyasi çevrelerinde sorunlara yol açabilir. Aynı durum diğer önemli pozisyonlar için de geçerli. Geleneksel olarak, Irak'taki çeşitli bakanlıklar, bağımsız kurumlar, özel kademeler ve üst düzey görevler ana siyasi güçler arasında paylaştırılır. Ancak, bu pozisyonlar artık bu blokların doğası gereği yerel gruplardan birine tahsis edilmek zorunda.
Irak'ın özel deneyimi sebebiyle, yerel gruplar arasında güç paylaşımına dayalı kota sistemi, 2003'ten sonra ABD tarafından Irak'ta kurulan siyasi sistemin temel bir unsuruydu
Irak'ın Kerbela kentindeki bir kampta düzenlenen mezuniyet töreninde Haşdi Şabi Güçleri, 30 Ağustos 2019 (Reuters)
İkinci müzakere düzeyi, ülkenin genel politikaları, özellikle güvenlik ve dış/bölgesel politikalarıyla ilgili. Şarku'l Avsat'ın al Majalla'dan aktardığı analize göre Koordinasyon Çerçevesi, ülkedeki en büyük siyasi bloğu ve en büyük yerel grubu temsil ettiği için bu bağlamda iki ana sabiteye vurgu yapacaktır. Birincisi, Haşdi Şabi Güçleri'nin dağıtılmasını veya fonlarının, silahının veya kamu hayatındaki rolünün azaltılmasını önlemektir. Koordinasyon Çerçevesi içindeki güçler için Haşdi Şabi, kamu hayatı üzerindeki siyasi ve sosyal egemenliklerini pekiştirmenin bir aracı ve Koordinasyon Çerçevesi içindeki grupların gücünün ve dayanışmasının dağılması olasılığına karşı bir kale görevi görüyor. İkinci sabite ise İran ile Irak içindeki rolünü ve etkisini koruyan özel siyasi, güvenlik ve ideolojik ilişkiyi sürdürmektir. Sünni ve Kürt güçlerin, sahadaki siyasi gerçekler göz önüne alındığında, bu dayatmaları kabul etmekten başka seçeneği yok. Zira Koordinasyon Çerçevesi tarafından temsil edilen siyasi/sosyal çoğunluk, Irak'ın yönünü belirleme hakkına sahip olduğuna inanırken, son yıllarda olduğu gibi Irak'ın geleneksel bölgesel çatışmaların dışında kalmasını da kabul etmiyor.
İki başarısız siyaseti sivilleştirme deneyi
Irak'ın özel deneyimi sebebiyle, yerel gruplar arasında güç paylaşımına dayalı kota sistemi, 2003'ten sonra ABD tarafından Irak'ta kurulan siyasi sistemin temel bir unsuruydu, ancak hiçbir zaman bu düzeyde net ve sıkı bir şekilde kapalı olmamıştı. Irak anayasası, Irak'ın etnik yapısındaki çeşitliliği kabul etti ve totaliter bir diktatörlüğün yeniden kurulmasını önlemek için uzlaşmanın gerekliliğini vurguladı. Bu arada, o dönemde etkili olan güçler, ülkedeki üç ana egemenlik makamını kendi aralarında paylaştılar.
Zamanla ve 2007'den sonra mezhepsel çatışmaların tırmanması, yerleşik bir siyasi gerçekliğe dönüşmesiyle birlikte, mezhepçilik, Irak siyasi sahnesindeki en dinamik güç haline geldi
Zamanla ve 2007'den sonra mezhepsel çatışmaların tırmanması, Irak'ın geniş bölgelerinin ister terör örgütleri ister belirli siyasi akımlara bağlı gruplar şeklinde olsun radikal örgütler tarafından kontrol altına alınmasının ardından, bu çatışmaların yerleşik bir siyasi gerçekliğe dönüşmesiyle birlikte, mezhepçilik, Irak siyasi sahnesindeki en dinamik güç haline geldi. Bu durum, özellikle Kerkük, ihtilaflı bölgeler ve IKBY’nin topraklarında petrol çıkarma ve ihraç etme hakkı gibi son derece hassas konularla ilgili olarak IKBY ile Irak federal hükümeti arasında yaşanan yoğun anlaşmazlıklarla eş zamanlı geldi. Bu da mezhepçi çatışma ile milliyetçi çatışmanın iç içe geçmesine neden oldu. Bu durum, dönemin ABD Başkan Yardımcısı Joe Biden tarafından önerildiği gibi, Irak'ın Şii, Sünni ve Kürt olmak üzere üç konfederasyon bölgesine bölünmesi ve her birinin iç işlerini neredeyse tamamen özerk bir şekilde yönetmesi, Bağdat'ın ise onları birleştirmede sadece sembolik bir rol oynaması yönündeki çağrıları körükledi. Ancak bu öneri, güçlü bölgesel ve iç muhalefetle karşılandı.
Eski Irak başbakanı İyad Allavi, Bağdat'ta Reuters’a bir röportaj veriyor, 17 Nisan 2017 (Reuters)
Bu acı dolu Irak sürecinde, İran'ın çürütmek için çok çalıştığı, genel kalıptan sapan iki deneyim yaşandı. 2010 yılında, eski başbakan İyad Allavi, mezhepsel, etnik ve bölgesel hassasiyetleri aşan bir liste olan “Irak Listesi” aracılığıyla en fazla oyu ve sandalyeyi (meclisteki 325 sandalyeden 91'ini) almayı başardı. Ancak, o dönemde Federal Mahkeme tarafından sunulan tuhaf bir hukuki yorum aracılığıyla İran'ın yoğun baskısı, yeni hükümeti kurmasını engelledi. Bu yorum, “meclisteki en büyük blok” tanımını, en çok sandalye kazanan blok değil, ilk meclis oturumunda varlığını kanıtlayan blok olarak belirleyerek, mezhepçiliği yeniden birincil siyasi faktör olarak belirledi.
Diğer deneyim 2018 seçimlerinin ardında yaşandı; Sadr Hareketi, KDP ve Tekaddum (İlerleme) Partisi ile birlikte “Üçlü İttifak” olarak bilinen bir oluşum kurdu. Bu ittifak o dönemde meclisteki sandalyelerin yarısından fazlasına sahipti ve mezhepsel ve etnik hassasiyetleri aşmıştı. Ancak, Haşdi Şabi Güçleri aracılığıyla uygulanan açık İran baskısı, gerilimi doruk noktasına taşıdı. Bu baskı, ülke genelinde Sadr destekçileriyle doğrudan bir çatışmayı tetikleme tehdidi oluşturdu ve IKBY ile Tekaddum Partisi genel merkezlerine yönelik tekrarlanan bombalamalara yol açtı. Sonuç olarak, bu ittifak mezhepçi bloklar lehine dağıldı.
Majalla'ya konuşan araştırmacı Muhammed Kalaş bu yeni konumlanma hakkında şunları söyledi: “Irak siyaset dünyasının yeni yapısına göre kapalı siyasi blok, yönetimin, devlet kurumlarının ve yönetim organlarının biçimini belirlediği sürece, seçim sonuçları ne olursa olsun Irak'taki herhangi bir genel seçim önemsizdir. Zira gerçekte, Irak'ta genel politikaları, yönetimin biçimini belirleyen veya yasalar çıkaran bir meclis yoktur. Bunun yerine, bu konuları tartışan ve karara bağlayan siyasi topluluklar vardır; meclis ise bu kararları kamuoyuna sunmak için yasal bir vitrin görevi görmektedir. Bir diğer sorun ise, siyasi sahnede ve yönetim araçlarında siyasi çoğunluğun yerini yerel çoğunluğun almasıdır. Bu, ülkenin diğer bileşenleri üzerinde bir tür mezhepsel ve etnik hegemonyayı dayatırken, demokratik sistemlerde siyasi çoğunluk aktif gücü oluşturur, ancak yalnızca anayasa ve medeni kanunlarla tanımlanan zaman dilimi ve yetkiler dahilinde.”
*Bu analiz Şarku’l Avsat tarafından Londra merkezli al Majalla dergisinden çevrilmiştir.
لم تشترك بعد
انشئ حساباً خاصاً بك لتحصل على أخبار مخصصة لك ولتتمتع بخاصية حفظ المقالات وتتلقى نشراتنا البريدية المتنوعة
