Cevap bekleyen soru: Beyrut patlamasına neden olan sevkiyatın sahibi kim?

Cevabını arayan soru şu: Beyrut patlamasına neden olan sevkiyatın sahibi kim? Cevabı ne kaptan, ne üretici ne de müşteri biliyor

Beyrut limanında bulunan ve yüksek derecede patlayıcı madde olan amonyum nitrat sevkiyatı hakkında net olan tek bir şey var: Hiç kimsenin bir adım öne çıkıp bu sevkiyatın sahibi olduğunu itiraf etmiyor oluşu.

Geçen hafta Lübnan’ın başkentini vuran büyük ve ölümcül patlamaya dair cevaplanmamış pek çok soru var.

Şarku’l Avsat’ın Reuters haber ajansından aktardığı habere göre, cevaplanması en kolay soru ise bu sevkiyatın kimin mülkiyeti dahilinde olduğu.

Özellikle de yaklaşık yedi yıl önce Moldova bayrağı ile Beyrut'a gelen Rhosus gemisinin taşıdığı gibi tehlikeli bir yükün mülkiyet sahibinin belirlenmesi, deniz taşımacılığında temel husustur; aynı zamanda kargo sigortası hakkındaki en önemli bileşen ve sıklıkla ortaya çıkan ihtilafların çözümüdür. 2 bin 750 ton ağırlığındaki bu sevkiyatın asıl sahibini bulmak üzere Reuters tarafından 10 farklı ülkede yürütülen röportajlar ve yapılan belge araştırması, sorunun cevabı yerine kayıp belgelerin varlığını, gizemli faaliyetleri ve dünya genelindeki küçük ve bilinmeyen şirketler ağını içeren karmaşık hikayeyi gün yüzüne çıkardı.

Eski Başbakan Yardımcısı ve muhalif siyasetçi Gassan Hasbani, “Bir ülkeden diğerine taşınan malların yolculuğu üçüncü bir ülkede son buluyor. Peki neden burada son buldu?” ifadelerini kullanmıştı.  

Nitekim Reuters haber ajansının bu minvalde görüştüğü ve sevkiyatla bağlantısı olanların tümü, ya sevkiyatın asıl sahibini tanımadıklarını söyledi ya da bu soruyu cevaplamayı reddetti. Geminin kaptanı, sevkiyatı üreten Gürcü gübre şirketi, sevkiyatı talep eden ancak bunun için hiçbir ödeme yapmadığını söyleyen Afrikalı şirket de cevabı bilmeyenler arasında.

Rhosus gemisinden bahsedilirken birçok uğursuz olaya da değiniliyor.

Seyir kayıtlarında, geminin Eylül 2013'te Gürcistan'da yüklendiği amonyum nitratın Mozambik'teki bir patlayıcı üreticisine teslim edilmesi planı yer alıyor. Geminin kaptanı ve iki mürettebat, gemi Akdeniz'den ayrılmadan önceki talimatların Rus iş insanı İgor Greşukin’den alındığını, bunlar arasında planlanan haricinde bir yer olan Beyrut'a uğrayıp ek sevkiyat yüklemek de olduğunu söylüyor. Greşukin ise geminin gerçek sahibi zannediliyor.

Kasım 2014’te Beyrut’a gelen Rhosus gemisi, buradan hiç ayrılmadı. Zirâ liman ücretlerinin ödenmemesi ve gemideki kusurlar nedeniyle yasal bir anlaşmazlık baş gösterdi. Resmi anlatılara göre, gemiden alacaklılar, Panama merkezli bir şirket olan geminin yasal sahibini gemiyi terk etmekle suçluyor. Kargonun ise boşaltıldığı ve Beyrut limanındaki bir depoya yerleştirildiği söyleniyor.

Mürettebatının davalarını takip eden Beyrut’taki “Baroudi & Associates” hukuk bürosu, sevkiyatın asıl yasal sahibinin kim olduğu sorularına yanıt vermedi. Reuters ise Rus iş insanı Greşukin ile temas kuramadı.

Lübnanlı gümrük yetkilileri, boş geminin 2018’de limanda battığını bildirdi.

Rhosus gemisinin son hareketleri; geçen hafta depodaki amonyum nitratın alev alarak patlaması, en az 171 kişinin hayatını kaybetmesi, binlerce kişinin yaralanması ve 250 bin kişinin evsiz kalması sonrasında tekrar incelemeye alındı. Amonyum nitratın ücretini kimin ödediği, gemiye el konduğunda sevkiyatı kurtarmaya çalışıp çalışmadığı, çalışmadıysa bunun nedeni gibi sorular ise henüz cevaplanmayı bekliyor. Sektörden bir kaynak, büyük beyaz torbalarda paketlenen sevkiyatın 2013 fiyatlarıyla yaklaşık 700 bin dolar değerinde olduğunu söylüyor.

Sigortasız

Reuters’ın gemi hakkındaki soruşturması ise var olan birçok usulsüzlüğe ışık tutmuş oldu. Uluslararası denizcilik sözleşmelerine ve bazı yerel yasalara göre, ticari gemilerin boğulma, sızıntı veya çarpışma nedeniyle çevresel hasar, can kaybı veya yaralanma gibi kazaları karşılayacak sigortaya sahip olması gerekiyor.

Konudan haberdar olan iki kaynak ise Rhosus gemisinin sigortasının olmadığını belirtiyor. Geminin kaptanı Boris Prokoşev, Soçi’deki evinden yaptığı telefon konuşmasında, bir sigorta belgesi gördüğünü söylese de gerçekliğini doğrulayamıyor. Reuters ise geminin belgelerinin bir kopyasını elde edemediğini bildiriyor.

Amonyum nitratı almak isteyen Mozambikli Fábrica de Explosivos Moçambique (FEM) şirketi sözcüsü Antonio Cunha Vaz, şirketin sevkiyatın teslimi sırasında ödeme yapmayı kabul ettiği için gönderinin sahibi sayılmadığını belirtti.

Üretici ise daha sonradan tasfiye edilen Gürcü Rustavi Azot gübre üretim şirketiydi. O zamanki sahibi iş insanı Roman Pipia, Reuters’a verdiği demeçte, Rustavi amonyum nitrat tesisinin kontrolünü 2016 yılında kaybettiğini belirtti. Aynı zamanda, İngiltere'deki mahkeme belgelerinin bir alacaklının şirketi o yıl bir müzayedede varlıklarını satmaya zorladığını gösterdiğine değindi.

Tesisin şu anki müdür yardımcısı Levan Burdiladze’nin ifade ettiğine göre, şu anda tesisi işleten başka bir şirket olan JSC Rustavi Azot da sevkiyatın sahibini açıklayamayacağını söyledi.

FEM şirketi ise sevkiyatı Londra ve Ukrayna'da kayıtlı iki şirkete sahip bir ticaret şirketi olan Savaro Ltd. aracılığıyla sipariş ettiğini belirtiyor. Resmi web sitesi şu anda çalışmayan Savaro Ltd. şirketinin kayıtlı olduğu mevki ise Londra’da Victoria tarzında döşenmiş bir eve işaret ediyor. Evin kapısının çalındığı ve herhangi bir cevap alınmadığı belirtildi.

Reuters, İngiltere'de kayıtlı Savaro Ltd. şirketinin Kıbrıs'ta yaşayan Litvanyalı yöneticisi Greta Bieliene ile temasa geçti. Ancak Bieliene, Reuters’ın sorularını cevaplamayı reddetti.

Savaro'nun ticari işlerinin iç işleyişine aşina bir kaynak, şirketin eski Sovyetler Birliği ülkelerinden Afrikalı müşterilere gübre sattığını söyledi.

Reuters; Ukrayna kurumsal veri tabanı You Control’a göre Savaro'nun yöneticilerinden biri olan Ukraynalı iş insanı Vladimir Verbonol’a ulaşamadı.

Rus mâlik

Patlamaya dair üzüntü ve öfke Beyrut'ta sivil kargaşaya dönüşürken, Lübnan hükümetinin vaat ettiği soruşturmanın Rhosus gemisi ve mürettebatın geminin mâliki sandığı Greşukin’e odaklanmaya başladığına dair işaretler veriliyor.

Bir güvenlik kaynağı, Greşukin’in geçen Perşembe günü Kıbrıs'taki evinde amonyum nitrat sevkiyatı hakkında sorguya çekildiğini söyledi. Bir Kıbrıs polisi sözcüsü ise Interpol Beyrut'un isteği üzerine adını vermediği bir kişinin sorgulandığını bildirdi.

Kaptan Prokoşev, Rhosus'un Kasım 2013'te bir sızıntı ve durumun genel olarak kötülüğü nedeniyle Beyrut'a geldiğini, zaten yol boyunca sorunlarla boğuştuğunu söyledi.

Gemi, Beyrut'a yanaşmadan dört ay önce Temmuz 2013’te, kapıların arızalı olması, güvertedeki aşınma ve tali motorların yetersizliği nedeniyle İspanya'nın Sevilla şehrinde liman yetkilileri tarafından 13 gün süreyle gözaltında tutulmuştu. Sevkiyat hakkındaki verilere göre, denetim şirketi Maritime Lloyd’dan gemide yapılan araştırmanın da dahil olduğu bir kargo gemisi güvenlik sertifikası alan gemi, yeniden yelken açtı. Yaygın ve bilindik denetim firmaları arasında yer almayan Gürcistan merkezli Maritime Lloyd’dan müfettiş Teimuraz Kavtaradze, firmanın Sevilla'daki liman yetkililerine herhangi bir denetim belgesi sunup sunmadığını teyit edemediğini söyledi. 2013 yılında Maritime Lloyd için çalıştığını ancak personel ve yönetimin o zamandan bu yana değiştiğini de ekledi.

Sevilla’daki liman yetkilileri ise hemen yorum yapamayacaklarını bildirdi. 27 katılımcı denizcilik idaresinden oluşan Paris MoU (Paris Liman Devleti Kontrolü Mutabakatı), gönderdiği bir mail ile geminin Sevilla'da gözaltına alınıp denetlendiğini doğruladı.

Rhosus'un kayıtlı olduğu Moldova ise geminin sahibini Panama merkezli Briarwood Corp. olarak listeye aldı. Mülkiyet sertifikasına göz gezdiren Reuters, Briarwood Corp'u Panama'da kayıtlı bir şirket olarak hemen tanımlayamadı. Panama'nın denizcilik yetkilileri ise yorum taleplerine kısa süre içerisinde yanıt vermedi.

Marshall Adaları'na sevkiyat tescil hizmetleri sağladığını belirten International Registries’e göre, geminin kiracısı sayılan ve Marshall Adaları'nda bulunan Teto Shipping Ltd, 2014 yılında feshedildi.

Moldova Denizcilik Dairesi müdürü Igor Zaharia ise Teto Shipping’in o sırada Greşukin tarafından yönetildiğini söylüyor.

Rhosus’un kaptanı kendisi ve gemi mürettebatının Teto Shipping için kullandığı mail adresini Reuters’e iletti; ancak bu adreslere gönderilen mailller yanıtsız bırakıldı. Kaptan, Greşukin ve Teto'yu aynı muhatap olarak gördüğünü söyledi.